Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΠΛΕΧΑΝΩΦ

ΠΛΕΧΑΝΩΦ – GEORGI PLEKHANOV
(Γκουντάλοφκα, Ταμπλόβ, Ρωσία 1856  – Τεριζόκι, Φινλανδία 1918)

Μεγάλος ρώσος θεωρητικός του κομμουνισμού και αισθητικός, ο κυριότερος εκλαϊκευτής των μαρξιστικών ιδεών στη Ρωσία. Αναμειγμένος από φοιτητής στην επαναστατική κίνηση των ναρότνικων, διέφυγε στο εξωτερικό και ίδρυσε στη Γενεύη την πρώτη σοσιαλιστική οργάνωση, «Ομάς απολυτρώσεως δια της εργασίας». Mετέσχε στην ιδρυτική Συνέλευση της Β΄ Διεθνούς στο Παρίσι και συνεργάστηκε με τον Λένιν στις εφημερίδες Ίσκρα και Ζαριά μέχρι το 1903, ενώ στο δεύτερο Συνέδριο των ρώσων σοσιαλοδημοκρατών συμπαρατάχθηκε με τους μενσεβίκους. Σε ολόκληρη τη ζωή του πάλεψε κατά καιρούς κατά του οπορτουνισμού, του λικβινταρισμού, του εμπειριοκριτικισμού και μπολσεβικισμού. Οι αντιλήψεις του περί της σοσιαλιστικής κοινωνίας, που κατά την ανάλυσή του δεν μπορεί να έρθει παρά μόνο από την ωρίμανση της αστικής κοινωνίας και την συνεργασία του προλεταριάτου με άλλες καταπιεζόμενες τάξεις, τον έφεραν σε μια ρεβιζιονιστική γραμμή, που καταδικάστηκε από τον επίσημο κομμουνισμό.

Έργα: Οι διαφωνίες μας (1884), Η υλιστική αντίληψη της ιστορίας (1891), Μονιστική αντίληψη της ιστορίας (1895), Αναρχισμός και σοσιαλισμός (1895), Συμβολή στην ιστορία του υλισμού (1896), Βασικές αρχές του λαϊκισμού (1896), Το ζήτημα του ρόλου της προσωπικότητας στην ιστορία (1896), Ιστορικός υλισμός και τέχνη (1899), Επιστημονικός σοσιαλισμός και θρησκεία (1904), Η προλεταριακή κίνηση και η αστική τέχνη (1905), Τα βασικά προβλήματα του μαρξισμού (1908), Καρλ Μαρξ και Λέον Τολστόι (1911), Τέχνη και κοινωνική ζωή (1912-1913), Αισθητική (1912-1913), Τι δεν πρέπει να πράξομε, Ανοικτή επιστολή προς τους εργάτες της Πετρούπολης (1917).

Βιβλιογραφία: [Έκδ. Άπαντα, ΕΣΣΔ (1922-1927), 24 τόμ., Georgi Plekhanov, Selected Philosophical works (1956-1958), 3 τόμ., The philosophical and literary heritage (1973-1974)], Μπ.Α. Τσάγκιν, Ο Πλεχάνωφ και ο ρόλος του στην ανάπτυξη της μαρξιστικής φιλοσοφίας, 1963, Will. Halsey, Georgi Valentinovich Plekhanov, 1976, A.S. Berezhanskii, Georgi Valentinovich Plekhanov, From populism to marxism, 1990, O.K. Tsapieva, Georgi Plekhanov, Views on economics, 1991, S.V. Tiutiukin, Georgi Valentinovich Plekhanov, The story of a russian marxist, 1997, S.H. Baron, Plekhanov, The father of russian marxism, 1998, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Μ.Τ. Ιουφτσούκ και Κ.Ι. Σουβάροφ), Βικιπαίδεια.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΠΛΕΧΑΝΩΦ, ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

** ** **

Εδώ μπαίνει προφανώς και το ζήτημα που απασχόλησε πολύ τους αισθητικούς αλλά και ολόκληρη την κοινωνία. Η αστική αισθητική συνόψισε τη φορμαλιστική της αντίληψη στο δόγμα “η τέχνη για την τέχνη”. Όπως στη φιλοσοφία έτσι και στην τέχνη η διαμάχη ιδεαλισμού και υλισμού συνεχιζόταν. Ο Ντιντερό, ο Μπελίνσκυ, ο Πλεχάνωφ, αντίδρασαν στην καθαρή τέχνη και ζήτησαν “μια ποιητική ανάλυση της κοινωνικής ζωής”. Η εφαρμογή του ιστορικού υλισμού στην αισθητική δείχνει τον ταξικό χαρακτήρα της τέχνης, τους δεσμούς της με την υλική ζωή και καθορίζει κριτήρια αντικειμενικά. Αναλογία τέχνης και ζωής, πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας, συμφωνία μορφής και περιεχομένου. Κάθε όμως κριτήριο πρέπει να ξεφεύγει από την άμεση σκοπιμότητα, την κομματικοποίηση, τη χρησιμοθηρία. Αντί να δεσμεύει να απελευθερώνει. Τελικά η τέχνη για την κοινωνία είναι μέρος της ζωής της. Για τον καλλιτέχνη μπορεί να είναι όλη η ζωή του. Μα και πάλι η ζωή του καλλιτέχνη δεν μπορεί να είναι ξεκομμένη από τη ζωή της κοινωνίας. Αυτός μπορεί να είναι πιο ευαίσθητος, να οραματίζεται, να προχωρεί γρηγορότερα. Εκείνη συμμετέχει, παρακολουθεί, προσπαθεί να προλάβει. Μόνο η σύνθεση, η αρμονία προσώπου και προσώπων, κοινωνού και κοινωνίας προάγει. Κάθε δυσαρμονία, κάθε καθυστέρηση, κάθε διάσταση οπισθοδρομεί. Τέχνη και ζωή πρέπει να συμπορεύονται στο βάθος του χρόνου. Η τέχνη μπορεί ελεύθερα να πετάξει ψηλά, ν’ αγναντεύσει τον κόσμο, να προφητέψει το μέλλον του. Ο κόσμος έχει την ευκαιρία να δει, να κρίνει, να πιστέψει την τέχνη. Το τελικό κριτήριο για την τέχνη και τον καλλιτέχνη, όπως και για τον άνθρωπο και τη φιλοσοφία, είναι η ίδια η ζωή και η ιστορική δικαίωση.