Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ

Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ – ELEFTHERIOS VENIZELOS
(Μουρνιές, Χανιά 1864 – Παρίσι 1936)

Ο μέγιστος πολιτικός της νεότερης ελληνικής ιστορίας, δημιουργός της Ελλάδας των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών, «άξιος της Ελλάδος». Από οικογένεια αγωνιστών (Κρεβατάδες του Μιστρά και Χάληδες του Θερίσου), δικηγόρος και αρχηγός του κόμματος των «ξυπόλητων», Υπουργός επί της δικαιοσύνης στην Κρήτη, «επαναστάτης κατ’ επάγγελμα» από το 1889 μέχρι το 1897 και μέχρι το 1905 (Ακρωτήρι, Θέρισο) και αρχηγός του κόμματος των φιλελευθέρων στην Ελλάδα και πρωθυπουργός στην ανορθωτική κυβέρνηση του 1910 και στην εθνική εξόρμηση του 1912-1913, στο Κίνημα της Θεσσαλονίκης του 1917, στην εθνική εξόρμηση στην Μικρά Ασία, με επιστέγασμα τη Συνθήκη των Σεβρών του 1920 και στην τετραετία 1928-1932 με μεγάλο αναμορφωτικό έργο (Συμβούλιο Επικρατείας, Αγροτική Τράπεζα, Εθνικό Θέατρο, Αστικός Κώδικας). Μετά την ανάμειξή του στα στρατιωτικά κινήματα του 1933 και του 1935, πέθανε εξόριστος στο Παρίσι, μετά από δύο δολοφονικές απόπειρες. Οραματιστής και πραγματοποιός, σταθερός και ευέλικτος, με επιδίωξη τη δημιουργία ισχυρού, ομοιογενούς και συγχρονισμένου κράτους, με δημοκρατικούς θεσμούς και προσανατολισμένου προς τις ναυτικές Μεγάλες Δυνάμεις και την ελληνοτουρκική φιλία.

Έργα: Θουκυδίδου ιστορίαι, Κατά μετάφρασιν Ελευθερίου Βενιζέλου, (1940), Ιδιόγραφον Ημερολόγιον (1979), Η Κρητική Επανάστασις του 1889 (1971), Λόγοι, Άρθρα.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Στ. Ι. Στεφάνου, Ελευθερίου Βενιζέλου, Τα κείμενα 1909-1936, Αθήναι (1981), 4 τόμ.], Γεώργ. Γ. Παπαντωνάκης, Η πολιτική σταδιοδρομία του Ελευθερίου Βενιζέλου, 1928, Ν. Τωμαδάκης, Ο Βενιζέλος έφηβος, 1964, Εμμ. Κριαράς, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η δημοτική γλώσσα, 1982, Ανδρέας Γαζής, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το ιδιωτικό δίκαιο, 1986, Άλκης Ρήγος, Η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία (1924-1935), Κοινωνικές διαστάσεις της πολιτικής σκηνής, 1988, Κωνσταντίνος Καραμανλής, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και οι εξωτερικές μας σχέσεις 1928-1932, 1989, Θάνος Βερέμης, Ελευθέριος Βενιζέλος, Κοινωνία, Οικονομία, Πολιτική στην εποχή του, 1989, Λίλη Μακράκη, Ελευθέριος Βενιζέλος, Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη, 1992, Έλενα Βενιζέλου, Στη σκιά του Βενιζέλου, 2002, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Ε.Π. Φωτιάδη, Ι.Δ. Πασσά), Βικιπαίδεια.

Εικονογραφία: Ορειχάλκινο άγαλμα, Χαλέπα, Χανιά, Μαρμάρινο άγαλμα, Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, Ελληνικά νομίσματα.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Είμεθα πολύ μικρός τόπος δια να κάνομεν πάντοτε την πολιτική που θέλομεν» (Ελ. Βενιζέλος).

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ ΣΟΦΟΥΛΗΣ, ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΑΣ – ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ

** ** **

Όπως και η ίδια η πολιτική, η πολιτική θεωρία έχει ελληνική καταγωγή. Σχετίζεται με τη συγκρότηση, την ανάπτυξη και την παρακμή της πόλης-κράτους, με τη νομική διάκριση των κοινωνικών τάξεων και με τη δημιουργία πολιτικών θεσμών. Η πολιτική σκέψη αναπτύσσεται στην αρχαία Ελλάδα με τη λαϊκή πολιτική συζήτηση, ακολουθεί την τάξη της φύσης και στην κοινωνία και προβάλλει πολιτικά ιδανικά, όπως το δημοκρατικό πολίτευμα, η άμεση δημοκρατία, η ισότητα, η ελευθερία και ο νόμος.

Η πλατωνική Πολιτεία αποτελεί το ιδεολογικό επιστέγασμα της ελληνικής πολιτικής, με κύρια χαρακτηριστικά της, την αρετή, την παιδεία, την υπευθυνότητα του πολίτη. Ο πολιτικός ως επιστήμων, ο φιλόσοφος ως βασιλεύς ή ο βασιλεύς ως φιλόσοφος, είναι απαραίτητος για την κυβέρνηση του κράτους. Η οργάνωση των αναγκών και της εργασίας, η αρμονική συμβίωση των τάξεων, η ορθή απονομή της δικαιοσύνης, βασίζονται σ’ ένα κομμουνιστικό, μπορεί να πει κανείς, σχεδιασμό (τουλάχιστον για τις δυο πρώτες τάξεις) και ως προς την ιδιοκτησία και ως προς την οικογένεια. Εν τούτοις η πολιτική πραγματικότητα επηρέασε της πολιτικές ιδέες του Πλάτωνα ώστε να επανέλθει σε πολύ συντηρητικότερες απόψεις στους Νόμους.

Τα Πολιτικά του Αριστοτέλη είναι μια επιστημονική διατριβή για την πολιτική επιστήμη, που περιλαμβάνει επίσης τη μελέτη του ιδανικού κράτους. Η εξέταση των κυβερνητικών μορφών, η εξουσία του νόμου, η παραδοχή ορθών πολιτευμάτων και παρεμβάσεων αποτελούν τη βάση της αριστοτελικής πολιτικής θεωρίας. Η σύγκρουση του ιδανικού και του πραγματικού και η διαμάχη για την εξουσία, τα πολιτικά και ηθικά πολιτεύματα οδηγούν σε μια επιδίωξη του εφικτού κράτους, μια μικτή μορφή πολιτεύματος με συγκερασμό δημοκρατικών και ολιγαρχικών στοιχείων. Η αριστοτελική σύλληψη της πολιτικής, από την δημιουργία του κράτους μέχρι την τέχνη του πολιτικού, όπως άλλωστε και η πλατωνική, αποτελεί έκφραση της ηθικής της πόλης-κράτους, της συμμετοχής των πολιτών στη διακυβέρνηση και της μέθεξης όλων στην πολιτική αρετή. Μετά τον Αριστοτέλη άρχισε να διαδίδεται μια πολιτική φιλοσοφία της αποχώρησης και της διαμαρτυρίας, μια άρνηση των αξιών της πόλης και μια τάση απομάκρυνσης από τα κοινά εξ’ αιτίας των απογοητεύσεων της πολιτικής. Το ιδανικό της ατομικής αυτάρκειας, που προβάλλεται από τους επικούρειους, τους κυνικούς και τους στωϊκούς, σηματοδοτεί και το λυκόφως της πόλης-κράτους, το τέλος της κλασικής πολιτικής θεωρίας και την αναζήτηση ενός νέου πολιτικού ιδανικού.