Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΓΙΒΒΩΝ

Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΓΙΒΒΩΝ – EDWARD GIBBON
(Πάτνυ, Λονδίνο 1737 – Λονδίνο 1794)

Από τους μεγάλους βρετανούς ιστορικούς, καταγόμενος από παλιά οικογένεια ευγενών προτεσταντών, μεταπήδησε στον καθολικισμό, επανήλθε στον προτεσταντισμό, μετά από την παραμονή του στην Λωζάνη και χαρακτηρίστηκε «γίγαντας του διαφωτισμού». Υπηρέτησε αρχικά στο στρατό, μέλος της Βουλής των Λόρδων, επίτιμος καθηγητής αρχαίας ιστορίας στη Βασιλική Ακαδημία, ταξίδεψε στο Παρίσι και στη Ρώμη και ασχολήθηκε με ιστορικές και φιλολογικές μελέτες. Η ζωή του σημαδεύτηκε από μια επισφαλή υγεία, τις σπουδές του στο σπίτι, ένα άτυχο δεσμό στην Ελβετία και το «όραμα του Καπιτωλίου», τη σύλληψη της ιδέας συγγραφής της ρωμαϊκής ιστορίας. Το κλασικό έργο του για την ιστορία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που επηρέασε πολλούς συγγραφείς, μολονότι δέχθηκε κριτική από θρησκευτικούς κύκλους, παραμένει και σήμερα αριστουργηματικό έργο μεγάλης φιλολογικής αξίας.

Έργα: Δοκίμιον περί σπουδής της φιλολογίας (1761), Memoires litteraires de la Grande Bretagne (1768), Κριτικές παρατηρήσεις επί του έκτου βιβίου της Αινειάδος (1770), Ιστορία της παρακμής και πτώσης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (1776-1788), A vindication of some passages in the fifteenth and sixteenth chapters of the Decline and fall of the Roman Empire (1779), Mémoire justificatif pour servir de Réponse à l’Exposé, etc. de la Cour de France (1779), Autobiographies (1896), Miscellanea Gibboriana (1952).

Βιβλιογραφία: [Έκδ. Miscellaneus Works of Edward Gibbon, London (1814), 3 τόμ., Patr. Graddock, The English essays of Edward Gibbon (1972)], Gavin de Beer, Gibbon and his world, 1968, Dav. Jordan, Gibbon and his Roman Empire, 1971, H.T. Dickinson, The politics of Edward Gibbon, 1978, J.M. Levine, Edward Gibbon and the quarrel between the ancients and the moderns, 1987, Glen. Bowersock, Gibbon’s historical imagination, 1988, P.B. Craddock, Edward Gibbon, Luminius historian 1772-1794, 1989, J.G.A. Pocock, Barbarism and religion, The enlightenments of Edward Gibbon 1737-1794, 1999, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου.

Εικονογραφία: Προσωπογραφία, Sir Josh. Reynolds, 1723-1792.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΓΙΒΒΩΝ, ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ (ΚΕΦ. ΜΔ΄)

** ** **

Στη χαραυγή του 21ου αιώνα πρέπει ασφαλώς να σκεφτούμε σοβαρότερα την πορεία του πολιτισμού μας. Η κατάρρευση του μαρξισμού μπορεί να σηματοδοτήσει όχι μόνο το τέλος του αστικού πολιτισμού, ή ακόμη και της δύσης, αλλά και ολόκληρου του πλανήτη.

Ξέρομε πως ο πολιτισμός δεν υπήρξε έμφυτος στον άνθρωπο και δεν έμεινε άφθαρτος στην ιστορία της ανθρωπότητας. Κάθε γενιά πρέπει να συνεισφέρει τα επιτεύγματά της στον πολιτισμό, γιατί διαφορετικά, η διακοπή της πορείας του επιφέρει και την πτώση του.

Η ιστορία διδάσκει ότι ο πολιτισμός πολλές φορές οπισθοδρόμησε, είτε από εξωτερικές επιδρομές, είτε από εσωτερική κατάρρευση. Πάντοτε όμως υπήρχε η δυνατότητα οικοδόμησης ενός νέου πολιτισμού, αφού η καταστροφή άφηνε ανεπηρέαστες άλλες περιοχές της οικουμένης. Οι ανατολικοί πολιτισμοί παραχώρησαν τη θέση τους στη Δύση, χωρίς μεγάλο κενό. Ο μινωικός πολιτισμός ετοίμασε τον διάδοχό του ελληνικό πολιτισμό, έτσι ώστε η γέννηση του ενός να ακολουθήσει την καταστροφή του άλλου.

Η εποχή μας συγκρίνεται, αρκετά εύστοχα, με την περίοδο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η pax americana θα μπορούσε να αναστήσει την pax romana, τηρουμένων των αναλογιών. Βέβαια η πτώση της Ρώμης δεν αποφεύχθηκε. Η υποχώρηση των ρωμαϊκών αρετών και η επέλαση των βαρβάρων οδήγησαν την αυτοκρατορία στην κατάρρευση. Η ίδια η άνθιση και η επέκταση των ρωμαίων επιτάχυνε την παρακμή, ώστε η δύναμη του χρόνου και της συγκυρίας, αφαιρώντας τα επιφανειακά στηρίγματά της, προκάλεσε την υποχώρηση της αυτοκρατορίας, κάτω από το ίδιο της το βάρος. Το ευτύχημα στην περίπτωση της Ρώμης υπήρξε η δυνατότητα οικοδόμησης, έστω μετά πολλούς αιώνες και πολλές προσπάθειες, ενός νέου πολιτισμού στην Ευρώπη, ενώ πολλές περιοχές του κόσμου έμειναν έξω από την επίδραση της καταστροφής της. Η ανατολική βυζαντινή αυτοκρατορία, όπως και οι ασιατικές αυτοκρατορίες, διατηρήθηκαν.
Αλλά η τωρινή παγκοσμιοποίηση προβάλλει ανησυχητικά στον παγκόσμιο ορίζοντα όχι μόνο την ομογενοποίηση της πολιτικής και της οικονομίας, αλλά και του πολιτισμού και της ηθικής τάξεως. Προβάλλει επίσης την παγκόσμια εφαρμογή της τεχνολογίας, με τις καταστροφικές συνέπειές της. Ένας νέος παγκόσμιος πόλεμος, με μια πυρηνική καταστροφή, είναι βέβαιο ότι δεν θα διακρίνει νικητές και ηττημένους. Η ζωή σ’ ολόκληρο τον πλανήτη θα έχει καταστραφεί. Κατά τον ίδιο τρόπο η παγκόσμια πολιτική και κοινωνική ισορροπία, βασισμένη σ’ ένα σύστημα κανόνων συλλογικής ασφάλειας, ανθρωπιστικών και ηθικών αρχών, με την ανοχή της διαφορετικότητας και της αποφυγής της αναμείξεως στα εσωτερικά των άλλων χωρών, θα κλονιζόταν επικίνδυνα από την κατάργησή του. Δεν έχει σημασία ότι οι κανόνες αυτοί συχνά παραβιάζονταν, ανάλογα με τις δυνατότητες των ισχυρών. Η έλλειψη κάθε νόμιμου φραγμού στις διακρατικές σχέσεις θα μετέβαλε την παγκόσμια κοινωνία σε ζούγκλα, σε πεδίο αίματος και καταστροφών, όπως ακριβώς έγινε στη Γιουγκοσλαβία, στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Κατ’ επέκταση θα είχε άμεσες επιπτώσεις και στο εσωτερικό των κρατών, όπου αναλογικά η θεσμοποίηση της βίας και της ισχύος θα εξαφάνιζε κάθε ίχνος κοινωνικής συνοχής και θα εξαπέλυε τις εγωιστικές, διαλυτικές δυνάμεις του ανθρώπου προς κάθε κατεύθυνση.