Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ

Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ – CORNELIUS CASTORIADIS
(Κωνσταντινούπολη 1922 – Παρίσι 1997)

Σπουδαίος έλληνας φιλόσοφος και αριστερός διανοούμενος του δυτικού μαρξισμού, σπούδασε νομικά στην Αθήνα και ακολούθως στην Γαλλία, πολιτική και φιλοσοφία, οικονομολόγος στον ΟΟΣΑ και διευθυντής της Ανωτάτης Σχολής Κοινωνικών Επιστημών Παρισίων, ψυχαναλυτής με εγκυκλοπαιδικό έργο σε μαθηματικά, φυσική, βιολογία, ανθρωπολογία, ψυχανάλυση, γλωσσολογία, κοινωνιολογία, οικονομικά, πολιτική και φιλοσοφία. Επηρεασμένος από τον μαρξισμό και τον τροτσκισμό, ίδρυσε με τον Γκλωντ Λεφόρ την κίνηση Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα και το ομώνυμο περιοδικό (1949-1965) και είχε σημαντική επιρροή στο γαλλικό Μάη του ’68. Στο έργο του επιχειρεί σημαντική κριτική του μαρξισμού και προβάλλει ένα διαφορετικό τρόπο κατανόησης του κόσμου και της ιστορίας, ως δημιουργίας και όχι ως αναγκαστικής αιτιότητας, εντοπίζοντας τα σύγχρονα προβλήματα μεταξύ ετερονομίας και αυτονομίας, ελευθερίας και δημιουργικής φαντασίας.

Έργα: Σοσιαλισμός και βαρβαρότητα (1949), Το περιεχόμενο του σοσιαλισμού (1959), Τα γεγονότα του Μάη (1968), Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας (1975), Η ουγγρική επανάσταση του 1956 (1980), Η κρίση των δυτικών κοινωνιών (1982), Το σταυροδρόμι του λαβυρίνθου (1984), Σύγχρονος καπιταλισμός και επανάσταση (1987), Η ρήξη, Είκοσι χρόνια μετά (1988), Φιλοσοφία, πολιτική αυτονομία (1991), Ο πολιτικός Πλάτων (2002), Φιλοσοφία και επιστήμη (2004), Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα (2005), Ανθρωπολογία, πολιτική, φιλοσοφία (2005), Παράθυρο στο χάος (2008).

Βιβλιογραφία: [Έκδ. David Ames Curtis, Political and social writings (1988-1993)], Howard Dick, Introduction to Castoriadis, 1974, Edgar Morin, Cornelius Castoriadis, An encyclopaedic spirit, 1997, Thesis Eleven, Cornilius Castoriadis, 1997, Scott McLemee, The strange afterlife of Cornilius Castoriadis, 2004, Mauric Brinton, For workers power, 2004, Takis Fotopoulos, The autonomy project and inclusive democracy, A critical review of Castoriadis thought, 2008, Βικιπαίδεια.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΚΟΡΝ. ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ, Η ΦΑΝΤΑΣΙΑΚΗ ΘΕΣΜΙΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

** ** **

Ουσία της δημοκρατίας είναι η ελευθερία και η ισότητα. Ο Αριστοτέλης τόνισε ότι “υπόθεσις μεν ουν της δημοκρατικής πολιτείας ελευθερία” η οποία υπάρχει στο “εν μέρει άρχεσθαι και άρχειν” (Πολιτικά, Ζ 2, 1317a40). Έτσι καθιερώνονται τα πολιτικά δικαιώματα και ταυτίζεται ο κυβερνήτης με τον κυβερνούμενο. Η ελευθερία αυτή συμπληρώνεται μεν τα ατομικά δικαιώματα, που αποτελούν φραγμούς στην κρατική εξουσία. Προστατεύεται η ελευθερία των διαφωνούντων και η δημοκρατία γίνεται φιλελεύθερη.

Στη δημοκρατία οι άνθρωποι έχουν ένα κοινό γνώρισμα, την ανθρώπινη ιδιότητα. Επομένως είναι κατά βάσιν ίσοι. Εξασφαλίζεται σε όλους κοινή αφετηρία και προσφέρονται ίσες ευκαιρίες για προκοπή. Η θέληση κάθε πολίτη αξίζει όσο και η θέληση ενός άλλου. Και για να σχηματισθεί η γενική θέληση οι γνώμες αθροίζονται, δεν ζυγίζονται. Ισχύει η αρχή της πλειοψηφίας. Ακόμη κάθε αξίωμα είναι προσιτό στον καθένα και η ανάδειξη του προσωπικού φορέα του γίνεται με περιοδικές εκλογές.

Στη δημοκρατία ο λαός είναι κυρίαρχος, πηγή και φορέας της κρατικής εξουσίας. Οι αντιπρόσωποι που εκλέγονται από τον λαό, είναι εντολοδόχοι του, επιφορτισμένοι να ενεργούν σύμφωνα με τη βούλησή του. Αυτή την έννοια έχουν τα πολιτικά κόμματα, που εκφράζουν τις γενικές πολιτικές κατευθύνσεις των κοινωνικών τάξεων.

Η πολιτική δημοκρατία όμως για να είναι αληθινή δημοκρατία πρέπει να συμπληρώνεται από την κοινωνική δημοκρατία. Η απλή πολιτική ελευθερία και ισότητα είναι μια τυπική, αφηρημένη μορφή. Ουσιαστικό περιεχόμενο παίρνει, όταν η δημοκρατία επεκτείνεται στην οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα. Μόνον έτσι καταργείται η εξάρτηση των πολιτών από τη θέληση των ισχυρών, που διαθέτουν τα οικονομικά μέσα. Στην κοινωνική δημοκρατία προστατεύονται τα δικαιώματα του λαού στην εργασία, στη μόρφωση, στην υγεία και στην αξιοπρέπεια. Έτσι με τη σύνθεση πολιτικής και κοινωνικής δημοκρατίας ολοκληρώνεται το δημοκρατικό πολίτευμα.

Περιττό να προσθέσομε βέβαια ότι μια τέτοια μορφή καθαρής δημοκρατίας, αν υπήρξε ποτέ, μάταια θα προσπαθήσομε να την βρούμε στην εποχή μας. (Πρβλ. Καστοριάδης, Η ελληνική πόλις και η δημιουργία της δημοκρατίας). Η αντιπροσωπευτική αρχή ουσιαστικά διαχωρίζει το κράτος από την κοινωνία και η συμμετοχή της κοινωνίας (των ιδιωτών) στο κράτος μέσω εκπροσώπων εκφράζει ακριβώς αυτό το διαχωρισμό (Μαρξ). Από καιρό άλλωστε ο άξονας της εξουσίας έχει μετατοπισθεί, στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία, από το κοινοβούλιο στην κυβέρνηση και από αυτή στον πρωθυπουργό. Πολύ περισσότερο η εξουσία ασκείται καταπιεστικά, όχι από τους πολιτικούς, αλλά από τα οργανωμένα οικονομικά συμφέροντα που διαπλέκονται, ακόμη χειρότερα, με τα μαζικά μέσα ενημέρωσης. Μια πλήρης διαστροφή των δημοκρατικών αρχών έχει συντελεσθεί σιωπηρά. Ο θεωρητικά παντοδύναμος πολίτης έχει εμπλακεί σ’ έναν φαύλο κύκλο κατευθυνόμενης βούλησης για την επιλογή των πολιτικών εκπροσώπων του, που κατευθύνονται από τις δημοσκοπήσεις της τηλεόρασης, όπως και η ίδια καθοδηγείται από τους κεφαλαιούχους. Η κοινωνία του θεάματος, αντικαθιστώντας την πραγματική ζωή με την εικονική πραγματικότητα, έχει μετατοπίσει το κέντρο της πολιτικής ζωής από τους θεσμικούς της χώρους στα παράθυρα και στους καναπέδες της ηλεκτρονικής “ενημέρωσης”. Οι εκλογές, οι πόλεμοι, οι δίκες δεν είναι παρά ένα show, που η αξία του υπολογίζεται με την ποσότητα των διαφημίσεων που “πουλάει”. Στο όνομα του απόλυτου δικαιώματος του επιχειρείν και της ατομοκρατίας κάθε άλλο δικαίωμα, από τα πιο αυτονόητα της κλασικής Δημοκρατίας μέχρι τα πιο προωθημένα της κοινωνικής συλλογικότητας, υποχωρεί και βαίνει προς κατάργηση.