Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ

Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ – DEMOCRITUS
(Άβδηρα, Θράκη περ. 470/460 π.Χ. – 370 π.Χ.)

Προσωκρατικός φυσικός, υλιστής φιλόσοφος, μαθητής του Λευκίππου και του Αναξαγόρα, από τους θεμελιωτές της ατομικής θεωρίας. Ταξίδεψε στην Αίγυπτο, Περσία, Αιθιοπία και Ινδία και γνώρισε από κοντά τους ανατολικούς πολιτισμούς. Το έργο του κατανέμεται σε θέματα φυσικά, μαθηματικά, μουσικά και τεχνικά. Διατύπωσε την άποψη ότι η φύση συγκροτείται από άτομα άπειρα, αναλλοίωτα και άτμητα, διακρινόμενα κατά σχήμα, μέγεθος και θέση, που κινούνται στο άπειρο κενό. Η ηθική του διαπνέεται από αρετή, μετριοπάθεια και ηρεμία, διακρίνεται δε για τις δημοκρατικές του αντιλήψεις. Αντιμετωπίζοντας τη ζωή με αισιοδοξία και γαλήνη, χωρίς να απασχολείται με τα συνηθισμένα προβλήματα των ανθρώπων και εφαρμόζοντας τα διδάγματα της γνώσης σε πρακτικούς σκοπούς, απέδειξε την αξία της φιλοσοφίας για όλους. Η επίδραση του Δημοκρίτου υπήρξε σημαντική στην εξέλιξη της επιστήμης και της φιλοσοφίας των ιδεών.

Έργα: Ηθικά, Φυσικά, Ασύντακτα, Μαθηματικά, Μουσικά, Τεχνικά, Μικρός διάκοσμος;

Βιβλιογραφία: [Έκδ. H. Diels – W. Kranz, (2007), B’], Πλάτων, Αντερασταί, Διογένης Λαέρτιος, Σιμπλίκιος, Σουίδας, Αιλιανός, Έρμιππος, Θράσυλλος, Hart, Zur seelen-und erkenntnisslehre des Demokritos, 1886, Natorp, Die Ethika des Demokritos, 1893, Dyroff, Demokritstudien, 1899, C. Baily, The Greek atomists and Epicurus 1928, Thomas Cole, Democritus and the source of greek anthropology, 1967, Paul Cartledge, Democritus, 1997, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Α.Π. Σακελλαρίου), Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Ευαγγ. Σταμάτη), Stanford Encyclopedia of Philosophy.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ, ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ (D.K. Β’)

* * *

Αιτιότητα ή σκοπιμότητα διέπει την δημιουργία του κόσμου; Και εδώ οι αρχαίοι έλληνες, Δημόκριτος, Επίκουρος, όπως και ο Λουκρήτιος, προηγούνται των δυτικών, Καρτεσίου, Σπινόζα, Γαλλιλαίου, και των νεότερων Λαμετρί, Χιούμ, Χόλμπαχ, Ντάρβιν, Μπύχνερ, Χαίκελ, οπαδών της αιτιοκρατίας.
Αλλά και την τελολογική θεωρία, Αναξαγόρας, Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης, Χρύσιππος, Πλωτίνος, αναπτύσσουν αρχικά, ακολουθούμενοι από τους Πατέρες της Εκκλησίας. Οι νεότεροι, Λάϊμπνιτς, Βολφ, Κάντιος, Φίχτε, Έγελος, Σέλλινγκ, Βουντ, Βίντελμπαν, Μπέρξον, ολοκληρώνουν την πορεία της τελολογίας.