Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΤΖΩΝ ΛΩΚ

Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΤΖΩΝ ΛΩΚ – JOHN LOCKE
(Ρίνγκτον, Σόμερσετ 1632 – Όουτς, Έσσεξ 1704)

Άγγλος φιλόσοφος, ο πρώτος μεγάλος εκπρόσωπος του αγγλοσαξωνικού εμπειρισμού, που επιχείρησε να αποδείξει τον τρόπο σχηματισμού των ιδεών και συγκρότησης των γνώσεων με αφετηρία την αισθητή εμπειρία. Πρωτοστάτης του πολιτικού φιλελευθερισμού μέσα από τον αγγλικό διαφωτισμό, αναπτύσσει τη θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου και των φυσικών δικαιωμάτων, τάσσεται κατά της απόλυτης μοναρχίας και διακηρύσσει την υπακοή του μονάρχη στους νόμους, που θεσπίζει η αστική κοινωνία. Η μεγάλη επίδραση των ιδεών του στους οπαδούς του Διαφωτισμού, στην Αμερικανική και Γαλλική Επανάσταση αποτυπώθηκε στα πρώτα συντάγματα Ηνωμένων Πολιτειών και Γαλλίας. Η tabula rasa, το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, η θρησκευτική ανοχή, η κοινωνία των πολιτών, καθώς και η θεωρία των τιμών και της συσσώρευσης, αποτελούν χαρακτηριστικές πτυχές της θεωρίας του Λωκ.

Έργα: Δοκίμιο περί ανεξιθρησκείας (1666), Επιστολές περί διαλλαγής (1689), Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση (1690), Δύο πραγματείες περί κυβερνήσεως (1690), Μερικές σκέψεις περί εκπαιδεύσεως (1693), Ο εύλογος χαρακτήρας του χριστιανισμού (1695).

Βιβλιογραφία: [Έκδ. Τυρότ, Παρίσι (1822-1825), 7 τόμ.], Richard Cox, Locke on war and peace, 1960, C.B. Macpherson, The political theory of possessive individualism, Hobbes to Locke, 1962, James Tully, A discource on property, John Locke and his adversaries, 1980, J. Dunn, Locke, 1984, M.R. Ayers, Locke, Epistimology and Ontology, 1991, Jeremy Waldron, God, Locke and Equality, 2002, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Πορτραίτο, Her. Verelst (-1690), Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου, Προσωπογραφία, S. G. Kneller, 1697, Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΤΖΩΝ ΛΩΚ, ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ ΠΕΡΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ (ΚΕΦ. I-X)

* * *

Οι αρχαίοι γενικά δεν ξεχώριζαν την γνωσιοθεωρία ως ιδιαίτερη επιστήμη. Πρώτοι οι σοφιστές έθεσαν το πρόβλημα της σχετικότητας και της γενικότητας της γνώσης και έφτασαν μέχρι το γνωσιοθεωρητικό μηδενισμό. Και οι σκεπτικοί δίδασκαν τη σχετικότητα της γνώσης. Αντίθετα ο Σωκράτης, ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Επίκουρος και οι σχολαστικοί του Μεσαίωνα, πίστευαν πως οι γνώσεις είναι σταθερές, με γενικό κύρος. Η γνωσιοθεωρία αναπτύχθηκε στη νεότερη εποχή κυρίως από τον Λωκ, τον Μπέρκλεϋ, τον Χιούμ και τον Κάντιο. Στο μεταξύ η πλατωνική θεωρία της ανάμνησης της ψυχής από τη θέα των ιδεών στον υπερουράνιο τόπο τους, είχε περάσει, μέσω της αυγουστίνειας θεωρίας της έλλαμψης και της ερμηνείας της από τον Μποναβεντούρα, στη θεωρία των έμφυτων ιδεών του Καρτέσιου.

Η γνώση μπορεί να λέγεται απλά γνώση ή σωστή ή τέλεια γνώση. Λέγεται και γενική γνώση ή ανώτερη, βαθύτερη, πλατύτερη γνώση, συστηματική ή αντικειμενική γνώση. Τυπική η αφηρημένη, περιεκτική ή συγκεκριμένη, εσωτερική ή εξωτερική γνώση. Όλοι αυτοί οι προσδιορισμοί καθόλου δεν προσθέτουν στην έννοια της γνώσης. Γνώση μένει πάντα η κατανόηση, η γνωριμία, η πεποίθηση για την πραγματικότητα. Η ασφαλής εμπειρία, η ουσιαστική κρίση, η αλήθεια. Χαρακτηριστικό της γνώσης είναι η αναφορικότητα, η αναφορά του μεμονωμένου γνωστικού φαινομένου σ’ ένα γενικό. Η γνώση αναφέρεται γενικά ως πρόοδος, εξέλιξη, εμπλουτισμός σκέψης.

Όλες οι γνώσεις είναι χρήσιμες. Μα ξεχωριστά τοποθετούμε τις γνώσεις που απαντούν στα βασικά μας ερωτήματα, που σχετίζονται με τη ζωή και την ύπαρξή μας, που μας βοηθούν να φτάσομε στην ολοκλήρωσή μας.

"google ad"