Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΟΥΛΠΙΑΝΟΣ – DOMITIUS ULPIANUS
(Τύρος περ. 170 – Ρώμη 228)
Μεγάλος Ρωμαίος νομοδιδάσκαλος από τη Φοινίκη, σύγχρονος του άλλου σπουδαίου νομικού Παύλου, μαθητής και συνεργάτης του Παπινιανού, αντίπαλος του Παύλου Τυρίου, εξορίστηκε από τον Ηλιογάβαλο, αλλά υπήρξε σύμβουλος και ομοτράπεζος του αυτοκράτορα Αλεξάνδρου Σεβήρου και έπαρχος. Σκοτώθηκε επιδιώκοντας να επιβάλλει την πειθαρχία στους πραιτοριανούς. Το πλούσιο νομικό έργο του που περιλαμβάνει 300 περίπου συγγράμματα, περιλήφθηκε σε αποσπάσματα στους Πανδέκτες του Ιουστινιανού. Τα νομικά κείμενα του Ουλπιανού διακρίνονται για την καθαρή σκέψη, το ύφος και τη γλώσσα τους. Περίφημα είναι τα σχόλιά του στο πραιτορικό και στο αστικό δίκαιο, οι εργασίες του στο διοικητικό δίκαιο, καθώς και οι μονογραφίες και τα διδακτικά του έργα, εμπνεόμενα από ένα κοσμοπολιτικό πνεύμα, μία αναζήτηση συναίνεσης και ένα ενδιαφέρον για τα ατομικά δικαιώματα. Οι περίφημοι ορισμοί του διατηρούνται μέχρι σήμερα. Περιλαμβάνεται στους πέντε μεγάλους ρωμαίους νομικούς (Γάιος, Παύλος, Ουλπιανός, Παπινιανός, Μοδεστίνος).
Έργα: Responsa, De fideicommissis, De appelationibus, Ad edictum praitoris, Ad sabinum, De officio proconsulis, Institutiones, Responsae, Regulae, Σχόλια, Αποσπάσματα.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Du Tillet, Domitii Ulpiani Fragmenta, Paris (1549), Hugo, Berlin (1834), Heimbach, Über Ulpians Fragments, Λειψία (1834)], Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, Ιωάν.Β. Σβέκιος, Ουλπιανός, 1812, Paul Grüger, Ulpiani Liber Singularis regularum, 1878, Girard, Textes de droit romain, 1890, Erich Mertens, In halt und herkunft der opiniones, Ulpians, 1958, T. Honore, Ulpian, 1982, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Π.Ν.Π.), Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Ουλπιανός, παράσταση σε χειρόγραφο, 1300, Ούμπρια.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Juris praecepta sunt haec: Honest vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere» (D. 1.1.10).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΟΥΛΠΙΑΝΟΣ, RESPONSA
** ** **
Φαίνεται πως οι πρώτοι άνθρωποι για μια μεγάλη περίοδο στην προϊστορική εποχή έζησαν χωρίς δίκαιο. Και μέχρι τις μέρες μας ακόμα μερικες πρωτόγονες φυλές δεν έχουν ούτε νόμους ούτε δικαστήρια, αλλά ζουν ειρηνικά ακολουθώντας τις παραδόσεις τους, την κοινή γνώμη του χωριού, κάποιας μορφής έθιμα. Αυτό αποδείχθηκε από τους ερευνητές για τους ιροκέζους της Βόρειας Αμερικής, τους άγριους της Νότιας Αμερικής, τους ιθαγενείς του Ειρηνικού.
Η απλούστερη μορφή ανθρώπινης ένωσης περιλαμβάνει τη γυναίκα και τα παιδιά της. Ο αγώνας για την ύπαρξη ώθησε στην ένωση πολλών συγγενών οικογενειών. Έτσι σχηματίστηκαν τα γένη και οι φυλές. Οι άνθρωποι πέρασαν από την κατάσταση της πολυγαμίας και της πολυανδρίας στην αιματοσυγγενική οικογένεια (κοινότητα γενεών) και στη συντροφική οικογένεια (κοινότητα ανδρών και γυναικών). Αυτό το πρωτόγονο κοινοτικό σύστημα περιλαμβάνει την κοινή χρήση της γης και των μέσων διατροφής, καθώς και τη σεξουαλική κοινοκτημοσύνη. Η γυναίκα έχει κύρος και δύναμη εξ’ αιτίας του ρόλου της στη γέννηση, στην παραγωγή και στην κοινωνική δραστηριότητα. Αυτή η πρωτόγονη μητριαρχική οργάνωση χάριζε ισοτιμία στα δύο φύλα, αν εξαιρέσομε μερικές αληθινές γυναικοκρατίες. Όταν η πατριαρχική κοινωνία απογοήτευσε τους φιλοσόφους η ανάμνηση της μητριαρχίας εξελίκτηκε σε πολιτικό ιδεώδες.
Ο άνθρωπος φαίνεται πως πέρασε από το στάδιο του κυνηγιού, στο στάδιο της γεωργίας. Η ανακάλυψη της φωτιάς επέτρεψε την ανάπτυξη της βιοτεχνίας και η πρόοδος στις μεταφορές έφερε το εμπόριο. Ακολούθως εμφανίστηκε το κέρδος και το χρήμα. Καθώς μεταβάλλονται οι οικονομικές συνθήκες εμφανίζεται η ατομική ιδιοκτησία. Με το πέρασμα από το κυνήγι στην κτηνοτροφία και τον καταμερισμό της εργασίας ο άνδρας αποκτά οικονομική δύναμη. Η οργάνωση της κοινωνίας γίνεται πατριαρχική. Ο ομαδικός γάμος αντικαθίσταται από τις ζευγαρωτές ενώσεις. Οι απλές σεξουαλικές σχέσεις μετατρέπονται σε σχέσεις ιδιοκτησίας. Η γυναίκα μπαίνοντας στην οικονομική ανδρική κυριαρχία και στην αποκλειστικότητα της ερωτικής ζωής χάνει την κοινωνική της προβολή.
Αυτή την εποχή η ζωή των πρωτόγονων γεμίζει από ακατάπαυστους πολέμους. Ο ανταγωνισμός για την απόκτηση κυνηγιού και εδαφών για βοσκή και καλλιέργεια, τους φέρνει αντιμέτωπους. Ο πόλεμος έχει ανάγκη από πειθαρχία και αρχηγό, από οργάνωση των κοινοτήτων. Από σχέσεις εξουσίας μεταξύ των ανθρώπων. Έτσι η πρόοδος στη γεωργία, ο πόλεμος, η φυσική ανισότητα των ανθρώπων, οδήγησε στην εκμετάλλευση των αδύνατων από τους ισχυρούς. Επακόλουθα η δουλεία και οι κοινωνικές τάξεις που σταθεροποιούνται με τον θεσμό της κληρονομίας. Ο πόλεμος ανάμεσα στις φυλές, με την εμφάνιση της ιδιοκτησίας, μετατρέπεται σε ταξικό ανταγωνισμό και δημιουργείται το κράτος. Το σύστημα συγγένειας αντικαθίσταται με το σύστημα της κυρίαρχης εξουσίας, που μπορεί να συντρίβει κάθε αντίσταση και να καταναγκάζει σε υπακοή.