Tης Μαρίας Ανδρέου
Ίντα κάνουν με τους σκοτωμούς οι συγχωριανοί του Αστέρη και της Αργυρώς;
Ποιος είναι ο απόηχος στην Κρήτη της επιτυχημένης σειράς του Alpha «Σασμός»;
Πώς βλέπουν οι κάτοικοι στο νησί των γενναίων να ξεπηδούν μέσα από τη μικρή οθόνη έρωτες, πάθη, βεντέτες και φονικά που διαδραματίζονται στον τόπο τους; Τι λένε, άραγε, για τον κύκλο αίματος που «χάνεται» μέσα στις σελίδες του best seller «Σασμός», του Σπύρου Πετρουλάκη;
Όλα αυτά τα ερωτήματα και πολλά άλλα μάς έκαναν να βγάλουμε αεροπορικά εισιτήρια για την Κρήτη και να κάνουμε check-in (αναζητώντας απαντήσεις) στη γη του «Σασμού», στα ορεινά χωριά του Δήμου Αποκορώνου Χανίων, εκεί που γυρίζεται, μεταξύ άλλων, η τηλεοπτική επιτυχία της φετινής χρονιάς! Οπερ και εγένετο! Προσγείωση στο αεροδρόμιο των Χανίων και επιβίβαση στο αυτοκίνητο με πρώτη στάση, ύστερα από διαδρομή με ανηφόρες, άγρια τοπία και μια καταπράσινη φύση, το χωριό Μαχαιροί! Στο μυαλό μάς ήρθε το πρώτο πλάνο που βλέπουν οι τηλεθεατές του «Σασμού». Το χωριό με το βουνό να «αγκαλιάζει» τα σπίτια…
Η κυρία Μαρία, που διατηρεί ένα καφενείο ξεχασμένο από το χρόνο, πλένει με το λάστιχο τον δρόμο. «Κορίτσι μου, στο χωριό Βάμος να πας, στην πλαγιά… Εκεί γυρίστηκε το καλοκαίρι η σειρά, έχει ωραία σπίτια, σαν από πηλό… Αλλά και στα χωριά Αρμένοι, Νέο Χωριό, Βρύσες, Καλύβες, μην αφήσει πράμα…» μου λέει όταν της εξηγώ ποια είμαι και για ποιον λόγο βρέθηκα στη γη του «Σασμού».
Με την ευχή της κυρίας Μαρίας, βρέθηκα στην πλατεία του Βάμου. Μια στάση στο καφενείο Καλή καρδιά για να δροσιστώ. Εκεί γνωρίζω τον κύριο Μάκη Βαρδάκη, συνταξιούχο αστυνομικό και φανατικό αναγνώστη της «Espresso».
Δίπλα του στέκει ο γιος του Νεκτάριος, που μας έδωσε και τα «ντοκουμέντα»… Με κερνά ρακί και αρχίζει να μου αφηγείται: «Στις 7 Ιουλίου εδώ στο καφενείο μου ήρθε η Μαρία Τζομπανάκη με τον γιο της Ορφέα Αυγουστίδη, την Ευγενία Σαμαρά, τη Δανάη Παππά. Έχω και τη φωτογραφία στο κινητό μου με τα δύο κορίτσια» και μου τη δείχνει με χαρά…
«Πολύ τους αγαπήσαμε. Απλοί άνθρωποι. Μου λένε ρακί βάλε μας, ντάκο με μυζήθρα, ελιές… Ξέρω ότι θα έρθουν και τώρα για γυρίσματα για να έχουν πλάνα με χειμερινά ρούχα. Τα γυρίσματα γίνονται στα στενά του Αγίου Γεωργίου. Εκεί εξομολογεί στη σειρά ο παπάς. Ο Μιχάλης Αεράκης είναι Κρητικός ηθοποιός, σημαντικός και ταλαντούχος. Εκεί θα δεις τα σομόν σπίτια με τις πέτρες…» μου λέει με καμάρι! Ο πατέρας του, ο κύριος Μάκης, και η γυναίκα του, η Δώρα, μπαίνουν στην κουβέντα μας. «Εμείς τη βλέπουμε τη σειρά. Καλά κάνουν και τα δείχνουν αυτά. Είναι μάθημα. Οι σκοτωμοί για τα ζώα, τα κτήματα και τα φουστάνια, την τιμή μιας γυναίκας δηλαδή, μόνο βία φέρνει. Δεν συμφωνώ καθόλου με τις βεντέτες. Αρχαία έθιμα και πράγματα… Τι φταίει ο εγγονός για να κουβαλάει τις λανθασμένες επιλογές που έκανε ο παππούς του; Έχουν την ίδια ζωή ή την ίδια προσωπικότητα; Στην Κρήτη ο κόσμος είναι λίγο διχασμένος με τη σειρά. Άλλοι λένε καλά κάνουν και τα δείχνουν αυτά για να μάθουμε ότι οι σκοτωμοί φέρνουν σκοτωμούς και άλλοι λένε αυτά πρέπει να τα θάψουμε για να μην τα θυμηθούν κάποιοι ξεροκέφαλοι και αρχίσουν ξανά… Εγώ, ως πρώην αστυνομικός, θα σας πω μπράβο που τα δείχνουν, να βάλουμε μυαλό. Πάντως στο Ρέθυμνο, στα Ζωνιανά, στον Μυλοπόταμο γίνεται ο σασμός με συντεκνιά, κουμπαριά. Στα Χανιά δεν υπάρχει αυτή η λέξη, αυτό το έθιμο» μου εξομολογείται ο συνταξιούχος αστυνομικός, που έχουν δει πολλά τα μάτια του!
Ο καλόκαρδος κύριος Σπύρος Μουσουράκης, που έχει γραφείο τελετών στον Βάμο, στις Καλύβες και στα Χανιά, αφού πρώτα μού χαρίζει μια εικόνα της Παναγίας Γλυκοφιλούσας, αρχίζει να μου αφηγείται τη δική του εμπειρία από τα γυρίσματα.
«Πήραμε μεγάλη χαρά στον Βάμο που είδαμε το συνεργείο, τον σκηνοθέτη, τους ηθοποιούς. Η αξιόλογη Μαρία Τζομπανάκη είναι από το Κόκκινο Χωριό, διπλανό χωριό στον Βάμο, και είναι τιμή μας που παίζει στη σειρά. Το σίριαλ έχει καταγράψει πολύ σωστά τα έθιμα και τις κηδείες στην Κρήτη, έτσι όπως ακριβώς γίνονται» μου λέει και συνεχίζει: «Με την πανδημία δεν επιτρέπεται πια να ξενυχτούν οι συγγενείς τον νεκρό στο σπίτι του. Πριν από την πανδημία τον ξενυχτούσαν και περνούσε το χωριό, με το φέρετρο ανοιχτό, για να συλληπηθεί τους οικείους του, όπως είδατε στη σκηνή με τον νεκρό Στεφανή. Πολλοί Κρητικοί επιθυμούν να θαφτούν με τα στιβάνια τους (μπότες), το μαύρο πουκάμισο. Τα μαύρα ρούχα τα φοράνε στην Κρήτη όχι μόνο για έναν χρόνο ως ένδειξη πένθους, αλλά και περισσότερο. Τους καθρέφτες, την τηλεόραση τα κρύβουν με υφάσματα, δεν κερνάνε γλυκά, είναι θλιμμένοι, δεν θέλουν ήχο, εικόνα. Οι Κρητικοί μπορεί να μην εκκλησιάζονται πολύ, αλλά θα τους δεις πάντα στις κηδείες για παρηγοριά. Οι βεντέτες είναι ακραία πράγματα. Δεν είναι πλάκα να ξεκληρίζονται χωριά και να πηγαίνουν οι κάτοικοι σε δέκα κηδείες και σε άλλα τόσα μνημόσυνα από φονικά! Είναι μια σκέτη τρέλα, ψυχολογική παράνοια, να πηγαινοέρχονται στα μνήματα», και δεν έχει άδικο…
Με την καθοδήγηση των κατοίκων από τον Βάμο, φτάνω στο πανέμορφο χωριό Αρμένοι. Στον καφενέ, στην πλατεία, με περιμένει μια έκπληξη! Συναντώ σε μια παρέα ανδρών τον κύριο «Κροταλία» (αυτό είναι το παρατσούκλι του), που έχει δει να γίνεται μπροστά του σασμός για ζωοκλοπές ανάμεσα σε δύο οικογένειες που ήταν έτοιμες να παίξουν μπαλοθιές. Μετρημένος στις λέξεις του, μου λέει: «Ο σασμός έγινε στον Μυλοπόταμο.Ο μεσολαβητής, αυτός που έκανε τον σασμό, χτύπησε το ποτήρι με τη ρακί δυο φορές στο τραπέζι και σκούπισε με το χέρι του το κούτελό του. Αυτό ήταν! Με συνθηματικό τρόπο έγινε ο σασμός και λύθηκε η παρεξήγηση. Όλα με συμβολικές κινήσεις! Βέβαια, αυτός που τους τα έφτιαξε είχε δουλέψει πριν με συναντήσεις και στις δύο οικογένειες. Συνήθως είναι σεβάσμιο πρόσωπο και ποτέ δεν παίρνει χρήματα για τη μεσολάβηση. Έτσι έκρυψαν τις σκουριές (όπλα)»! Με κερνούν μια κούπα κρασί, με την παραίνεση να γράψω ότι στη σειρά πρέπει να μιλούν πιο πολύ κρητικά και να πατήσει πόδι σε αυτό η Μαρία Τζομπανάκη: «Αλλιώς ήταν, μωρέ, τούτα τα γίβεντα (ρεζιλίκια) και τα νταραντά (κουτσομπολιά)»;
Και αφού η Μαρία Τζομπανάκη είναι σημείο αναφοράς για τους Κρητικούς, παίρνω τον δρόμο για το παραθαλάσσιο χωριό Καλύβες, όπου συναντώ τον κύριο Αντώνη Τζομπανάκη, που διατηρεί το κεντρικό περίπτερο του χωριού και είναι ξάδελφος της ηθοποιού!
Μας μιλάει με αγάπη για την καταγωγή της και μας συστήνει και την όμορφη Τζίνα Ζομπανάκη, την ιδιοκτήτρια του ιστορικού καφέ Πλάτανος, η οποία μου εξηγεί με λεπτομέρειες: «Το σόι των Τζομπανάκηδων είναι πολύ μεγάλο. Κάθε δυο χρόνια, λοιπόν, πάνω από εκατό άτομα Τζομπανάκηδες ή Ζομπανάκηδες τρώμε αντικριστά κρέατα, απάκια, στάκα, γαμοπίλαφα, χοχλιούς, σφακιανές πίτες, πίνουμε ρακές, χορεύουμε με λύρες, τραγουδάμε με λαούτα στην πλατεία του Κόκκινου Χωριού. Και η Μαρία είναι βέβαια πάντα στη μάζωξη και είναι καταδεκτική και πολύ καλή μαγείρισσα. Τώρα με την πανδημία δεν έγινε η γιορτή, αλλά του χρόνου θα γίνει. Η συγκέντρωση γίνεται ακριβώς μετά τον 15αύγουστο, ύστερα από την Κοίμηση της Θεοτόκου».
Η περιήγησή μου στη γη του σασμού δεν θα μπορούσε να μην είχε και μαγειρική! Όχι που δεν θα έβρισκα τη master chef της περιοχής! Η κυρία Μαρία Μανανεδάκη είναι η καλύτερη μαγείρισσα στον Αποκόρωνα και μου άνοιξε το φιλόξενο σπίτι της για να μου φτιάξει κρητικά καλιτσούνια, αλλά και «κρητικό μπουρέκι αλά ”Σασμό”»!
«Έμαθα να μαγειρεύω από τη μητέρα μου και εκείνη από τη γιαγιά της. Τα καλιτσούνια είναι παραδοσιακό κρητικό κέρασμα και τρώγονται σε όλα τα γιορτινά τραπέζια μας, στους γάμους, στα συνοικέσια. Για να τα φτιάξουμε θέλουμε μυζήθρα, ανθότυρο και ένα τυρί που το λέμε στην Κρήτη… ”μαλάκα”. Βάζουμε τα τυριά μας σε μια λεκάνη, ρίχνουμε αβγό, δυόσμο και τα ανακατεύουμε, ενώ παράλληλα ανοίγουμε το φύλλο. Τα βάζουμε έπειτα στο τηγάνι με το λάδι, όσο να σκεπαστούν τα καλιτσούνια με το λαδάκι μας, και, όταν είναι έτοιμα, τα βγάζουμε και τα προσφέρουμε με μέλι και κανέλα. Θέλουμε, λοιπόν, ένα κιλό αλεύρι, ένα κιλό μυζήθρα και μισό κιλό ”μαλάκα”» μου λέει η κυρία Μαρία και συνεχίζει ακάθεκτη: «Θα έχετε ακούσει την Καλλιόπη και τη Βασιλική στη σειρά να μιλάνε για κρητικό μπουρέκι με γλυκοκολοκύθα. Όλες οι συνταγές που δίνουν είναι παραδοσιακές. Το έφτιαξα για την ”Espresso”, λοιπόν. Χρειαζόμαστε ένα κιλό κολοκύθα. Την τρίβουμε στον τρίφτη, τη σουρώνουμε, ρίχνουμε δυόσμο, κρεμμυδάκι, ένα αβγό και τα ανακατεύουμε. Ανοίγουμε φύλλο και στη μέση βάζουμε το μείγμα, ενώ πάνω κάτω έχουμε το φύλλο μας. Το ψήνουμε στους 180 βαθμούς για μιάμιση ώρα. Για να ανοίξουμε φύλλο, θέλουμε ένα κιλό αλεύρι, λίγη τσικουδιά, αβγό, λάδι, αλάτι, λίγο νερό»! H ίδια την ώρα που μαγειρεύει μού μιλά για τη σειρά! «Με ρωτάνε και οι γιοι μου για το σίριαλ, που είναι μετανάστες στη Νορβηγία και τον Καναδά. Από το να βλέπει κανείς σκουπίδια και reality είναι όμορφο να βλέπεις σειρές όπως ο ”Σασμός”. Κάποτε έβλεπα με το ίδιο πάθος το ”Νησί”».
Το τάμα στον Άγιο Φανούριο
Ο Ιερός Ναός του Αγίου Φανουρίου, της ενορίας Κάινας Αποκορώνου, είναι ένα εκκλησάκι «κρυμμένο» από τα δέντρα! Με την ευλογία του πατρός Μιχάλη Βλαβογιλάκη, θεολόγου και συγγραφέα του μνημειώδες έργου «Εκκλησία και Αγώνες της Κρήτης (1856- 1905)», πήγαμε να τον επισκεφθούμε και να ανάψουμε ένα κερί στη Χάρη του, αφού για τους Κρητικούς ο άγιος είναι θαυματουργός και το εκκλησάκι είναι από τα πιο ιερά προσκυνήματα του νησιού. Φτάνοντας στον ναό συνάντησα την κυρία Αθηνά, που είχε κάνει φανουρόπιτα και κρατούσε δυο λαμπάδες ως τάμα για τα πόδια της.
«Για μένα η συγκεκριμένη εικόνα του αγίου Φανουρίου είναι η πιο θαυματουργή στην Κρήτη. Γίνεται μεγάλη εορτή στις 27 Αυγούστου, όπου εορτάζει ο νεοφανής άγιος. Μεγάλοι άνθρωποι αλλά κυρίως νέοι ξεκινούν με τα πόδια παραμονή της εορτής Του από τα Χανιά και το Ρέθυμνο και με ένα μπουκάλι νερό στο χέρι περπατούν για φτάσουν στον ναό. Ήρθα στον άγιο Φανούριο γιατί πολλοί ασθενείς γίνονται καλά και ξεμπερδεύουν με τις πατερίτσες, τους νάρθηκες. Μου έχουν πει για έναν άνθρωπο με προβλήματα όρασης που γιατρεύτηκε, έναν καρκινοπαθή που έκανε αντίγραφο της εικόνας του αγίου Φανουρίου από τη Ρόδο καθώς είδε τον άγιο στον ύπνο του και την έφερε στην εκκλησία και ζει καλά σήμερα με την οικογένειά του. Αυτή είναι η δύναμη της πίστης», μου λέει και με αποχαιρετά.