Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): EMIΛ ΖΟΛΑ

Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης

AIΜΙΛIΟΣ ΖΟΛΑ – EMILE ZOLA
(Παρίσι 1840 – 1902)

Μεγάλος γάλλος μυθιστοριογράφος, ιταλικής καταγωγής, δημοσιογράφος και αγωνιστής διανοούμενος, δημιούργησε με το έργο του σπουδαίο φιλολογικό και γενικότερα πνευματικό ρεύμα. Εγκαταλείποντας την ακαδημαϊκή φιλολογία, επηρεάστηκε από το έργο των Μπαλζάκ, Γκονκούρ, Φλωμπέρ και Ταιν, αλλά και τις ιδέες και την ηθική διδασκαλία των σοσιαλιστών. Στο έργο του παρουσιάζει τη ζωή των καθημερινών ανθρώπων χωρίς επιτήδευση, με κυνικότητα, προβάλλοντας την άσχημη και χυδαία πλευρά της ζωής, πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας, δημιουργώντας το πανευρωπαϊκό κίνημα του νατουραλισμού. Με τη γενικότερη τοποθέτησή του κατά της κοινωνικής αδικίας, υποστηρίζοντας το ρεύμα των ιμπρεσιονιστών, αναδεικνύεται δημοφιλής συγγραφέας, που μετά την στάση του στην υπόθεση Ντρέιφους, την καταδίκη και την εξορία του στην Αγγλία, αποθεώνεται από το γαλλικό λαό.

Έργα: Διηγήσεις στη Νινόν (1864), Εξομολογήσεις του Κλωντ (1865), Το τάμα μιας πεθαμένης (1866), Τα μίση μου (1866), Το σαλόνι μου (1866), Απόκρυφα της Μασσαλίας (1867), Έντουαρτ Μανέ (1867), Τερέζα Ρακίμ (1867), Μαντλέν Φερρά (1867), Οι Ρουγκόν Μακάρ, φυσική και κοινωνική ιστορία μιας οικογένειας που έζησε κατά τους χρόνους της δεύτερης αυτοκρατορίας (1871-1893) (Η τύχη των Ρουγκόν (1871), Το σφάλμα του Αβά Μουρέ (1875), Το ρόπαλο (1877), Το σφαγείο (1877), Μια σελίδα του έρωτα (1878), Νανά (1880), Χαρά της ζωής (1884), Ζερμινάλ (1885), Το αριστούργημα (1886), Η γη (1887), Το όνειρο (1888), Ανθρώπινο κτήνος (1890), Το χρήμα (1891), Ο Δόκτωρ Πασκάλ (1893)), Τρεις πόλεις (1894-1898) (Λούρδη, Ρώμη, Παρίσι), Τα τέσσερα ευαγγέλια (1899-1903) (Γονιμότης (1899), Εργασία (1901), Αλήθεια (1903), Δικαιοσύνη), Ο νατουραλισμός στο θέατρο (1881), Οι δραματικοί μας συγγραφείς (1881), Φιλολογικά κείμενα (1881), Κατηγορώ (1901).

Βιβλιογραφία: [Έκδ. Henri Mitterand, Oeuvres Complètes (1966-1969), Correspondance 1850-1877 (1980)], Angus Wilson, Emile Zola, 1952, I.G. Patterson, A Zola dictionary, 1969, Dav. Bagulay, Critical essays on Emile Zola, 1986, Alan Schom, Emile Zola, A biography, 1988, W.J. Berg – L.K. Martin, Emile Zola revisited, 1992, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.

Εικονογραφία: Προσωπογραφία, Μανέ, Λούβρο, Παρίσι.

Κινηματογράφος: The life of Emile Zola, Wil. Dieterle, 1937, (Paul Muni).

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Η αλήθεια προχωρεί. Τίποτε δε μπορεί να τη σταματήσει» (Ζολά, Κατηγορώ, Εφημ. Φιγκαρό, 25-11-1897).

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΖΟΛΑ, ΚΑΤΗΓΟΡΩ (ΕΝΑ ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ)

** ** **

Μορφή και περιεχόμενο του καλού αποτέλεσαν σημεία αντιλεγόμενα. Ματεριαλισμός και φορμαλισμός συγκρούονται. Ο Πλάτων εισηγείται τη θεωρία του περιεχομένου, τη συμμετοχή των επιμέρους στην ιδέα του καλού. Ο Πλωτίνος, ο Έγελος, ο Σέλλινγκ ακολουθούν το καλό στον κόσμο των ιδεών. Ο Κάντιος και ο Σίλλερ και ο Χέρμπαρτ ακολουθούν τη θεωρία της μορφής, την εξωτερική σχέση και παράσταση, την αρμονία, τη συμμετρία, τον ρυθμό και την ενότητα.

Όμως ύλη και μορφή είναι αξεχώριστα. Και ανάγκη επομένως το καλλιτεχνικό δημιούργημα να είναι άρτιο και κατά το περιεχόμενο και κατά τη μορφή του.

Αλλά ποια θέματα και πως πρέπει να τα παρουσιάζει η τέχνη; Να αποδίδει την πραγματικότητα ή να την εξιδανικεύει; Η ιδεολογική σχολή αρχίζει με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και φτάνει στον Έγελο και τον Σοπενχάουερ. Η πραγματολογική σχολή περιλαμβάνει μια σειρά από τον Παύσωνα μέχρι τον Ζολά και τους ιμπρεσσιονιστές. Αν όμως σκοπός της τέχνης είναι η προαγωγή και ο εξευγενισμός του ανθρώπινου βίου, τότε προφανώς η αντιγραφή της πραγματικής ζωής δεν προωθεί πάντα τον σκοπό της τέχνης. Αλλά πάλι δεν είναι μόνο το ιδεώδες που προάγει και εξευγενίζει. Η κακία μπορεί να παρακινήσει προς την αρετή. Ούτε ο οπτιμισμός, η αισιοδοξία, ούτε ο πεσσιμισμός, η απαισιοδοξία, μπορούν να αποτελέσουν κανόνα της τέχνης. Είναι θέμα της τέχνης και του καλλιτέχνη, το καλό και το κακό, το αγαθό και το φοβερό, το ευάρεστο και το φαύλο, που παρουσιάζει, να υπηρετεί, με τον τρόπό του καθένα, την αξία της ζωής και του ανθρώπου.
Ιδού λοιπόν η αισθητική της μορφής στο λόγο (ποιείν, σκέψη, ύφος) και στην πράξη (πράττειν, βούληση, αξία) και η αισθητική του περιεχομένου στο Ωραίο (Απολλώνια τάξη, Διονυσιακό πάθος), στο Τραγικό (σύγκρουση αξιών, ατομικού και κοινωνικού), στο Υψηλό (μεγάλο, βαθύ, υπερβατικό).