Πώς μπορεί να γίνει ολοκληρωμένη διαχείριση των συμβατικών πλαστικών

Γράφει ο Δρ. Βαγγέλης Α. Μπούρμπος

Γεωπόνος ερευνητής, οικοτοξικολόγος

Εισαγωγή

Η ρύπανση από πλαστικά ( pollution par le plastique ) ή πλαστική ρύπανση (pollution plastique) ,όπως είναι γνωστό είναι η συσσώρευση πλαστικών αποβλήτων στο περιβάλλον. Η βασική αιτία της ρύπανσης αυτής  βρίσκεται στον ίδιο τον άνθρωπο που χωρίς οικολογική διαπαιδαγώγηση θυσιάζει στο βωμό της φρενοκέρδειας  την ίδια τη φύση, από την οποία εξαρτάται και η επιβίωσή του.

Είναι πια διακριβωμένο πως η μακρο και μικροπλαστική ρύπανση έχει σοβαρή αρνητική επίπτωση στην ατμόσφαιρα, στην υδρόσφαιρα  και πεδόσφαιρα  και επηρεάζει  ανεπανόρθωτα την μακροκαι μικροπανίδα των οικοσυστημάτων και το ίδιο το ανθρώπινο γένος. Αυτή λοιπόν η οικολογική απαιδευσία του πολίτη, το χαμηλό κόστος και η μακροβιότητα των πλαστικών προϊόντων, η εμμονή  πλουτισμού της βιομηχανίας, η αδιαφορία της Πολιτείας  και το κυνηγητό της επιστημονικής διάκρισης  οδήγησε στην  επικίνδυνη «πλαστικοποίηση» του μοναδικού μας πλανήτη.

Η «πλαστική σούπα» των ωκεανών γίνεται ολοένα και πιο πηχτή εξαιτίας της ανεξέλεγκτης εισόδου  σ΄ αυτούς των μικροπλαστικών. Η μη κερδοσκοπική οργάνωση  «5 Gyres Institute» που αγωνίζεται ενάντια στη  μικροπλαστική ρύπανση  μας πληροφορεί πως σ ένα φιαλίδιο καθαριστικού προσώπου μπορεί να μετρήσει κανείς 300000 μικροπλαστικά σφαιρίδια.

 Τι μέλλει γενέσθαι

Δυστυχώς δεν μπορούμε  ακόμα να πούμε το τελικό  ΟΧΙ στην παραγωγή και χρήση των συμβατικών πλαστικών. Οι βασικές ενέργειες για την αντιμετώπιση της ρύπανσης από  συμβατικά πλαστικά εστιάζονται:

• Στην απόκτηση του πολίτη οικολογικής ευαισθησίας.
• Στον περιορισμό της παραγωγής , της χρήσης και  της ελεύθερης απόθεσης  των συμβατικών πλαστικών και
• Στην υποκατάσταση των συμβατικών πλαστικών με οικολογικά.

Η δια βίου οικολογική   ενημέρωση ,επιμόρφωση και εκπαίδευση του πολίτη αποτελεί βασική προτεραιότητα για την ολοκληρωμένη διαχείριση των συμβατικών πλαστικών. Κρίνεται απαραίτητη επίσης η δημιουργία  κατάλληλου οικολογικού προπλάσματος στην πρωτοβάθμια  και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Μόνο έτσι θα απαλλαγεί ο πολίτης – καταναλωτής    από την πλαστικομανία,  θα περιοριστεί  η κερδομανία των βιομηχάνων και θα σταματήσει η ελεύθερη εναπόθεση στο περιβάλλον των πλαστικών αποβλήτων. Στην προσπάθεια αυτή θα συμβάλλουν τα μέγιστα η Πολιτεία και οι πάσης φύσεως οικολογικές οργανώσεις.

Ολοκληρωμένη διαχείριση των πλαστικών

Η ανεξέλεγκτη  καύση των πλαστικών πρέπει να αποφεύγεται γιατί απελευθερώνει τοξικές ουσίες  επικίνδυνες για τους οργανισμούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί  η καύση πλαστικών PVCσε περιοχή καλλιέργειας κηπευτικών εκτός εποχής  στην Κρήτη, όπου ο ασχολούμενος με την καύση κινδύνευσε να πεθάνει από τις αναθυμιάσεις. Επιπλέον οι πλαστικές στέγες τον παρακείμενων  θερμοκηπίων τρυπήθηκαν  από το συμπυκνωμένο υδροχλωρικό οξύ που σχηματίστηκε από την καύση.Βασίζεται στο γεγονός ότι το ενεργειακό δυναμικό των συμβατικών πλαστικών αποβλήτων είναι πολύ μεγαλύτερο από εκείνο του άνθρακα

Ο περιορισμός της ελεύθερης εναπόθεσης  στο περιβάλλον και της συγκέντρωσης στους Χώρους  Υγειονομικής Ταφής  Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) στηρίζεται κατά βάση στην ανακύκλωση. Η ανακύκλωση των συμβατικών πλαστικών στην ουσία είναι μια αποτελεσματική διαδικασία αξιοποίησής τους. Για καλλίτερη αποτελεσματικότητα συστήνεται η συλλογή των πλαστικών αποβλήτων να γίνεται  στην πηγή παραγωγής.

Η ανακύκλωση διακρίνεται στην πρωτογενή ανακύκλωση, στη δευτερογενή ή μηχανική, στην τριτογενή ή χημική και στην τεταρτογενή ή  ανάκτησης ενέργειας. Στην πρωτογενή ανακύκλωση  τα πλαστικά απόβλητα μετασχηματίζονται σε υλικά πρωτότυπης χρήσης ή άλλων χρήσεων.

Στη δευτερογενή γίνεται μετασχηματισμός σε άλλα πλαστικά προϊόντα με φυσικό τρόπο. Στην τριτογενή ο μετασχηματισμός διεξάγεται με χημικό  τρόπο.

Η τεταρτογενής ανακύκλωση αποβλέπει στην ανάκτηση ενέργειας .Παράγονται προϊόντα  για αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή άλλων υλικών με υψηλές ενεργειακές απαιτήσεις όπως τσιμέντο ή στερεά καύσιμη ύλη ύστερα από επεξεργασία με τα αστικά απόβλητα για θέρμανση ή παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος.Η ανακύκλωση γενικά των στερεών αποβλήτων αποτελεί δυναμικό τομέα της κυκλικής οικονομίας και προωθείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση.Δυστυχώς το  ποσοστό των πλαστικών απορριμμάτων, που δεν έχει ανακυκλωθεί ποτέ, φτάνει σε επίπεδο κόσμου στο 90,5%. Εάν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις παραγωγής και διαχείρισης των αποβλήτων, περίπου 12 δισεκατομμύρια τόνοι !!! πλαστικών αποβλήτων θα βρίσκονται σε χώρους υγειονομικής ταφής ή στο φυσικό περιβάλλον μέχρι το 2050.

Η διαχείριση των πλαστικών απορριμμάτων και η ανακύκλωση συμπεριλαμβάνονται στην Εθνική Στρατηγική για τα Στερεά Απόβλητα. Η Ελλάδα καταναλώνει περίπου 0,6 εκατομμύρια τόνους πλαστικών το χρόνο και ανακυκλώνει μόλις 20% Θα πρέπει έως το 2020 να ανακυκλώνει το 65% των πλαστικών συσκευασιών που χρησιμοποιεί. Δηλαδή   η χώρα  μας έχει ακόμα πολύ δρόμο να διανύσει…

Η επαναχρησιμοποίηση των σκάρτων πλαστικών  ύστερα από σχετική «διόρθωση»  στις μονάδες παραγωγής τους δεν εμπίπτει στη σφαίρα της ανακύκλωσης. Η διαδικασία αυτή γνωστή και ως αυτοδιόρθωση ή αυτοθεραπεία  αποτελεί βασικό μέσο περιορισμού της ελεύθερης εναπόθεσης  των σκάρτων πλαστικών και συμβάλλει σημαντικά στην ολοκληρωμένη διαχείρισή τους.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέληξαν σε προσωρινή πολιτική συμφωνία όσον αφορά στα φιλόδοξα νέα μέτρα που πρότεινε η Επιτροπή για την αντιμετώπιση του προβλήματος των θαλάσσιων πλαστικών απορριμμάτων στην πηγή του. Πρόκειται για την απαγόρευση  το 2021  της παραγωγής και χρήσης  10 πλαστικών προϊόντων μιας χρήσης  που συναντάει κανείς  περισσότερο στις παραλίες. Η απόφαση αυτή θα , αν τελικά υλοποιηθεί, θα συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στον περιορισμό των πλαστικών αποβλήτων.

Σημαντική θα είναι η μείωση των  πλαστικών αποβλήτων και με τη σωστή εφαρμογή του μέτρου της επιβολής περιβαλλοντικού τέλους στις πλαστικές σακούλες. Για να μην απολήξει το μέτρο αυτό σε αντίθετο αποτέλεσμα θα πρέπει να επεκταθεί και σε  σακούλες πάχους μέχρι τα 75 μικρόμετρα, όπως επιζητούν 4 μεγάλες οικολογικές οργανώσεις. Ακόμα θα πρέπει να συμπεριληφθούν και οι λεγόμενες βιοδιασπώμενες σακούλες που πέρα από τα ανανεώσιμα πολυμερή περιέχουν και συμβατικά πλαστικά και να ξεκαθαριστεί πως «επαναχρησιμοποιούμενες σακούλες»  νοούνται μόνο εκείνες που είναι κατασκευασμένες από φυσικά υλικά.

Μεγάλη ελπίδα για τον περιορισμό των πλαστικών αποβλήτων που προκαλούν  για μεγάλο χρονικό διάστημα  σοβαρή αισθητική ρύπανση αποτελεί και η ανακάλυψη της βιοαποικοδόμησής τους από μικροοργανισμούς. Ο μύκητας Aspergillus tubingensis, που ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά σε πακιστανική χωματερή το 2017, θα μπορούσε να καταστήσει δυνατή τη διάσπαση των πλαστικών μόλις μέσα σε λίγες εβδομάδες.

Οπλισμένος με ένα μοναδικό ένζυμο, έχει την ικανότητα να αναπτύσσεται απευθείας στην επιφάνεια των πλαστικών, όπου διασπά τους χημικούς δεσμούς μεταξύ των μορίων τους. Βρέθηκε πως οι προνύμφες του σκαθαριού Tenebrio molitor τρώνε με βουλιμία το πλαστικό από πολυστυρένιο. Κάθε προνύμφη, μήκους περίπου 2,5 εκατοστών, καταναλώνει κάθε μέρα μέχρι 40 mg πολυστυρένιου, δηλαδή  όσο ένα μικρό χάπι. Το μισό μετατρέπεται σε διοξείδιο του άνθρακα, και το υπόλοιπο μισό αποβάλλεται στα κόπρανα, τα οποία «δείχνουν αρκετά ασφαλή» για να χρησιμοποιηθούν ως υπόστρωμα φύτευσης. Η αποδόμηση του πλαστικού γίνεται από ειδικά βακτήρια  του εντέρου των προνυμφών.

Η νυχτοπεταλούδα Plodia interpunctella με τους μικροοργανισμούς που έχει στο έντερο  διασπά το πολυαιθυλένιο. Μια ομάδα ιαπωνικών ερευνητών ανακάλυψε ένα νέο είδος κατά Gram αρνητικό  αερόβιοβακτήριο, το Ideonella sakaiensis, που χρησιμοποιεί το ΡΕΤ ως κύρια πηγή ενέργειας και άνθρακα. Συγκεκριμένα αυτό το βακτήριο παράγει  δύο διαφορετικά ένζυμα ικανά να υδρολύουν το ΡΕΤ σε τερεφθαλικό οξύ και αιθυλενογλυκόλη. Το πρώτο ένζυμο η  ΡΕΤάση παράγει το ενδιάμεσο μονο 2-υδροξυαιθυλο τερεφθαλικό οξύ (mono 2-hydroxyéthyl téréphtalique acide -MHET). ΜΗΕΤ). Αυτό το ενδιάμεσο προϊόν στη συνέχεια υδρολύεται σε τερεφθαλικό οξύ και αιθυλενογλυκόλη με το δεύτερο ένζυμο  ΜΗΕΤυδρολάση.

Βασική οικολογική κατεύθυνση για την ολοκληρωμένη διαχείριση των συμβατικών πλαστικών είναι  και η εδώ και 60 περίπου χρόνια προσπάθεια παραγωγής πλαστικών με βάση τα φυσικά από ανανεώσιμα υλικά πολυμερή.

Είναι γνωστό πως η φύση για την διαιώνιση των  οργανισμών έχει στη διάθεσή της το απαράβατο νόμο της βιοδιάσπασης ή βιοαποικοδόμησης (biodegradation) των υλικών.Η βιοδιάσπαση είναι η ικανότητα της φύσης να διασπά με βιολογικές, ενζυματικές  και φυσικές μεθόδους σε στοιχειώδεις μονάδες, όλα όσα παράγει, έτσι ώστε οι νέοι οργανισμοί να μπορούν να σχηματιστούν από τους παλιούς. Όλες οι φυσικές πρώτες ύλες επιστρέφουν σ’  αυτή ακολουθώντας πιστά το νόμο της αφθαρσίας της ύλης.

Όλοι οι φυτικοί και ζωικοί οργανισμοί  και τα ζώα βιοδιασπώνται. Υπάρχουν στη φύση πολυμερή γνωστά ως φυσικά πολυμερή (natural polymers). Ακόμα  μπορούν να χρησιμοποιηθούν και τα  τεχνητά πολυμερή (artificial polymers) που προκύπτουν από επεξεργασία φυσικών πρώτων υλών. Τα φυσικά και τεχνητά πολυμερή μπορούν να υποκαταστήσουν στην παραγωγή πλαστικών τα  συνθετικά πολυμερή (synthetic polymers)  που έχουν μη ανανεώσιμες πρώτες ύλες και συντίθενται χημικά.

Ο Κύκλος ζωής των βιοδιασπώμενων πολυμερών από ανανεώσιμες πρώτες ύλες φαίνεται στην παρακάτω εικόνα

Με αυτή τη σκέψη άρχισε η παραγωγή νέων πλαστικών. Τα πλαστικά αυτά  ανάλογα με τον τρόπο  παρασκευής διακρίνονται σε βιοδιασπώμενα πλαστικά , σε κομποστοποιήσιμα  που βιοδιασπώνται σε περιβάλλον κομποστοποίησης με βιολογικές διαδικασίες, σε φωτοδιασπώμενα πολυμερή που διασπώνται μόνο με την επίδραση ηλιακής ακτινοβολίας,  σε φωτο-βιοδιασπώμενα  που πέρα από τον ήλιο στη βιοδιάσπαση συμμετέχουν και διάφοροι μικροοργανισμοί , σε υδροβιοδιασπώμενα που  διασπώνται μέσω υδρόλυσης και σε βιοδιαβρώσιμα  που  διασπώνται από φυσικούς παράγοντες με την παρουσία μικροοργανισμών. Από το 2002 παρατηρείται  μία ετήσια αύξηση των βιοπλαστικών κατά 30%.

Μεχρι σήμερα σε όλο τον κόσμο  έχουν κατασκευαστεί διάφορα βιοπλαστικά. Επιστήμονες στην Κίνα δημιούργησαν ένα πλαστικό που διασπάται στο νερό και θα μπορούσε να συμβάλει στη συγκράτηση της ολοένα και πιο σοβαρής ρύπανσης των ωκεανών από πλαστικά. Ο νέος αυτός πολυεστέρας μπορεί να αποσυντεθεί στο θαλασσινό νερό σε μια περίοδο από μερικές μέρες έως αρκετές εκατοντάδες ημέρες, αφήνοντας μικρά μόρια που δεν προκαλούν ρύπανση, σύμφωνα με ανακοίνωση του Τεχνικού Ινστιτούτου Φυσικής και Χημείας της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών.

Η δημιουργία του νέου υλικού έγινε με τον συνδυασμό διαδικασιών μη ενζυμικής υδρόλυσης, διάλυσης νερού και βιοδιάσπασης. Μία διεθνής στην οποία συμμετείχε  και η Ελληνίδα  Εβίνα Κάτσου δημιούργησε οικολογικό πλαστικό υλικό από λυματολάσπη.Ανανεώσιμο πλαστικό υλικό από πευκοβελόνες έχουν αναπτύξει Βρετανοί επιστήμονες. Σύμφωνα με τους ερευνητές, το πολυμερές που παρασκευάζεται από τη χημική ουσία πινένιο, που δίνει στα πεύκα την οσμή τους, μπορεί να πάρει τη θέση ελαστικού πολυμερούς με βάση το πετρέλαιο.Ένα νέο οικολογικό πλαστικό δημιουργήθηκε από Αμερικανούς ερευνητές με πρώτη ύλη αποφάγια και αέριους ρύπους.

Πρόκειται για ένα υλικό που παράγεται από φλούδες πορτοκαλιού και διοξείδιο του άνθρακα και μοιάζει με το ευρέως χρησιμοποιούμενο πολυστυρένιο. Το άμυλο από τα φύκια χρησιμοποιείται  ως πρώτη ύλη για την παραγωγή βιοπλαστικού. ΄Εχουν παραχθεί από διάφορες  βιομηχανίες βιοπλαστικά από το φυσικό πολυμερές το άμυλο από καλαμπόκι , από την κυτταρίνη, από πολυμερείς πρωτεΐνες,  από πούπουλα,  από βαμβάκι και άλλα.

Επίλογος

Λύσεις για την αντιμετώπιση της μακροπλαστικής και μικροπλαστικής ρύπανσης  που απειλεί με «πλαστικοποίηση»  τον πλανήτη μας υπάρχουν.Δεν χρειάζεται τίποτα περισσότερο από το ενδιαφέρον κάθε ευνομούμενου κράτους να ενημερώσει σωστά καταναλωτές και παραγωγούς πλαστικών και να χαράξει στρατηγική προώθησης της παραγωγής   οικολογικών πλαστικών.

"google ad"