Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΚΛΑΟΥΖΕΒΙΤΣ

Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΚΛΑΟΥΖΕΒΙΤΣ – CARL VON CLAUSEWITZ
(Μπουργκ 1780 – Μπρέσλαου 1831)

Γερμανός στρατηγός και θεωρητικός του πολέμου, μετέσχε στους ναπολεόντειους πολέμους και τους πολέμους του Μεγάλου Φρειδερίκου, αιχμαλωτίστηκε στη μάχη της Ιένας, κατατάχθηκε στον αυστριακό στρατό, διετέλεσε επιτελάρχης του Μπλύχερ και επανήλθε στον πρωσικό στρατό, διετέλεσε δε Διευθυντής της Γενικής Σχολής Πολέμου του Βερολίνου. Η πραγματεία του περί του πολέμου αποτέλεσε σταθμό στην πολεμική τακτική και στρατηγική και επηρέασε άμεσα το δόγμα του γερμανικού επιτελείου, αργότερα δε και την μαρξιστική αντίληψη για τον πόλεμο (Ένγκελς, Λένιν, Μάο). Υπογραμμίζοντας τον βασικά βίαιο χαρακτήρα του πολέμου, υπό ολοκληρωτική και ενιαία αντίληψη, υποστήριξε την απόλυτη υπαγωγή του στην πολιτική ως ένα απλώς και μόνο από τους επιμέρους τρόπους και μέσα δράσης της.

Έργα: Η εκστρατεία του 1812 στη Ρωσία (1823), Περί του πολέμου (1832), Σημειώσεις για την εκστρατεία της Ιένας (1922), Οι αρχές του πολέμου (1942), Ιστορικά και πολιτικά κείμενα (1992), Επισκόπηση της εκστρατείας του έτους 1815 (2005).

Βιβλιογραφία: Raymond Aron, Reason, passion and power in the thought of Clausewitz, 1972, Peter Paret, Clausewitz and the state, The man, his theories and his times, 1976, W.D. Gallie, Philosophers of Peace and War, Kant, Clausewitz, Marx, Engels and Tolstoi, 1978, C.J. Rogers, Clausewitz, Genius and the Rules, 2002, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.

Εικονογραφία: Προσωπογραφία, K.W. Wach.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής δι’ άλλων μέσων» (Κλαούζεβιτς, Περί πολέμου).

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΚΛΑΟΥΖΕΒΙΤΣ, ΠΕΡΙ ΠΟΛΕΜΟΥ (ΜΕΡ. ΠΡΩΤΟ, ΒΙΒΛ. Ι-ΙΙΙ)

** ** **

Δεν είναι μόνο ο Ηράκλειτος που αποκάλεσε τον πόλεμο πατέρα και βασιλέα των πάντων. Ολόκληρη η ανθρώπινη ιστορία είναι γεμάτη από πολυδάκρυτους πολέμους, πολέμους συνεχείς και ακατάπαυστους, μεταξύ των οποίων η ειρήνη αποτελεί κάτι σαν αναγκαίο διάλλειμα. Παρά την επιθυμία της ειρήνης οι άνθρωποι κάνουν πόλεμο ή προπαρασκευάζουν πόλεμο. Η διάσταση, η σύγκρουση, η βία αν δεν είναι σύμφυτα με τον άνθρωπο είναι τουλάχιστον αρχικές ιδιότητες του από τις οποίες προσπαθεί του κάκου να απαλλαγεί με την αγωγή, με τις συνθήκες, με την παγκόσμια οργάνωση.

Ο Όμηρος περιγράφει τον τρωϊκό πόλεμο, τον ηρωισμό, την πολεμική αρετή των αντιμαχομένων Θεών και ανθρώπων. Ο Ησίοδος εξυμνεί το ιδεώδες της ειρηνικής διαβίωσης. Αλλά η Θεογονία του είναι γεμάτη από τις περιγραφές των θεϊκών πολέμων που τους αντιγράφουν οι άνθρωποι. Η κακή έρις κυριαρχεί. Ο Εμπεδοκλής αναπτύσσοντας την κίνηση του Ηράκλειτου παρουσιάζει την κυκλική πορεία του κόσμου από την κατάσταση της ευδαιμονίας (φιλότης, ειρήνη) στην κατάσταση της δυσαρμονίας (νείκος, πόλεμος) και αντιστρόφως. Ο Πίνδαρος προσωποποιεί την Ησυχία, κόρη της Δίκης που κρατά τα κλειδιά των πολέμων. Και ο Ευριπίδης και ο Αριστοφάνης κατηγορούν τον πόλεμο και εγκωμιάζουν την ειρήνη. Οι σοφιστές εξάλλου, όπως και οι στωϊκοί αργότερα, προπαγανδίζουν την κοσμοπολιτική αντίληψη της ειρήνης, την απόρριψη του εθνικισμού, την αποδοχή της ιδέας της παγκόσμιας πατρίδας (ο ξύμπας κόσμος). Πολύ αργότερα ο χριστιανισμός πρώτα και ο μαρξισμός έπειτα πρόσδωσαν στην οικουμενικότητα τον χαρακτήρα της ειρήνης και του πολέμου αντίστοιχα.

Ο Θουκυδίδης περιγράφει με έμφαση τις συνέπειες του πολέμου, αναφέρεται στη βιαιότητα της ανθρώπινης φύσης και αναζητεί τις αιτίες των εμφύλιων συρράξεων στην αρχαία Ελλάδα. Ο Πλάτων προβάλλει την ειρήνη και μάχεται τον πόλεμο, που προκαλούν οι ενέφικτες επιθυμίες «διὰ γὰρ τὴν τῶν χρημάτων κτῆσιν πάντες οἱ πόλεμοι γίνονται» (Φαίδων 66d). Και ο Αριστοτέλης υποστηρίζει την πανελλήνια ιδέα της ενώσεως των ελληνικών πόλεων. Ο Γοργίας επισημαίνει στην Ολυμπία “τὰ μὲν κατὰ τῶν βαρβάρων τρόπαια ὕμνους ἀπαιτεῖ, τὰ δὲ κατὰ τῶν ἑλλήνων θρήνους” (Ολυμπικός, 85b). Και ο πιο ένθερμος υποστηρικτής της ελληνικής ενότητας, ο Ισοκράτης, συμβουλεύει όλους τους έλληνες περί “τῆς ὁμονοίας τῆς πρὸς ἡμᾶς αὐτούς” (Πανηγυρικός, 3).
Η ιδέα της ειρήνης του κόσμου, της παγκοσμιότητας, του ανθρωπισμού περνά από τον Αντιφώντα στον Πολύβιο, στον Πλούταρχο, στον Ζήνωνα, πολύ πριν από τους νεότερους στοχαστές και οραματιστές της παγκόσμιας ειρήνης Γκρότιους, Πεν, Κάντιο, Σαιν Πιέρ, Μαλινόφσκυ, και τους θεωρητικούς της ειρηνικής συνύπαρξης.

Παρ’ όλα αυτά, παρά τις ειρηνικές θεωρίες, τις διπλωματικές επαφές, τους διεθνείς οργανισμούς, οι πόλεμοι συνεχίζονται. “Ο πόλεμος είναι μια απλή συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα” (Klausewitz, Περί του Πολέμου, 24). “Βία και ισχύς χωρίζονται και διασταυρώνονται κατά την ίδια έννοια όπως ο πόλεμος και η πολιτική, στο πλαίσιο της “κοινωνικής ένωσης” των ανθρώπων” (Κονδύλης, Θεωρία του Πολέμου, ΙΙΙ). Έτσι ο πόλεμος μπαίνει μέσα στη φυσική τάξη πραγμάτων. Όπως η ισχύς και η πολιτική, η βία και οι πόλεμοι ακολουθούν την ανθρώπινη κοινωνία. Πόλεμοι εμφύλιοι, τοπικοί, παγκόσμιοι, πόλεμοι κατακτητικοί, αμυντικοί, “ανθρωπιστικοί”, πόλεμοι θερμοί και ψυχροί, πόλεμοι ακήρυκτοι και κηρυγμένοι, φανεροί και μυστικοί. Η ειρήνη παραμένει όνειρο των διανοητών, χίμαιρα των ανθρωπιστών, ουτοπία των ειρηνιστών. Η τωρινή κατάσταση το επιβεβαιώνει.

Ακολουθήστε το agonaskritis.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

"google ad"