Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ

Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ – ARTHUR SCHOPENHAUER
(Ντάντσιχ 1788-Φρανκφούρτη 1860)

Γερμανός φιλόσοφος στον κύκλο του Γκαίτε, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, αντιμαχόμενος τον Έγελο, επηρεασμένος από τον πλατωνισμό, τον καντιανό ιδεαλισμό και την ινδική φιλοσοφία. Αντιδημοκράτης, αντισημίτης και αντιφεμινιστής, αλλά ζωόφιλος, μουσόφιλος και ασκητικός, διχασμένος ανάμεσα στην τάση για ήρεμο θεωρητικό βίο και την κλίση προς αισθητικές απολαύσεις, αντιμετώπισε τη ζωή και το σύμπαν γενικότερα μέσα από το πρίσμα αυτής της δυσαρμονίας. Θεωρώντας τη βούληση για ζωή, στην οποία υποτάσσονται όλοι οι άνθρωποι, πηγή οδύνης, πρότεινε ως μέτρο ανακούφισης την αισθητική εμπειρία. Υπερβαίνοντας την κριτική φιλοσοφία, προσεγγίζοντας τον ρομαντισμό, αντέταξε τη συμπάθεια στον εγωισμό. Η αθεϊστική πεσιμιστική φιλοσοφία του άσκησε σημαντική επίδραση στην ευρωπαϊκή κουλτούρα (Νίτσε, Βάγκνερ, Μπραμς, Βιττγκενστάιν, Σρέντιγκερ, Αϊνστάιν, Φρόυντ, Τολστόι, Προυστ, Ζολά).

Έργα: Περί της τετραπλής ρίζας της αρχής του αποχρώντος λόγου (1813), Περί της οράσεως και των χρωμάτων (1816), Ο κόσμος ως βούληση και ως παράσταση (1818), Η βούληση στη φύση (1836), Δοκίμιο περί της ελευθερίας της βουλήσεως (1839), Τα δύο θεμελιώδη προβλήματα της ηθικής (1841), Πάρεργα και παραλειπόμενα (1851).

Βιβλιογραφία: [Έκδ. Ed. Grisebach, Edita und Inedita Schopenhaueriana, Leipzig (1888), 6 τόμ.], W. Gwinner, Schopenhauer Leben, 1910, T. Mann, The living thoughts of Schopenhauer, 1939, Fr. Copleston, Schopenhauer, Philosopher of Pessimism, 1946, R. Safranski, Schopenhauer and the wild years of philosophy, 1990, Br. Magee, The philosophy of Schopenhauer, 1997, Chr. Janaway, Self and world in Schopenhauer’s philosophy, 2003, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Κ.Δ. Γεωργούλη), Stanford Encyclopedia of Philosophy, Βικιπαίδεια.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ, Ο ΚΟΣΜΟΣ ΩΣ ΒΟΥΛΗΣΗ ΚΑΙ ΩΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ (ΒΙΒΛ. Α’, ΚΕΦ. Ι-X)

* * *

Η θεωρία της ταυτότητας δέχεται ότι η ουσία των όντων δεν είναι ούτε ύλη μόνο, ούτε πνεύμα, ούτε σώμα μόνο, ούτε ψυχή, ούτε υποκείμενο μόνο, ούτε αντικείμενο, αλλά και τα δυο μαζί, το συναμφότερον. Η ταυτότητα παίρνει τα δυο στοιχεία, είτε σαν πραγματικές εκδηλώσεις τρίτης ουσίας, είτε σαν διπλές απόψεις μιας ενέργειας. Ελεάτες, Ηράκλειτος, Ξενοφάνης, Μπρούνο, Σπινόζα, Φίχτε, Φέχνερ, Βουντ, ανήκουν στους πιστούς αυτής της θεωρίας.

Με άλλους όρους, αν τα πράγματα δεν υπάρχουν χωρίς τη συνείδηση, ούτε η συνείδηση υπάρχει χωρίς τα πράγματα (Σαρτρ). Και η φυσικομαθηματική επιστήμη ενώ ξεκινά από την εποπτική εικόνα του κόσμου, τα φαινόμενα, με την περιγραφή του μας δίδει μαθηματικές σχέσεις που διέπουν τα φαινόμενα, καταλήγει δηλαδή σε νοούμενα.