Της Ρενάτα Σαλέκλ
Η Αριστερά έχει πλέον μετατραπεί σε ένα προνόμιο εκείνων που «ξέρουν καλύτερα», έναν τρόπο διάκρισης και διαχωρισμού. Δεν συνδέεται πλέον με τις εργατικές τάξεις, αλλά με την αστική τάξη που γνωρίζει, όχι με τους φτωχούς που ζουν μέσα στην άγνοια.
Δεν χρειάζεται να πιστεύεις σε μια συγκεκριμένη ιδεολογία για να λειτουργήσει αυτή η ιδεολογία. Αρκεί να γνωρίζεις.
Αυτή η λογική επεκτείνεται στη σημερινή μετα-βιομηχανική καπιταλιστική ιδεολογία, η οποία προωθεί την ιδέα της αυτοδημιουργίας και της προσωπικής επιλογής. Εισάγει την αντίληψη ότι το άτομο είναι κύριος της ζωής του, ελεύθερο να επιλέξει την επαγγελματική του πορεία, τη σεξουαλικότητά του, τον σεξουαλικό του προσανατολισμό, αν θα αποκτήσει παιδιά ή όχι. Ωστόσο, η ιδεολογία της ελευθερίας και της επιλογής, αν και εξυμνείται, παραδόξως αυξάνει το άγχος.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι: από πού προέρχεται αυτό το άγχος;
Οι πρώτοι συγγραφείς που μελέτησαν το άγχος, όπως ο Κίρκεγκωρ, συνέδεσαν το άγχος με τη «δυνατότητα των δυνατοτήτων». Στην πραγματικότητα, η ελευθερία είναι αυτή που δημιουργεί το άγχος.
Ο Σαρτρ πρόσθεσε ότι όταν στεκόμαστε στο χείλος της αβύσσου, δεν αγχωνόμαστε μήπως πέσουμε, αλλά αγχωνόμαστε για το γεγονός ότι έχουμε την ελευθερία να σπρώξουμε τον εαυτό μας κάτω. Αυτό προκαλεί άγχος: η συνειδητοποίηση της δύναμης και της ευθύνης της επιλογής.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το άγχος δεν είναι απλώς ένα υποπροϊόν της ελευθερίας· είναι απαραίτητο για τη λειτουργία του καπιταλισμού.
Η Άρνηση του Θανάτου
Σε μία ομιλία μου είχε αναφερθεί στο «θάνατο του χρήματος», υπονοώντας ακριβώς τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα με την απώλεια πραγμάτων που κάποτε εκτιμούσαμε.
Τα τελευταία χρόνια, η ιδεολογία της επιλογής βασίστηκε στην ιδέα της ατελείωτης προόδου και αυτοκυριαρχίας. Μέσα σε αυτήν υπήρχε μια έντονη άρνηση του θανάτου.
Ζούμε μέσα σε μια ιδεολογία που δημιουργεί την ψευδαίσθηση ενός αέναου παρόντος.
Ακόμα και η γήρανση, ο θάνατος ή η ένταξη σε μια ιεραρχία φαίνεται να «απαγορεύονται» με κάποιο τρόπο.
Η Επιλογή και η Απώλεια
Σήμερα, πρέπει να πολεμάμε ενάντια στη γήρανση.
Οι μητέρες προσπαθούν να μοιάζουν με τις κόρες τους, ώστε να μην είναι ορατές οι διαφορές μεταξύ των γενεών.
Έτσι, υπάρχει σαφώς η ψευδαίσθηση του αέναου παρόντος. Ωστόσο, πίσω από αυτή την ψευδαίσθηση κρύβεται συχνά ένα άγχος για τον θάνατο. Όσο κι αν προσπαθούμε να τον κατακτήσουμε, γνωρίζουμε ότι δεν μπορούμε να τον αποφύγουμε.
Συχνά, επίσης, πίσω από τις επιλογές που καλούμαστε να κάνουμε, υπάρχει ένα άγχος για την απώλεια.
Κάθε φορά που επιλέγουμε μία κατεύθυνση, χάνουμε τη δυνατότητα να ακολουθήσουμε κάποια άλλη.
Στη σημερινή εποχή της ιδέας των απεριόριστων δυνατοτήτων, πολλοί άνθρωποι παγώνουν τη στιγμή που δεν μπορούν να αποφασίσουν ποια κατεύθυνση να επιλέξουν.
Αυτή η παράλυση οφείλεται στο γεγονός ότι η ιδεολογία τούς τοποθετεί ως εντελώς υπεύθυνους για όλες τις επιλογές τους.
Ντροπή, Άγχος και Εστίαση στον Εαυτό
Στον σημερινό καπιταλισμό, το αίσθημα της ντροπής συνοδεύεται από το άγχος και την αίσθηση ότι συνεχώς αποτυγχάνουμε. Αποτυγχάνουμε να κάνουμε τη ζωή μας ένα έργο τέχνης ή να δημιουργήσουμε την ιδανική ύπαρξη.
Αυτή η ντροπή απομακρύνει το βλέμμα μας από το σύστημα και το στρέφει προς τον εαυτό μας. Όσο περισσότερο νιώθουμε ντροπή για τις αποτυχίες μας, τόσο περισσότερο επικεντρωνόμαστε στον εαυτό μας.
Ταυτόχρονα, τόσο λιγότερο ανοίγουμε τα μάτια μας για να παρατηρήσουμε τι συμβαίνει στην κοινωνία και τόσο λιγότερο αφήνουμε περιθώριο για κριτική του συστήματος.
Από την Κριτική της Κοινωνίας στην Κριτική του Εαυτού
Στη σημερινή κοινωνία, ασκούμε κριτική στον εαυτό μας αντί να κριτικάρουμε το σύστημα. Αυτό αντιπροσωπεύει μια τεράστια αλλαγή σε σχέση με το παρελθόν.
Πρόκειται για μια αλλαγή που, στην πραγματικότητα, περιορίζει τις δυνατότητες κοινωνικής μεταβολής.
Αν θέλουμε να φανταστούμε και να επιτύχουμε ουσιαστική κοινωνική αλλαγή, πρέπει πρώτα να απελευθερωθούμε από αυτόν τον κύκλο αυτοεστίασης και άγχους.