6 και 7 Σεπτέμβρη του 1955: Όταν Τούρκοι παρακρατικοί λεηλάτησαν και πυρπόλησαν ελληνικά καταστήματα, σχολεία και εκκλησίες στην Κωνσταντινούπολη

«Σεπτεμβριανά» ονομάστηκαν τα γεγονότα της 6ης και 7ης Σεπτέμβρη 1955, όπου Τούρκοι παρακρατικοί, οργανωμένοι από το βαθύ κράτος και την τουρκική κυβέρνηση, προκάλεσαν βίαια επεισόδια κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης, λεηλατώντας και πυρπολώντας ελληνικά καταστήματα, σπίτια, σχολεία και εκκλησίες.

Την αφορμή για την εκκίνηση του πογκρόμ έδωσε μια βομβιστική επίθεση στο υποτιθέμενο πατρικό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη*, που αποδείχτηκε στη συνέχεια ότι ήταν σκηνοθετημένη από την τουρκική κυβέρνηση. Το ιστορικό πλαίσιο καθοριζόταν τοτε από την κυπριακή κρίση, τον αντιαποικιοκρατικό αγώνα των Ελλήνων της Κύπρου ενάντια στη Βρετανική Αυτοκρατορία.

Όμως η φιλοσοφία του πογκρόμ σχετιζόταν απολύτως με τις διαδικασίες της τουρκικής εθνογένεσης, που είχαν ως βασικό εργαλείο την εξόντωση των μη τουρκικών, κυρίως χριστιανικών κοινοτήτων μέσα από προσχεδιασμένες γενοκτονίες και τη βίαιη μεταφορά του πλούτου τους στην εθνικιστική τουρκική γραφειοκρατία. Οι παρακρατικοί μηχανισμοί που έδρασαν τη νύχτα εκείνη συνδέονται οργανικά με τους μηχανισμούς που δημιούργησαν οι ακροδεξιοί εθνικιστές του Κομιτάτου «Ενωση και Πρόοδος» από το 1908 και συνέχισαν να υφίστανται διαρκώς και τις επόμενες δεκαετίες ως εργαλείο κατασκευής του καινοφανούς τουρκικού έθνους. Ο μηχανισμοί αυτοί υπήρχαν και στις μέρες μας με τη μορφή της «Εργκενεκόν».

————————————————————-

*Ο Κεμάλ Ατατούρκ γεννήθηκε στο χωριό Χρυσαυγή του Δήμου Λαγκαδά. Στο σπίτι, στο Σαρίγερ, όπου γεννήθηκε ο Κεμάλ, εγκαταστάθηκε η οικογένεια του πρόσφυγα από την ανατολική Θράκη Ανδρέα Στάθη, ο οποίος αργότερα έγινε και πρόεδρος του χωριού Χρυσαυγή. Μάλιστα, οι συγχωριανοί του αστειευόμενοι επειδή εγκαταστάθηκε στο σπίτι που γεννήθηκε ο Κεμάλ, τον φώναζαν «Κεμάλ» ! Ο Α. Στάθης πέθανε το 1979 στην Χρυσαυγή. Γιατί, λοιπόν, το Ελληνικό κράτος δέχθηκε ως πόλη γέννησης του Κεμάλ την Θεσσαλονίκη και πιο συγκεκριμένα το μαϊμού σπίτι της οδού Αγ. Δημητρίου, δίπλα στο Τουρκικό προξενείο; Η απάντηση βρίσκεται στο κλίμα της Ελληνοτουρκικής προσέγγισης που επικρατούσε την δεκαετία του 1930, όπου πολλές υπερβολές και χειρονομίες φιλίας ανταλλάσσονταν μεταξύ των Ελληνικών (κυρίως) και Τουρκικών κυβερνήσεων. Ο τουρκικός εθνικισμός – με την ανοχή του ιδίου του Κεμάλ – είχε ήδη ανακηρύξει ως πόλη γέννησής του τη Θεσσαλονίκη και δεν θα ήταν ευγενικό εκ μέρους της Ελλάδας να τον απομυθοποιήσει. Δεν θα είχε άλλωστε καμία σημασία για τα δεδομένα της εποχής εκείνης. Το 1934 η Ελληνική κυβέρνηση ανάρτησε έξω από το σπίτι-μαϊμού, μία πινακίδα όπου αναφερόταν ότι «εδώ γεννήθηκε ο Μουσταφά Κεμάλ». Και σαν να μην έφτανε αυτό, το 1937 η κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά, σε μία συμβολική κίνηση προς την Τουρκία, έδωσε εντολή στο δήμο Θεσσαλονίκης να αγοράσει το σπίτι από τον Ελληνική οικογένεια (Σεραφειμίδου, έμποροι υποδημάτων), που το κατοικούσε. Όταν η οικογένεια αρνήθηκε να το πουλήσει προφανώς από εθνική ευαισθησία, τότε το κράτος προχώρησε στην υποχρεωτική απαλλοτρίωσή του… Μετά, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Κ. Μερκουρίου, ενημέρωσε επίσημα με επιστολή του την κυβέρνηση του Ισμέτ Ινονού, ότι χαρίζει το σπίτι στο Τουρκικό κράτος.

Οι πρώτες ενδείξεις της επερχόμενης θύελλας

Η οικονομική ανάπτυξη της ομογένειας, επέτεινε τα ήδη έντονα εχθρικά αισθήματα της κυβερνήσεως Μεντερές και των εξαθλιωμένων Τούρκων μουσουλμάνων της Κωνσταντινουπολης εναντίον των ομογενών.Ένας άλλος τομέας, στον οποίο σημείωσε εντυπωσιακή πρόοδο η ελληνική κοινότητα, ήταν ο οικονομικός. Εκμεταλλευόμενοι οι Ρωμιοί την απαλλαγή των ομογενειακών ιδρυμάτων από τον κρατικό έλεγχο, την χαλάρωση των μέτρων της τουρκικής κυβερνήσεως, τα οποία στρέφονταν ευθέως κατά των περιουσιών και των επιχειρήσεών τους, αλλά και τους νέους νόμους που επέτρεπαν και σ’ Έλληνες επιχειρηματίες να συμμετέχουν στις διάφορες αμερικανικές επενδύσεις, κατόρθωσαν σε σύντομο χρονικό διάστημα να ανακτήσουν ακόμη και περιουσίες που τους είχαν αφαιρεθεί με το varlιk vergisi, να προοδεύσουν οικονομικά και να αναδειχθούν σε σημαντικότατο οικονομικό παράγοντα της οικονομικής ζωής της Κωνσταντινουπόλεως.

Ενώ η κυβέρνηση Μεντερές είχε ήδη αρχίσει να διαμορφώνει μια σαφώς πιο εχθρική στάση έναντι της μειονό-τητας, προβάλλοντας διάφορα προσκόμματα στις ελληνικές κοινότητες, που επιζητούσαν να ανακτήσουν τις χα-μένες περιουσίες τους, ξεκίνησε να επεξεργάζεται ένα μέτρο, το οποίο ονομάστηκε «Γενικοί Κανονισμοί». Οι κανονισμοί αυτοί είχαν στόχο να αντιμετωπίσουν τα μειονοτικά προβλήματα στο σύνολό τους και κρατήθηκαν μυστικοί για καιρό.

Εκείνο όμως που έδωσε την ευκαιρία όχι μόνο στην κυβέρνηση, αλλά και στον τύπο και στον τουρκικό όχλο να στραφεί απροκάλυπτα εναντίον των Ελλήνων ήταν η ανακίνηση του Κυπριακού ζητήματος από τον Στρατάρχη Παπάγο το 1954.

Με την υποκίνηση της Μεγάλης Βρετανίας η Τουρκία μπλέχτηκε ενεργά στο Κυπριακό ζήτημα, θέτοντας θέμα αν όχι επιστροφής της νήσου στην ίδια, τουλάχιστον διχοτόμησης, για την προστασία, δήθεν, της μουσουλμανικής μειονότητας, η οποία βαφτίστηκε “τουρκική” και αναβαθμίστηκε σε “κοινότητα”.

Με τις ευλογίες της τουρκικής κυβερνήσεως ιδρύθηκαν και ενισχύθηκαν οικονομικά διάφορες “εθνικές” οργανώσεις, που βρίσκονταν υπό τον άμεσο έλεγχό της. Οι οργανώσεις αυτές επρόκειτο να έχουν ενεργό συμμετοχή σε ‘λαϊκές’ και ‘αυθόρμητες’ διαδηλώσεις υπέρ των Τουρκοκυπρίων και εναντίον των Ρωμιών της Κωνσταντινουπόλεως. Η κυριότερη οργάνωση ήταν η «Κιbrιs Türktür Cemiyeti»*

Η κατάσταση έγινε ακόμα πιο δύσκολη για τους Έλληνες με την έναρξη του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. την 1η Απριλίου 1955. Ο τύπος δημοσίευε εμπρηστικά άρθρα, ΓΙΑ τον Πατριάρχη Αθηναγόρα, επειδή δεν καταδίκαζε δημόσια τον αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α., διέδιδε ψευδείς ειδήσεις για δήθεν εράνους που διεξήγαν οι ομογενείς υπέρ των αγωνιζόμενων Ελλήνων της Κύπρου και για επικείμενη γενική σφαγή που περίμενε τους Τουρκοκυπρίους στις 28 Αυγούστου 1955. Στις 24 Αυγούστου, εξάλλου, ο Α. Μεντερές έκανε εμπρηστικές δημόσιες δηλώσεις ενώπιον υπουργών, βουλευτών, επιχειρηματιών και δημοσιογράφων, υιοθετώντας όλα τα μυθεύματα εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως και της Κύπρου. Όλα αυτά ήταν επόμενο να εξερεθίζουν ακόμα περισσότερο τον τουρκικό όχλο.

Στις 28 Αυγούστου συνέβη ένα γεγονός, το οποίο μπορούμε να πούμε ότι υπήρξε το προανάκρουσμα των όσων επρόκειτο να ακολουθήσουν. Την ώρα της Λειτουργίας είκοσι Τούρκοι, υπό τα βλέμματα της αστυνομίας, όρμησαν και λεηλάτησαν τις εκκλησίες Παναγίας Νεοχωρίου και Αγίων Ταξιαρχών Στένης.

Εν τω μεταξύ είχε συγκληθεί, στις 29 Αυγούστου, στο Λάγκαστερ Χάουζ του Λονδίνου η Τριμερής Διάσκεψη μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας, στην οποία παραυρέθηκε τουρκική αντιπροσωπία υπό τον Υπουργό Εξωτερικών Φ. Ρ. Ζορλού (Fatin Rüştü Zorlu).

Τα μεσάνυχτα της 5ης προς 6η Σεπτέμβρη εξερράγη βόμβα στον κήπο του τουρκικού Προξενείο, η οποία προκάλεσε μικρές μόνον ζημιές σε υαλοπίνακες στο παρακείμενο “σπίτι του Κεμάλ”. Η βόμβα, όπως εξακριβώθηκε από τις έρευνες που διεξήγαγαν οι ελληνικές αρχές και όπως αποδείχτηκε αργότερα στην δίκη των πρωταίτιων των γεγονότων, το 1961, που έγινε  στο νησί  Yassιada* (Πλάτη), μεταφέρθηκε από την Τουρκία από Τούρκο πράκτορα Εγκιν* και τοποθετήθηκε από τον Τούρκο κλητήρα του Προξενείου.

—————————————————————————

* Κιbrιs Türktür Cemiyeti (ΚΤC) – Οργάνωση «Η Κύπρος είναι Τουρκική». Ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1954 από τον ντονμέ (=απόγονο εξισλαμισμένων Εβραίων) Χικμέτ Μπιλ, δημοσιογράφο της Hürriyet, από το στενό κύκλο του Μεντερες. Ο σύλλογος χρηματοδοτουνταν σε μεγάλο βαθμό από την κυβέρνηση.

*Οκτάι Εγκίν ήταν Ελληνας υπήκοος  Τουρκογενής μουσουλμάνος από την Κομοτηνή, φοιτητής της Νομικής Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ο Εγκίν αργότερα διορίστηκε Γενικός Διευθυντής Κρατικής Τουρκικής Ασφάλειας και αργότερα διορίστηκε Νομάρχης στην Νεάπολη (Nevşehir) της Καππαδοκίας.

*Yassιada (Γιασιαντα. Ελληνικά Πλάτη). Ακατοίκητη βραχονησίδα του συμπλέγματος των Πριγκηπονήσων.

 Τα προηγηθέντα των γεγονότων της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955

Στις 3 Σεπτέμβρη 1955, η γυναίκα του Τούρκου Προξένου στην Θεσσαλονίκη κάλεσε Έλληνα φωτογράφο και του ζήτησε να φωτογραφήσει τον περίβολο του Προξενείου, το οποίο στεγάζεται δίπλα σε παλιό σπίτι, στο οποίο υποτίθεται ότι γεννήθηκε ο Μουσταφά Κεμάλ. Τις φωτογραφίες τις ζήτησε σαν “ενθύμιο”, επειδή την επομένη επρόκειτο να φύγει για την Τουρκία. Τα μεσάνυχτα της 5ης προς 6η Σεπτέμβρη έγινε η έκρηξη της βόμβας στον κήπο του τουρκικού Προξενείο, η οποία προκάλεσε μικρές μόνον ζημιές σε υαλοπίνακες στο δίπλα “σπίτι του Κεμάλ”. Η βόμβα, όπως εξακριβώθηκε από τις έρευνες που διεξήγαγαν οι ελληνικές αρχές και όπως αποδείχτηκε αργότερα στην δίκη των πρωταιτίων των γεγονότων το 1961 στην νήσο Yassιada (Πλάτη), μεταφέρθηκε από την Τουρκία από Τούρκο πράκτορα (Έλληνα υπήκοο από την Κομοτηνή) και τοποθετήθηκε από τον Τούρκο κλητήρα του Προξενείου.

Στις 4:00 το απόγευμα η τουρκική εφημερίδα “İstanbul Ekspres” κυκλοφόρησε σε έκτακτη έκδοση και δημοσίευσε τις φωτογραφίες της συζύγου του Τούρκου Προξένου φρικτά παραποιημένες, με τρόπο ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι στο σπίτι του “πατέρα των Τούρκων” είχε σημειωθεί μια τεράστια έκρηξη από βόμβα που είχαν τοποθετήσει οι Έλληνες. Το γεγονός αυτό έδωσε το έναυσμα για την έναρξη των πρωτοφανούς αγριότητας οργανωμένων ανθελληνικών ταραχών στην Κωνσταντινούπολη, γνωστών με το όνομα «Σεπτεμβριανά του 1955».

Το ανθελληνικο παραληρημα της 6-7ης Σεπτεμβρη 1955

Ο πρόεδρος της KTC* Hikmet Bill, στις 4 Σεπτέμβρη 1955 ζήτησε άδεια από το Βαλη (νομάρχη) Κων/πολης Kerim Fahrettin Gökay (Κεριμ Φαχρεττιν Γκιοκαη) να πραγματοποιήσει συλλαλητήριο με θέμα το Κυπριακό. Ο νομάρχης δε του χορήγησε την απαιτούμενη άδεια, επειδή ελοχευε κίνδυνος πρόκλησης σοβαρών επεισοδίων, λόγω του τεταμένου κλίματος των ημερών. Παρ’ ολ’ αυτά το συλλαλητήριο έγινε ύστερα από έγκριση του ίδιου του πρωθυπουργού, ο οποίος προέδρευσε προσωπικά σε σύσκεψη στις 5 Σεπτέμβρη στην Κων/πολη, προκειμένου να ληφθούν όλα τα ενδεδειγμένα μέτρα εν όψει του επικείμενου συλλαλητήριου.

Στις 3 Σεπτέμβρη 1955, ο ίδιος Βαλης (νομάρχης) Κωνσταντινουπολης Κεριμ Φαχρεττιν Γκιοκαη (Kerim Fahrettin Gökay), έστειλε εμπιστευτικό μήνυμα στον Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα συνιστώντας του να μη βγαίνει για μερικές μέρες από τον περίβολο του Πατριαρχείου.

Ο Τούρκος νυχτοφύλακας του Ayvansaray προειδοποίησε την επιτροπεία της εκκλησίας της Παναγίας της Χαντζαριώτισσας  να απομακρύνουν μέσα από την εκκλησία όσα πολύτιμα αντικείμενα  υπήρχαν.

Οι δημοσιογραφοι της ομογενειακής εφημερίδας “Απογευματινή” έλαβαν ανώνυμο τηλεφώνημα (μάλλον από συνάδελφους τους) ότι τα γραφεία της εφημερίδας θα καταστραφούν.

Τις ίδιες μέρες, τα φερέφωνα των Βρετανών αποικιοκρατών  του καθεστώτος των ισλαμιστών του Μεντερες και του Ζορλού,  και  τα μέλη του συλλόγου η Κύπρος είναι Τουρκική  “Κιbrιs Türktür“ προγόνων της γνωστής φασιστικής οργάνωσης  Γκρίζοι Λύκοι (Μποζκουρτλαρ, Bozkurtlar), ανοιχτά κατασκεύαζαν κατηγορίες τις οποίες διοχέτευαν στο τύπο ότι δήθεν ο Αθηναγόρας έκανε εράνους για ενίσχυση του αγώνα των Κυπρίων -ύστερα από αίτημα του Μακαρίου- για Ένωση με την Ελλάδα. Ο δε πρόεδρος της KTC διατεινόταν ότι ο Αθηναγόρας εκχώρησε στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο τα εισοδήματα από τις σταυροπηγιακες μονές του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Κύπρο.

Παράλληλα, ο πρόεδρος της Kibris Türktür Cemiyeti, έδωσε εντολή σε έμπιστα μέλη του να πάνε στην πλατεία Taksim για να κάψουν Ελληνικές εφημερίδες. Αυτό φωτογραφήθηκε από όλες τις εφημερίδες με μεγάλη κυκλοφορία. Την ίδια μέρα τύπωσαν 15.000 πινακίδες που απεικόνιζαν το χάρτη της Κύπρου με τουρκική σημαία και την επιγραφή “Η Κύπρος είναι Τουρκική”.

Η συγκέντρωση έγινε στην πλατεία Taksim με αφορμή την τριμερή διάσκεψη στο Λονδίνο, προκειμένου να προβληθούν οι Τουρκικές αξιώσεις στο Κυπριακό. Το άρθρο της “İstanbul Ekspres” και η δράση της KTC, προκάλεσαν παροξυσμό στο συγκεντρωμενο πλήθος μετατρέποντας το συλλαλητήριο σε απροκάλυπτη επίθεση εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινουπολης.

Τα ανθελληνικά επεισόδια, δε συνιστούσαν αυθόρμητη εκδήλωση του τούρκικου εθνικισμού, αλλά άριστα προετοιμασμένη επιχείρηση που στόχο είχε την καταστροφή της ανθηρής ελληνικής κοινότητας.

Σύμφωνα με την αστυνομία της Κων/πολης, στις ταραχές συμμετείχαν 100.000 οργανωμένοι διαδηλωτές που διαιρέθηκαν σε μικρότερες ομάδες από δέκα μέχρι σαράντα άτομα η κάθε μια. Η κάθε ομάδα είχε δικό της αρχηγό του οποίου μέλημα ήταν ο εντοπισμός των επικείμενων στόχων. Μερικές βδομάδες πριν από το πογκρόμ, είχε ζητηθεί από τους επί κεφαλής των δήμων της Πόλης, να καταγράψουν τις διευθύνσεις κατοικιών και εργασίας όλων των μη μουσουλμάνων κατοίκων της πόλης, ακόμα και στις πιο απομονωμένες περιοχές.

Στα σπίτια των μη μουσουλμάνων σχημάτισαν ένα φωσφορίζοντα σταυρό η μια συντόμευση όπως: “Μη μουσουλμάνος Έλληνας” η “Μη Τούρκικο”.  Οι πρώτες συγκεντρώσεις και ομιλίες ξεκίνησαν κατά τις 4:30 το απόγευμα, ενώ οι πρώτες ταραχές  ξεκίνησαν γύρω στις 5:30, σχεδόν ταυτόχρονα σε όλα τα σημεία που κατοικούσαν Χριστιανοί (Ρωμιοί, Αρμένιοι  και Εβραίοι  Φυσικά, η ώρα ενάρξεως των τουρκικών επιθέσεων ποίκιλλε από συνοικία σε συνοικία. Επιθέσεις εναντίον των Ελλήνων και των περιουσιών έγιναν τόσο στην ευρωπαϊκή όσο και στην ασιατική πλευρά της Κωνσταντινούπολης, αλλά και στα νησιά Χάλκη και Πρίγκηπο, από Τούρκους που μεταφέρθηκαν εκεί με πλοιάρια.

Μόλις δόθηκε το σύνθημα, ο μαινόμενος τουρκικός όχλος ξεχύθηκε στους δρόμους της Πόλης και άρχισε να λεηλατεί κάθε τι το ελληνικό. Ασφαλώς, όμως, οι “αγανακτισμένοι” Τούρκοι πολίτες δεν έδρασαν αυθόρμητα. Το σχέδιο είχε σχεδιαστεί προσεκτικότατα και με απόλυτη μυστικότητα. Είναι χαρακτηριστικό το ότι, ενώ πολλοί απλοί Τούρκοι ασφαλώς δεν ενέκριναν τα όσα διεπράχθησαν εναντίον των Ελλήνων, εν τούτοις, ουδείς Τούρκος πρόδωσε λεπτομέρειες του σχεδίου σε Ρωμιό φίλο του, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, όπου γενικώς και αορίστως ανέφεραν για «κάτι άσχημο που επρόκειτο να συμβεί εκείνες τις ημέρες».

Το σχέδιο είχε άριστα οργανωθεί, αφού μέρες ή και εβδομάδες πριν στρατολογήθηκαν άτομα από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη – εκτός των Κωνσταντινουπολιτών Τούρκων, μεταφέρθηκαν με σιδηροδρόμους, ταξί, λεωφορεία και πλοία, εφοδιάστηκαν με ρόπαλα, αξίνες, λοστούς, βενζίνη, δυναμίτιδα, ενώ παρασχέθηκε στους επίδοξους ταραχοποιούς τροφή και κατάλυμα για μία ή δύο ημέρες. Μόνο από την πόλη του Εσκι Σεχίρ στρατολογηθηκαν 500 εργάτες, οι οποίοι έφτασαν με τρένα στην Πόλη. Οι περισσότεροι ερχόταν για πρώτη φορά!!! Ακόμη συντάχθηκαν οι κατάλογοι των επικείμενων στόχων σε κάθε συνοικία και σημαδεύτηκαν την κατάλληλη στιγμή τα ελληνικά κτήρια. Τέλος, εκπαιδεύτηκαν οι αστυνομικοί και στρατιώτες με πολιτικά που θα ελάμβαναν μέρος στη λεηλασία και θα κατηύθυναν το πλήθος, ενώ αργότερα θα έπαιζαν τον ρόλο των ειρηνοποιών.

Η παθητική στάση της επίσημης αστυνομίας της Κων/πολης ήταν απόρροια μιας ρητής κυβερνητικής εντολής όπως αποδείχτηκε στην ακροαματική διαδικασία της δίκης των ηθικών και φυσικών αυτουργών. Άλλωστε οι αστυνομικοί της ασφάλειας οι οποίοι έδρασαν σαν αρχηγοί των ομάδων των διαδηλωτών, ήταν πράκτορες της Υπηρεσίας Εθνικών Υποθέσεων της Τουρκίας, που μετονομάστηκε σε Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών.

Καθοριστικό ρόλο στην καταστροφή των σπιτιών των μη μουσουλμάνων διαδιαδραμάτισαν οι Τούρκοι γείτονες οι οποίοι υποδείκνυαν στους διαδηλωτές τις ιδιοκτησίες.  Παρ’ όλα τούτα, υπήρξαν και χιλιάδες Τούρκοι της Κωνσταντινουπολης που προστάτεψαν τους αλλόθρησκους συμπολίτες τους, κρύβοντας τους στα σπίτια τους, η προβάλλοντας σθεναρή αντίσταση στις ορδές των μαινόμενων καταστροφέων.

Σύμφωνα με δημοσίευμα της 12 Αυγούστου 2008 της εφημερίδας Radikal, τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στις 6-7 Σεπτεμβρίου 1955 εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης είχαν οργανωθεί από το Γραφείο Ειδικού Πολέμου (Özel Harp Dairesi), το οποίο αποτελούσε τον μηχανισμό, που είχε στηθεί από το ΝΑΤΟ για την αποτροπή του κομμουνιστικού κινδύνου.

Με στρατιωτική πειθαρχία κινούμενος ο τουρκικός όχλος, κινήθηκε κατά παντός του ελληνικού. Μέσα σε εννέα περίπου ώρες (διότι σε πολλά σημεία οι βανδαλισμοί συνεχίστηκαν και μετά την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου μετά τα μεσάνυχτα) καταστράφηκαν ολοσχερώς 1004 σπίτια, ενώ άλλα περίπου 2500 υπέστησαν εκτεταμένες ζημιές. Καταστράφηκαν επίσης 4348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεία, 5 πολιτιστικοί σύλλογοι, οι εγκαταστάσεις 3 εφημερίδων, 12 ξενοδοχεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια, 73 εκκλησίες, ενώ συλήθηκαν πάρα πολλοί τάφοι σε 2 κοιμητήρια, καθώς και οι τάφοι των πατριαρχών στην Μονή Βαλουκλή.

Αξίζει να σημειωθεί ότι επίθεση δέχτηκαν και ένας μικρός αριθμός αρμενικών και εβραϊκών περιουσιών, ορισμένες αρμενικές εκκλησίες και μια εβραϊκή συναγωγή.

Τουλάχιστον 30 Έλληνες σκοτώθηκαν και εκατοντάδες άλλοι κακοποιήθηκαν βάναυσα. Σε δύο περίπου χιλιάδες υπολογίζονται από τους κύκλους της ομογένειας οι βιασμοί, αν και επισήμως καταγγέλθηκαν μόνο 200, για ευνόητους λόγους. Ιδιαίτερο μίσος επιδείχτηκε κατά των ιερωμένων, αφού πολλοί απ’ αυτούς ξυλοκοπήθηκαν αγριότατα, άλλους έγδυσαν και διαπομπευσαν, εξαναγκάζοντας τους να φωνάζουν το σύνθημα «Η Κύπρος είναι τουρκική», ενώ υπάρχουν μαρτυρίες ότι σε κάποιο ιεροδιάκονο έκαναν αναγκαστική περιτομή. Ο Επίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος και ο ηλικιωμένος μοναχός Χρύσανθος Μαντάς ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου, ενώ ο Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Γεννάδιος παραφρόνησε από τους ξυλοδαρμούς και ύστερα από λίγο χρόνο πέθανε.

Αφού  είχαν σχεδόν ολοκληρώσει το καταστροφικό τους έργο, επέστρεψε από τη Νικομήδεια και ο πρωθυπουργός, υποτίθεται για να συντονίσει καλύτερα την κατάσταση (sic). Μάλλον για να την αποτελειώσει. Κήρυξε στρατιωτικό νόμο στις πόλεις της Κων/πολης, της Σμύρνης και της Άγκυρας, ίδρυσε τρία ειδικά στρατιωτικά δικαστήρια στην Κων/πολη, από ένα στη Σμύρνη και στην Άγκυρα και διόρισε επικεφαλής της κατάστασης πολιορκίας το στρατηγό Φαχρεττιν Ανκοζ (Fahrettin Ankoz) που ήταν το εκτελεστικό όργανο της κυβέρνησης Μεντερες-Γκιουβεν (Menderes–Güven). Στην Κων/πολη, επί κεφαλής των στρατοδικείων του Πέρα ήταν ο αντιναύαρχος Φαχρι Τσοκέρ (Fahri Çoker) , το αρχείο του οποίου φωτίζει την εξέλιξη των επεισοδίων.

——————————————————————-

(KTC = Kibris Türktür Cemiyeti = Σύλλογος η Κύπρος είναι Τουρκική)

 Η οικονομική πτυχή των ταραχών

Μέσα σε λίγες ώρες η ελληνική οικονομική δραστηριότητα καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά, αφού τα σπίτια και οι περιουσίες των περισσότερων Ελλήνων και τα ιδρύματα της ομογένειας λεηλατήθηκαν. Χιλιάδες Έλληνες έμειναν κυριολεκτικώς μόνο με τα ρούχα που φορούσαν, αφού στα σπίτια τους καταστράφηκαν με πρωτοφανή μανία ή εκλάπησαν τα πάντα• από οικιακά σκεύη και τρόφιμα μέχρι κρεβάτια, καναπέδες και ακριβά κοσμήματα. 8.700 περίπου άτομα έμειναν άνεργα, αφού οι επιχειρήσεις στις οποίες εργάζονταν είχαν καταστραφεί. Αν και οι πρώτες εκτιμήσεις τουρκικών και ξένων τραπεζών μιλούσαν για ζημιές της τάξης ενός ή δύο δισεκατομμυρίων τουρκικών λιρών, τον Φεβρουάριο του 1956 η τουρκική κυβέρνηση μείωσε κατά πολύ το ποσό, υπολογίζοντας τις συνολικές ζημιές σε 69.578.744 λίρες Τουρκίας, δηλ. περίπου 25 εκατομμύρια δολάρια. Το Παγκόσμιο Συμ-βούλιο Εκκλησιών υπολόγισε ότι μόνο οι ζημιές που υπέστησαν οι εκκλησίες ξεπερνούσαν τα 150 εκατομμύρια δολάρια της εποχής. Βρετανοί διπλωμάτες υπολόγισαν τις ζημιές σε περίπου 200 εκατομμύρια δολάρια, ενώ σύμφωνα με εκτίμηση της ελληνικής κυβερνήσεως οι ζημιές ανέρχονταν σε 500 εκατομμύρια δολάρια  Ο Γάλλος συγγραφέας και καθηγητής στην Σορβόννη Francois Crouzet στο βιβλίο του Le Conflit de Chypre (Η διένεξη της Κύπρου) υπολογίζει τις ζημιές σε 300 εκατομμύρια δολάρια της εποχής, δηλαδή πολύ περισσότερα του ενός δισεκατομμυρίου σημερινών (2008) δολαρίων. Από το ποσό που υπολόγισε και ενέκρινε η τουρκική κυβέρνηση κατέβαλε τελικώς ποσό μικρότερο των 10 εκατομμυρίων Λιρών Τουρκίας, και μάλιστα ύστερα από πολλούς μήνες, όταν η αξία της τουρκικής λίρας είχε υποτιμηθεί δραματικά. Δηλαδή, δόθηκαν αποζημιώσεις μικρότερες του 1% της αξίας των καταστροφών. Πάρα πολλοί δικαιούχοι δεν εισέπραξαν καμία απολύτως αποζημίωση, ενώ υπήρξαν και περιπτώσεις επιχειρηματιών που, ενώ έχασαν τα πάντα – και άρα είχαν ζημιά την χρονιά εκείνη υποχρεώθηκαν να πληρώσουν και φόρο κερδών.

Η αντίδραση της ελληνικής Κυβέρνησης

Η αντίδραση της Ελληνικής Κυβερνήσεως στα γεγονότα της 6ης – 7ης Σεπτέμβρη 1955 υπήρξε από χλιαρή έως ανύπαρκτη. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι ο τότε πρωθυπουργός Στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος ήταν βαρεια άρρωστος  και ουσιαστικά η κυβέρνηση ήταν ακέφαλη. Από την άλλη, υπήρξαν έντονες συμμαχικές πιέσεις, ιδίως από τον Αμερικάνο Υπουργό Εξωτερικών Τζoν Φόστερ Ντάλες (John Foster Dale), αδελφός του γνωστού και μη εξαιρετέου Άλλεν (Alen)*, ο οποίος κάλεσε και τις δύο πλευρές να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση και να συμφιλιωθούν!!!

Μετά την ανάδειξη του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην πρωθυπουργία στις 6 Οκτωβρίου 1955 και την αποχή της Ελλάδος από γυμνάσια του Ν.Α.Τ.Ο. στην Μεσόγειο, η Άγκυρα υποχρεώθηκε να αποδώσει μια στοιχειώδη ηθική ικανοποίηση στην Ελλάδα. Στις 24 Οκτωβρίου τίμησε σε ειδική τελετή στο στρατηγείο του Ν.Α.Τ.Ο. στην Σμύρνη την ελληνική σημαία, την οποία ύψωσε ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών. Σημειώνεται δε ότι, ταυτόχρονα με την έναρξη των ανθελληνικών γεγονότων στην Κωνσταντινούπολη, ο τουρκικός όχλος στην Σμύρνη επιτέθηκε και κατέστρεψε το εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, που λειτουργούσε στο στρατηγείο του Ν.Α.Τ.Ο. για τις ανάγκες των Ελλήνων αξιωματικών, λεηλάτησε τα σπίτια τους, ενώ προπηλάκισε αρκετούς απ’ αυτούς.

————————————————————————————-

*Alen Foster Dale. Διοικητής της CIA  και μέτοχος της γνωστής από  την υπόθεση του Κόλπου των Χοίρων της Κούβας το 1961 εταιρείας “National Fruit“.

Η αντιμετώπιση των χαμηλόβαθμων πρωταγωνιστών των επεισοδίων από την τουρκική δικαιοσύνη

Μετά τις ανθελληνικές ταραχές η τουρκική κυβέρνηση προσπάθησε να επιρρίψει την ευθύνη της οργάνωσης των επεισοδίων σε “κομμουνιστές πράκτορες”, ενώ η αστυνομία συνέλαβε 3.151 άτομα. Τελικά παρέμειναν υπό κράτηση τεσσάρων έως έξι μηνών 17 άτομα: εννέα μέλη της Kιbrιs Türktür, έξι φοιτητές και δύο συντάκτες της “İstanbul Ekspres”. Στη δίκη που ακολούθησε δικάστηκαν και έξι μέλη του παραρτήματος Σμύρνης της Kιbrιs Türktür*. Στις 24 Ιανουαρίου 1957 το ποινικό δικαστήριο Κωνσταντινουπόλεως αθώωσε και τους 23 κατηγορούμενους. Η πολιτική της συστηματικής εξόντωσης των μειονοτήτων στην Τουρκία φανερώνει και η κυνική δήλωση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης Ισμέτ Ινονού μετά τα γεγονότα, «είναι καλό που δεν αναμείχθηκε το κόμμα μας στα γεγονότα, όμως οι εκδηλώσεις αυτές ήταν πολύ καλά οργανωμένη εθνική ενέργεια και ωφέλιμη για να καθαρίσει η χώρα μας από το ελληνικό στοιχείο, που είναι ένας βραχνάς».

Η ελληνική κυβέρνηση ακολούθησε έναντι της Τουρκίας την πάγια πολιτική που εφαρμόζουν ως σήμερα όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις, περιορίστηκε σε διαβήματα προς την Άγκυρα! Οι ΗΠΑ θα επιρρίψουν τις ευθύνες για τα γεγονότα της Πόλης στους Τούρκους, αλλά και στους Έλληνες! Επίσης δεν καταδίκασαν τα επεισόδια ούτε εξέφρασαν και την συμπάθεια τους στα θύματα, ενώ αξίωσαν να σταματήσουν οι ελληνοτουρκικές διενέξεις προς χάριν της Βορειοατλαντικής συμμαχίας.

Από τότε οι ευαισθησίες των Αμερικανών ως προς τις μειονότητες ήταν επιλεκτικές. Η «αποκατάσταση» της εθνικής μας αξιοπρέπειας έγινε με την έπαρση της ελληνικής σημαίας και την ανάκρουση του εθνικού μας ύμνου στο στρατηγείο του ΝΑΤΟ στην Σμύρνη όπου και εκεί είχαν γίνει ανάλογα επεισόδια σε βάρος των Ελλήνων κατοίκων της περιοχής.

————————————————————————–

*Kιbrιs Türktür = Η Κύπρος είναι Τουρκική

 Η τύχη των πρωταιτίων του πογκρόμ

Από τα μέλη της κυβέρνησης Μεντερές, συμμετοχή στην διοργάνωση του ανθελληνικού πογκρόμ φαίνεται να είχαν, εκτός από τον ίδιο τον πρωθυπουργό, οι: Μαχμούτ Τζελάλ Μπαγιάρ Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Μεχμέτ Φουάτ Κιοπρουλού πρώην Υπουργός Εξωτερικών, Φατίν Ρουστού Ζορλού Υπουργός Εξωτερικών, Ναμίκ Γκεντίκ Υπουργός Εσωτερικών, Ετχέμ Μεντερές Υπουργός Αμύνης και Φαχρεττίν Κερίμ Γκιοκάυ βαλής (κυβερνήτης) της Κωνσταντινουπόλεως.

Στις 27 Μαΐου 1960 ομάδα αξιωματικών υπό τον στρατηγό Τζεμάλ Γκιουρσέλ κατέλαβε την εξουσία και οδήγησε σε δίκη 592 μέλη και συνεργάτες του Δημοκρατικού Κόμματος. Πολλοί απ’ αυτούς δικάστηκαν σε περισσότερες της μιας δίκες. Μια από τις σημαντικότερες δίκες ήταν αυτή για το Πογκρόμ της 6ης – 7ης Σεπτέμβρη 1955. Ο Γκεντίκ αυτοκτόνησε λίγο μετά την επικράτηση του πραξικοπήματος. Οι Μπαγιάρ & Ετχέμ Μεντερές δεν δικάστηκαν καθόλου για την συμμετοχή τους στην οργάνωση του πογκρόμ, ενώ ο Κιοπρουλού αθωώθηκε Ο Γκιοκάυ απλώς στερήθηκε των πολιτικών του δικαιωμάτων. Ένοχοι βρέθηκαν μόνον οι Μεντερές και ο Ζορλού, γι’ αυτό και καταδικάστηκαν σε φυλάκιση 6 ετών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για άλλη, πολύ πιο ασήμαντη υπόθεση, αυτή της καταχρήσεως κεφαλαίων, ο Μεντερές καταδικάστηκε σε φυλάκιση 14 ετών και 2 μηνών. Αν και οι Μεντερές και Ζορλού καταδικάστηκαν στην εσχάτη των ποινών και απαγχονίστηκαν στην νήσο Ιμραλί, τον Σεπτέμβρη του 1961, εκείνο που βάρυνε στην θανατική καταδίκη τους ήταν οι κατηγορίες για παραβίαση του Τουρκικού Συντάγματος.

Οι Τούρκοι πρόξενοι της Θεσσαλονίκης, ο θυρωρός του Προξενείου που τοποθέτησε την βόμβα και ο φοιτητής Οκτάυ Εγκίν που μετέφερε την βόμβα στην Θεσσαλονίκη αθωώθηκαν.

Ο πρόεδρος του Σωματείου «Η Κύπρος είναι Τουρκική» Χικμέτ Μπιλ κατέθεσε στο δικαστήριο ως μάρτυρας κατηγορίας. Αργότερα στάλθηκε από την τουρκική κυβέρνηση ως ακόλουθος τύπου στην Τουρκική Πρεσβεία στην Βηρυτό.

 Ο ρόλος των Αγγλων και των Νατοϊκών στρατηγών στο πογκρόμ

Κατά την Τουρκάλα ιστορικό, καθηγήτρια του πανεπιστήμιου Σαμπαντζι (Sabanci) Ντιλέκ Γκουβέν (Dilek Güven), σε συνέντευξη που έδωσε στον Αρμένιο δημοσιογράφο  Χραντ Ντινκ (Hrant Dink)*, πριν αυτός δολοφονηθεί από τους ακροδεξιούς παρακρατικούς της «Εργκενεκόν», αναφέρθηκε αναλυτικά στην ανάμειξη της Βρετανίας στα Σεπτεμβριανά.:

«….Ως κυρίως αίτιο φαίνεται το Κυπριακό, όμως στην πραγματικότητα είναι η περίοδος οικοδόμησης εθνικού κράτους. Μπορούμε να ξεκινήσουμε από τους εκτοπισμούς πληθυσμών του 1915, το Φόρο Περιουσίας, τα γεγονότα της Θράκης.  Όλα είναι και από μία περίοδος. Κατά τα Σεπτεμβριανά δεν χτυπήθηκαν μόνο οι Ρωμιοί. Αν δούμε τους αριθμούς πρόκειται για 60% Ρωμιούς, 20% Αρμένιους, 12% Εβραίους. Το εκτός των Ρωμιών ποσοστό δεν είναι τυχαίο. Στους καταλόγους που κρατούσαν υπήρχαν και τα αρμενικά καταστήματα και οι αρμενικές οικογένειες. Εάν περιορίσουμε την αιτία στο Κυπριακό, τι δουλειά είχαν οι Αρμένιοι στους καταλόγους;

(…)Όταν το 1950 ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας είπε ότι “δεν υπάρχει για μας θέμα Κύπρου”, δεν άρεσε στους Αγγλους διότι την εποχή εκείνη η Κύπρος ήταν αποικία τους. Όλος ο κόσμος ήταν ενάντιος στην κυβέρνηση της Αγγλίας, κι αυτή μεταξύ 1950 και 1955 είχε στηρίξει την πολιτική της στο πώς θα κατόρθωνε να τραβήξει την Τουρκία μέσα στο πρόβλημα και να την καταστήσει συνομιλητή της Ελλάδας. Αυτό ήταν το σχέδιό της. Τον Αύγουστο του 1955 αποφασίστηκε η Διάσκεψη του Λονδίνου. Όταν μελετάμε τα απομνημονεύματα των πολιτικών της Αγγλίας, συναντάμε την εξής λεπτομέρεια: “Εμείς ως Αγγλία δεν επιθυμούσαμε καθόλου συμφωνία. Σημαντικό για μας ήταν όχι να αποτελέσουμε μέρος του προβλήματος, αλλά να καταστήσουμε αντιμαχόμενες πλευρές την Τουρκία και την Ελλάδα”.

»(…)Ένα έτος πριν από τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου, φθάνει στο υπουργείο Εξωτερικών της Αγγλίας από το αγγλικό προξενείο της Αθήνας τηλεγράφημα, το οποίο αναφέρει: “Οι σχέσεις Τουρκίας και Ελλάδας είναι ά-ριστες. Εάν όμως γίνει κάτι στην οικία του Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, θαυμάσια μπορεί να γίνουν όλα άνω κάτω”.

»Ενδιαφέρον δεν είναι; Υπάρχει τέτοιο έγγραφο. Στη διοργάνωση των γεγονότων υπάρχει αγγλική προτροπή. Και τα γεγονότα βολεύουν τους Άγγλους. Στα γεγονότα αυτά, για τις επιθέσεις στους Αρμένιους και τους Εβραίους, αναφέρεται μόνον πως “Τούρκοι και Έλληνες αρπάχτηκαν για το Κυπριακό”». (Η συνέντευξη αναδημοσιεύτηκε στην Κωσταντινουπολίτικη εφημερίδα «Ανατολή», που εκδίδεται στην Αθήνα).

Αυτό που δεν έχει ακόμα διευκρινιστεί είναι η περίεργη σύμπτωση, ότι τη «Νύκτα των Κωνσταντινουπολίτικων Κρυστάλλων», στην Πόλη βρέθηκαν όλοι οι αρχηγοί των μυστικών υπηρεσιών των ΝΑΤΟϊκών χωρών, μεταξύ αυτών και ο γνωστός και mη εξαιρετέος αρχηγός της CIA Αλαν Ντάλες.                                  Τόσο πολύ αγαπούσε τους Έλληνες ο περί ου ο λόγος “κύριος” που νταραβεριστηκε ως και με τη Φρειδερίκη.

Αλλά αυτό είναι μια επόμενη ιστορική έρευνα μεγάλης Εθνικής σπουδαιότητας …

——————————————————————————————–

Ο Χραντ Ντινκ (Hrant Dink) Γεννήθηκε στη Μαλάτεια στις 15 Σεπτέμβρη 1954 και δολοφονήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 19 Γενάρη 2007 από τον Ογκούν Σαμάρ ο οποίος καταγόταν από την Τραπεζούντα.εργαζόταν σαν δημοσιογράφος και αρχισυντάκτης της αρμενοφωνης εβδομαδιαίας εφημερίδας Agos. Βρέθηκε συχνά αντιμέτωπος με την τουρκική δικαιοσύνη για προσβολή της τουρκικής ταυτότητας, εξαιτίας των θέσεων του για την γενοκτονια των Αρμενιων.

Ευθύμης Γ. Λεκακης
Νομικός – Ιστορικός ερευνητής 

"google ad"