Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ

Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ – ANAXIMANDRE
(Μίλητος 610 π.Χ. – περ. 547 π.Χ.)

Ο δεύτερος χρονολογικά μιλήσιος προσωκρατικός φιλόσοφος, μαθητής και διάδοχος του Θαλή στην Ιωνική Σχολή, που επιχείρησε την εξήγηση του σύμπαντος βάσει επιστημονικής μεθόδου. Ο Αναξίμανδρος έθεσε ως πρώτη αρχή το άπειρο, που περιέχει τα πάντα και είναι η αιτία των πάντων, παραμένοντας αθάνατο, ανόλεθρο, αγέραστο και θείο. Θεμελίωσε την επιστημονική γεωγραφία, τη μαθηματική αστρονομία, την κοσμολογία, την εξελικτική θεωρία και την βιολογία. Θεωρώντας κοιτίδα της ζωής το υγρό στοιχείο, προέβαλε ως βασική του θεωρία τη σχέση των αντίθετων στοιχείων που συνθέτουν το κοσμικό γίγνεσθαι. Ο Αναξίμανδρος, με το άπειρό του, ανάγεται πρώτος από τα φυσικά φαινόμενα σε μια θεωρητική αρχή και πραγματοποιεί ένα μεγάλο άλμα στην ιστορία της επιστήμης και του πολιτισμού.
Έργα: Περί φύσεως.

Βιβλιογραφία: [Έκδ. H. Diels – W. Kranze, (2005), A’], Αριστοτέλης, Φυσικά, Μεταφυσική, Αιλιανός, Σιμπλίκιος, Σχόλια εις Αριστοτέλη, Αέτιος, Στράβων, Θεόφραστος, Στοβαίος, Σουίδας, H. Diels, Οι έλληνες Δοξογράφοι, 1879, E. Zeller, Philosophy der Griechen, 1881, Β. Γαίγκερ, Fr. Nietzsche, Η γέννηση της φιλοσοφίας στα χρόνια της ελληνικής τραγωδίας, 1962, Charles Kahn, Anaximader and the origins of Greek cosmology 1960, Carlo Rovelli, Anaximandre de Milet, ou la naissance de la pensée scientifique, 2009.

Εικονογραφία: Αναξίμανδρος, ρωμαϊκό ανάγλυφο αντίγραφο ελληνιστικού πρωτοτύπου, Museo Nationale Romano, Η Σχολή των Αθηνών (λεπτομέρεια), τοιχογραφία, Ραφαήλ, Καπέλα Σιξτίνα, Βατικανό.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ, ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ

* * *

Φιλοσοφία δεν είναι παρά η φιλία της σοφίας. Ο έρωτας, το ορέγεσθαι, η αγάπη της μάθησης, της εμπειρίας, της καθολικής γνώσης, είναι η αναζήτηση, η ροπή, η έρευνα της αλήθειας, η επιστήμη των αρχών, των ριζωμάτων, της καθολικότητας. Ο Ηράκλειτος χρησιμοποιεί τον όρο φιλόσοφος ανήρ. Ο όρος φιλοσοφία αποδίδεται στον Πυθαγόρα “ζήλωσις τῆς τῶν καλλίστων θεωρίας” (Ιάμβλιχος, Περί του πυθαγορείου βίου 120, 58-59). Φαίνεται όμως ότι παγιώθηκε στον κύκλο των μαθητών του Σωκράτη. Ο αθηναίος φιλόσοφος έλεγε ότι σοφός είναι μόνον ο Θεός, ενώ ο άνθρωπος μπορεί μόνο να ορέγεται τη σοφία, να είναι δηλαδή φιλόσοφος. Και ο Πλάτων περιγράφει τον αληθινό φιλόσοφο, εκείνον που το σώμα του μόνο βρίσκεται και κατοικεί στην πόλη “ἡ δὲ διάνοια, ταῦτα πάντα ἡγησαμένη σμικρὰ καὶ οὐδέν, ἀτιμάσασα πανταχῇ πέταται κατά Πίνδαρον «ταῖς τε γᾶς ὑπένερθε” καὶ τὰ ἐπίπεδα γεωμετροῦσα, “οὐρανοῦ θ’ ὕπερ ἀστρονομοῦσα, καὶ πᾶσαν πάντῃ φύσιν ἐρευνωμένη τῶν ὄντων ἑκάστου ὅλου, εἰς τῶν ἐγγὺς οὐδὲν αὑτὴν συγκαθιεῖσα” (Θεαίτητος 173e-174α).

Η φιλοσοφία στους προσωκρατικούς είναι η αναζήτηση της αρχής των όντων, στον Πλάτωνα η διείσδυση στις ιδέες, στον Αριστοτέλη η εύρεση των πρώτων αρχών του όντος. Στη νεότερη εποχή από τον Καρτέσιο μέχρι τον Καντ η φιλοσοφία καταλήγει κριτική εξέταση των προϋποθέσεων και όρων της γνώσης, γνώση του καθαρού λόγου. Ο Έγελος ορίζει τη φιλοσοφία ως επιστήμη περί του απολύτου. Ο Βίντελμπαντ ως κριτική επιστήμη περί των αξιών που ισχύουν γενικά. Ο Νάτορπ ως μέθοδο της έσχατης και θεμελιώδους ενότητας της γνώσης. Ο Χούσσερλ βλέπει στη φιλοσοφία την πραγμάτωση της ιδέας της απόλυτης γνώσης με βάση την καθαρή φαινομενολογία. Ο Σέλλερ θεωρεί τη φιλοσοφία νόηση ουσιών και συνδέσμων ουσίας του είναι. Κατά τον Χάϊντεγγερ η φιλοσοφία είναι καθολική φαινομενολογία, οντολογία, που ως αναλυτική της ύπαρξης καθορίζει το τέλος κάθε φιλοσοφικής ζήτησης.

Η φιλοσοφία διακρίνει τον κόσμο των αισθητών πραγμάτων, την πραγματικότητα, και τον κόσμο των ιδεών και των αξιών, την εσωτερικότητα. Ο κόσμος των πραγμάτων συλλαμβάνεται και νοείται δια σχέσεων γενικής ισχύος, με τους φυσικούς νόμους. Η φιλοσοφία του εξωτερικού κόσμου είναι κοσμοθεωρία, θεωρία περί του εξωτερικού κόσμου. Ο κόσμος των ιδεών συλλαμβάνεται και νοείται δια της θεωρίας του πνεύματος με τη συνείδηση. Η φιλοσοφία του πνεύματος είναι βιοθεωρία. Η φύση, ο άνθρωπος, η γνώση, η ψυχή, το πνεύμα, το σύνολο του κόσμου είναι το αντικείμενο της φιλοσοφίας. Η θεωρητική φιλοσοφία είναι μεταφυσική, η πρακτική φιλοσοφία είναι αξιολογική.