Η μεθοδολογία των «πολιτικών διαιρετικών τομών» αποσκοπεί στην απευθείας σύγκριση των κομματικών συστημάτων διαφορετικών χωρών. Κεντρικό ερώτημα της έρευνας αποτελεί η εκπροσώπηση των εργατικών-φτωχών λαϊκών στρωμάτων.
Κομματικά συστήματα πολλών δημοκρατιών έχουν βιώσει μια μετάλλαξη τα τελευταία χρόνια, η οποία έχει θέσει την εκπροσώπηση [αυτής] της μερίδας των ψηφοφόρων σε κρίση. Πολλά αριστερά κόμματα φαίνεται να χάνουν τις ρίζες τους στα λαϊκά στρώματα και αντ’ αυτού να έχουν «καταληφθεί» από τα ανώτερα μορφωτικά στρώματα. Αυτή η συνθήκη πιθανώς εξηγεί την κυριαρχία της δικαιωματικής ατζέντας στην Αριστερά, όπως και τον παραγκωνισμό της αναδιανεμητικής πολιτικής σε μια εποχή έντονης εισοδηματικής ανισότητας (Εισαγωγικό Σημείωμα Ελληνικής Εκδοσης, Π. Τσούκαλης & Ν. Στραβελάκης).
Η Ταυτότητα της Ερευνας
Ο τόμος ασχολείται με τη συστηματική μελέτη «του τρόπου με τον οποίο οι εκλογικές επιλογές ποικίλλουν σύμφωνα με κοινωνικά γνωρίσματα όπως το εισόδημα, η μόρφωση, ο πλούτος, το επάγγελμα, το φύλο, η ηλικία, η εθνική προέλευση ή η εθνοτικοθρησκευτική ταυτότητα» (Εισαγωγή Αγγλικής Εκδοσης, Gethin, Toledano & Piketty, σελ. 11-12).
Αντλεί στοιχεία από μια νέα βάση δεδομένων που απαρτίζεται από έρευνες της εκλογικής συμπεριφοράς εκτεινόμενες σε διάστημα άνω των έξι δεκαετιών, καταγράφοντας τη σύνδεση μεταξύ εκλογικών συμπεριφορών και των κύριων κοινωνικοοικονομικών χαρακτηριστικών των ψηφοφόρων στην πάροδο του χρόνου.
Αυτή η ανάλυση [αποτελεί] τη βάση για μια συγκριτική προσέγγιση της πολιτικοποίησης των κοινωνικών ανισοτήτων, επικεντρώνοντας στο πώς τα πολιτικά κινήματα έχουν εκπροσωπήσει διαφορετικά είδη αντιπαραθέσεων αναφορικά με την ανισότητα και την ταυτότητα [σ.σ. φυλετική, έμφυλη, θρησκευτική κ.λπ.] – (Κεφάλαιο 1, Gethin, Toledano & Piketty, σελ. 18).
Το Βασικό Εύρημα και οι Ερμηνείες του
Ξεκινώντας από τις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες με την πληρέστερη και εκτενέστερη βάση δεδομένων (Αυστραλία, Βρετανία, Δανία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Ελβετία και τις Ηνωμένες Πολιτείες) η ανάλυση αναδεικνύει ένα πολύ ενδιαφέρον μοτίβο:
Στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, τα κομματικά συστήματα στις δυτικές δημοκρατίες ήταν «βασισμένα στην τάξη», που σημαίνει ότι τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα (συμπεριλαμβανομένων των Σοσιαλιστικών, Δημοκρατικών, Κομμουνιστικών και λοιπών) αντιπροσώπευαν το κομμάτι των εκλογέων με χαμηλή μόρφωση και εισόδημα, ενώ τα συντηρητικά κόμματα (συμπεριλαμβανομένων των Χριστιανοδημοκρατικών, Ρεπουμπλικανικών και λοιπών) αντιπροσώπευαν τους ψηφοφόρους με υψηλή μόρφωση αλλά και εισόδημα. Αυτά τα κομματικά συστήματα σταδιακά εξελίχθηκαν προς αυτό που μπορούμε να αποκαλέσουμε κομματικά συστήματα πολλαπλών ελίτ: Τα σοσιαλδημοκρατικά και συναφή κόμματα έχουν γίνει τα κόμματα των ελίτ με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο, ενώ τα συντηρητικά και συναφή κόμματα παραμένουν τα κόμματα των ελίτ με υψηλό εισόδημα (Κεφάλαιο 1, σελ. 46).
Η κλασική εξήγηση για τη μετατόπιση των υψηλότερων μορφωτικά ψηφοφόρων προς την Αριστερά, και αντίθετα η μετατόπιση των ψηφοφόρων με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο προς τη Δεξιά, σχετίζεται με την όξυνση των ταυτοτικά προσδιορισμένων αντιθέσεων που ακολούθησαν μετά την πολιτιστική επανάσταση των δεκαετιών του 1960 και 1970 και, πιο πρόσφατα, με την εντεινόμενη σπουδαιότητα του μεταναστευτικού… [Ζ]ητήματα που σχετίζονται με τον περιβαλλοντισμό, την ισότητα των φύλων και τα δικαιώματα των σεξουαλικών και εθνοτικών μειονοτήτων … [απέκτησαν] ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στη δημόσια αντιπαράθεση και την κοινωνία των πολιτών…
Παρά ταύτα, αυτή η εξήγηση θα πρέπει να συμπληρωθεί από άλλους παράγοντες… Ενας δεύτερος μηχανισμός… έχει να κάνει… [με τις] αυξανόμενες ανισότητες ως προς την πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα, [που υπονόμευσαν] την εμπιστοσύνη πολιτών με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο προς τους θεσμούς της δημόσιας εκπαίδευσης… Ενας τρίτος, σχετικός μηχανισμός έχει να κάνει… [με τη] μετριοπάθεια των προγραμματικών θέσεων των παραδοσιακών αριστερόστροφων κομμάτων, καθώς και τη μετατόπισή τους σε κάποιες περιπτώσεις προς την προώθηση νεοφιλελεύθερων πολιτικών… Αυτό είναι πιο εμφανές στις μετα-κομμουνιστικές δημοκρατίες, όπως της Ουγγαρίας και της Πολωνίας, όπου η συνεργασία των πρωτύτερα κυβερνώντων κομμουνιστικών και σοσιαλιστικών κομμάτων στην πορεία προς τη φιλελευθεροποίηση της αγοράς, ακολουθήθηκε από την παραλίγο εξαφάνισή τους από την πολιτική σκηνή και την ανάδυση νέων ισχυρών δεξιόστροφων συνασπισμών (Κεφάλαιο 7, σελ. 51-56).
Η «Βραχμανική Αριστερά» και οι Επιπτώσεις της στο Πεδίο της Οικονομικής Πολιτικής
Στο 2ο Κεφάλαιο του βιβλίου ο Thomas Piketty εισάγει δύο νέους όρους για το κομματικό σύστημα «των πολλαπλών ελίτ» σε αναλογία με τις ινδικές κάστες. Γράφει:
Στο παραδοσιακό σύστημα με τις κάστες στην Ινδία, οι ανώτερες κάστες διαιρούνταν σε Βραχμάνους (ιερείς και διανοούμενους) και Ξατρίγια/Βαϊσίγια (πολεμιστές, εμπόρους και καταστηματάρχες). Σε κάποιο βαθμό, η σύγχρονη πολιτική σύγκρουση μοιάζει να ακολουθεί αυτή τη διαιρετική τομή… Δηλαδή, η «Αριστερά» έχει γίνει το κόμμα της διανοητικής ελίτ («Βραχμανική Αριστερά»), ενώ η «Δεξιά» μπορεί να θεωρηθεί το κόμμα της επιχειρηματικής ελίτ («Εμπορευόμενη Δεξιά»).
Υποστηρίζει ότι «αυτή η δομική εξέλιξη μπορεί να συμβάλει στην εξήγηση της αυξανόμενης ανισότητας και την έλλειψη δημοκρατικής αντίδρασης σε αυτή» (σελ. 102).
«Δύο γενικά διδάγματα προβάλλουν από αυτή την έρευνα. Πρώτον, με την πολυδιάστατη ανισότητα (ανάλογα με το εισόδημα, τη μόρφωση, τον πλούτο, εθνοτικές ή αλλοδαπές καταβολές και λοιπά), είναι πιο περίπλοκο να οικοδομηθούν αναδιανεμητικοί συνασπισμοί από ό,τι σε έναν απλό μονοδιάστατο κόσμο… [Δεύτερον] δίχως μια ισχυρή διεθνιστική, εξισωτική πλατφόρμα, είναι δύσκολο να συνενωθούν οι ψηφοφόροι χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και εισοδήματος από κάθε προέλευση στο πλαίσιο του ίδιου συνασπισμού και να επιφέρουν μια μείωση της ανισότητας… [Τούτο είχε συμβεί] για παράδειγμα, [στη] Μεγάλη Υφεση, [τον] Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και [την] άνοδο του κομμουνισμού… [μέσα από] τη σοσιαλδημοκρατική πλατφόρμα [του] New Deal» (σελ 103).
Διαιρετικές Τομές και Ελλάδα
Το μοτίβο που ανέδειξε η έρευνα στις δυτικές δημοκρατίες δεν ταιριάζει σε όλες τις χώρες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ελλάδα που για πρώτη φορά παρουσιάζεται στο πλαίσιο αυτής της έρευνας (Κεφάλαιο 10, Τσούκαλης & Στραβελάκης).
[Ο]ι διαιρετικές τομές στην Ελλάδα διαφέρουν από τις διαιρετικές τομές που απαντώνται σε άλλες δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες. Πρώτον, η ελληνική εισοδηματική διαιρετική τομή γίνεται θετική (ψηφοφόροι με υψηλό εισόδημα υποστηρίζουν αριστερόστροφα κόμματα) ήδη από τη δεκαετία του 1990, παρά τον απερίφραστα σοσιαλιστικό χαρακτήρα της ελληνικής Αριστεράς. Αυτό είναι ένα μοναδικό φαινόμενο. Δεύτερον, η ευρωζωνική κρίση που προήλθε από την κρίση του 2008 επέφερε μια μεγάλη αλλαγή στην εκλογική σύνθεση της Αριστεράς στην Ελλάδα, στρέφοντας την εισοδηματική διαιρετική τομή πίσω στην αρνητική περιοχή. Αυτό αντικατοπτρίστηκε στην αντικατάσταση του μετριοπαθούς ΠΑΣΟΚ από τον ριζοσπαστικό ΣΥΡΙΖΑ. Ο τελευταίος είχε (μέχρι το 2023 τουλάχιστον) σημαντική υποστήριξη μεταξύ των ψηφοφόρων με χαμηλό εισόδημα και των λαϊκών τάξεων. Τρίτον, η Ελλάδα είχε μια «Βραχμανική Αριστερά» (οι μορφωμένοι ψηφίζουν αριστερόστροφα κόμματα) τουλάχιστον από το 1981 και εντεύθεν. Δηλαδή, για την Ελλάδα, η ανάδυση της «Βραχμανικής Αριστεράς» δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο… Υποστηρίζουμε ότι ο συμπεριληπτικός και αναδιανεμητικός ρόλος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, σε συνάρτηση με τον πολιτισμικό δυϊσμό που χαρακτηρίζει την ελληνική πολιτική κουλτούρα θα μπορούσαν να εξηγήσουν γιατί ισχύει κάτι τέτοιο.
Εκτος από την Ελλάδα, η έρευνα παρουσιάζει συγκριτικά δεδομένα και για άλλες 24 κοινοβουλευτικές δημοκρατίες από την Ευρώπη, την Εγγύς Ανατολή και φυσικά τις ΗΠΑ.