Ο καρκίνος αποτελεί μια από τις ασθένειες που «χτυπά» το καμπανάκι στην επιστημονική κοινότητα, αφού η μελέτη, καταγραφή και αποτύπωση δεδομένων έχουν καθοριστική σημασία για την πρόληψη και την αντιμετώπισή του.
Σε επίπεδο Κρήτης αξιόλογο έργο υλοποιείται από τη διεπιστημονική ομάδα που συγκροτήθηκε με επικεφαλής τον καθηγητή γενικής ιατρικής πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας , της ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης κο Χρήστο Λιονή, με στόχο να καταγραφούν τα περιστατικά και τα είδη των καρκίνων , ανά περιοχές δήμους ακόμη και γειτονιές της Κρήτης, αποτυπώνοντας έτσι τον «χάρτη» στο νησί και δίνοντας σημαντικά δεδομένα για το μέλλον.
Η επιστημονική έρευνα γίνεται σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης που στηρίζει το έργο των επιστημόνων , σε μια προσπάθεια μέσα από τα δεδομένα και τις καταγραφές να βρεθούν οι τρόποι αντιμετώπισης.
Ωστόσο, αυτό που σήμερα αδιαμφισβήτητα έχει αποδειχθεί κατά την έρευνα , είναι η κοινή διαπίστωση πως η πρόληψη αποτελεί το «κλειδί» , ενώ πολλά είδη καρκίνων , όπως του ήπατος και του παχέως εντέρου έχει βρεθεί πως σχετίζονται και με τη διατροφή. Ταυτόχρονα ,ο καρκίνος του πνεύμονα που διατηρείται σε υψηλά επίπεδα στην Κρήτη, σχετίζεται σημαντικά με το κάπνισμα. Στο «μικροσκόπιο» των επιστημόνων βρίσκονται και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που ενδεχομένως να σχετίζονται με είδη καρκίνων σε περιοχές της Κρήτης.
Το επόμενο διάστημα τα παραπάνω αναμένεται να βρεθούν στο επίκεντρο της συνάντησης που δρομολογεί η Περιφέρεια Κρήτης, στην οποία θα συμμετέχει η επιστημονική ομάδα , η 7η ΥΠΕ Κρήτης και αρμόδιοι φορείς , όπου θα συζητηθούν τα δεδομένα αλλά και τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν στο νησί, βάσει των συμπερασμάτων που έχουν προκύψει μέχρι σήμερα.
Μιλώντας στον ΤΕΑΜ FM ο καθηγητής Χρήστος Λιονής αναφέρθηκε στην πρωτοποριακή προσπάθεια που γίνεται στην Κρήτη και της οποίας είναι επικεφαλής ενώ τόνισε πως η προσπάθεια αυτή έχει ξεκινήσει από το 1992 και πλέον έχει ένα ευρύ φάσμα καταγραφών και δεδομένων.
Ο κος Λιονής υπογράμμισε: «Είναι μια παλιά προσπάθεια που είχε ξεκινήσει από τον τομέα Κοινωνικής Ιατρικής και είχε ένα σημαντικό όνομα του Γιάννη του Βλαχονικολή που μας έφυγε πριν από χρόνια και η οποία ξεκίνησε με το να καταγράφει όλες τις περιπτώσεις καρκίνου είτε από Νοσοκομεία, είτε από οποιουδήποτε φορείς υγείας αλλά ακόμη και τις περιπτώσεις θανάτου μέσα από τα ληξιαρχεία. Δηλαδή μια ολοκληρωμένη προσπάθεια. Ξεκίνησε το 1992 και προχώρησε μέσα στα χρόνια διευρυνόμενη και κυρίως αναπτύσσοντας πολλές μεθοδολογίες σύγχρονες για την καταγραφή και την ανάλυση της πληροφορίας. Έτσι όλη η πληροφορία σήμερα είναι καταγεγραμμένη σε μια ηλεκτρονική πλατφόρμα, υπάρχουν άνθρωποι και αναφέρω ένα σημαντικό όνομα, τη Δήμητρα τη Σηφάκη, μια συνάδελφό μας που βοηθάει πάρα πολύ στην ανάπτυξη καινοτόμων μεθόδων παρακολούθησης της κίνησης γύρω από τον καρκίνο. Είναι η συνεργασία και με την παθολογική ογκολογική κλινική με σημαντικό το ρόλο του Καθηγητή κου Γεωργούλια , τον οποίο έχει διαδεχτεί ο κος Μαυρουδής σήμερα και μια ομάδα ανθρώπων εκπαιδευμένων που παίρνουν την πληροφορία από όλη την Κρήτη, την ενσωματώνουν σε μια πλατφόρμα και εκεί γίνονται οι αναλύσεις».
Σε ό,τι αφορά τις αναλύσεις, όπως εξήγησε ο κος Λιονής γίνονται ανά επαρχία, δήμου ακόμη και ανά γειτονιά, παρουσιάζοντας τα δεδομένα του καρκίνου αλλά και τα χαρακτηριστικά των ίδιων των προσώπων. Όπως επεσήμανε: « μπορούν να μας δώσουν πολλές απεικονίσεις ακόμη και μέσα στο χωροχρόνο. Και αυτό διότι γίνονται και εκτιμήσεις ότι αν διατηρηθούν συγκεκριμένες συνθήκες – είναι συγκεκριμένα χωροχρονικά μαθηματικά μοντέλα- μπορούν να μας πουν σε ποιες περιοχές την επόμενη δεκαετία ή εικοσαετία ο καρκίνος θα εμφανίσει μειώσεις ή αυξήσεις».
Σήμερα, οι επιστήμονες έχουν στη διάθεσή τους ένα ευρύ φάσμα απεικονίσεων, όπως ανέφερε ο κος Λιονής και μια ικανοποιητική γενική εικόνα από τα είδη του καρκίνου σε όλο τον πληθυσμό της Κρήτης. «Σήμερα είμαστε στη φάση της συλλογής δεδομένων της τελευταίας περιόδου 2013-2018 και θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι όλη η προσπάθεια τρέχει κάτω από την υποστήριξη της περιφέρειας Κρήτης με χρηματοδότηση της περιφέρειας Κρήτης που πηγαίνει στους καταγραφείς και είναι αλήθεια ότι χωρίς τη βοήθεια αυτή , δεν θα μπορούσε το αρχείο καταγραφής του καρκίνου της Κρήτης, να επιβιώσει» ανέφερε ο ίδιος.
Mε αυξητικές τάσεις ο καρκίνος στην Κρήτη αλλά χαμηλά σε σχέση με τους Ευρωπαϊκούς δείκτες
Τα πρώτα συμπεράσματα που προκύπτουν από την πολυετή έρευνα και καταγραφή των δεδομένων, είναι πως η Κρήτη διατηρεί –συγκριτικά με τους μέσους ευρωπαϊκούς δείκτες- με εξαίρεση τον καρκίνο του πνεύμονα μια «σχετικά καλή» συχνότητα. Ωστόσο, η επιστημονική κοινότητα εστιάζει ιδιαίτερα στο ότι στην Κρήτη εμφανίζονται παρ ‘ όλα αυτά αυξητικές τάσεις στα περισσότερα είδη των καρκίνων με ορισμένους μάλιστα να προκαλούν εντύπωση στην επιστημονική κοινότητα. Τα δεδομένα αυτά εγείρουν την ανάγκη για λήψη μέτρων από πλευράς της επιστημονικής κοινότητας αλλά και σε επίπεδο αυτοδιοίκησης και υπηρεσιών υγείας στο νησί.
Προφανής η συσχέτιση του καρκίνου του πνεύμονα με το κάπνισμα στην Κρήτη
Ενδεικτικά, όπως εξήγησε ο κος Λιονής αναφερόμενος στον καρκίνο του πνεύμονα που βρίσκεται σε υψηλά ποσοστά : «Ανέφερα το κάπνισμα διότι είναι αλήθεια ότι ο καρκίνος στους πνεύμονες παρουσιάζει υψηλά επίπεδα . Βλέπω ότι μπορεί να καταμετρά αυτή τη στιγμή περίπου 75 περιπτώσεις στους άνδρες ανά 100 χιλιάδες άτομα είναι ένας μεγάλος αριθμός και η σχέση του με το κάπνισμα είναι προφανής. Υπάρχουν κι άλλα σημαντικά σημεία που αξίζει κανείς να θίξει τόσο σε επίπεδο πληθυσμού όσο και σε επίπεδο επιμέρους δήμων , διότι η κατανομή των καρκίνων και κυρίως η πυκνότητά τους , η συνάθροισή τους δεν είναι ομοιογενής σε όλη την Κρήτη. Υπάρχουν δήμοι οι οποίοι έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά , «πρωτιές» θα λέγαμε και υψηλές τιμές σε σχέση με άλλους δήμους της Κρήτης και ίσως εκεί αυτή η συχνότητα να οδηγήσει και σε μελέτες για τους λόγους στους οποίους μπορεί να οφείλεται αλλά και το πιο σημαντικό για εμάς, στη λήψη μέτρων».
Περιβαλλοντικοί παράγοντες πίσω από την εμφάνιση συγκεκριμένων τύπων καρκίνου
Στο ερώτημα, αν μορφές καρκίνου , περιοχές , πληθυσμοί μπορούν σήμερα να συσχετιστούν με τυχόν επιβαρυντικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες, ο κος Λιονής υπήρξε σαφής ,τονίζοντας πως αν και υποθέσεις σε επιστημονικό επίπεδο επάνω στα δεδομένα υπάρχουν , ωστόσο δεν μπορεί να υπάρξει ακόμη επίσημη συσχέτιση. «Το αρχείο καταγραφής του καρκίνου μπορεί να διατυπώσει κανείς πάνω στα δεδομένα του υποθέσεις αλλά όχι και να μιλήσει για το ποια είναι τα αίτια ή ποιοι συγκεκριμένοι περιβαλλοντικοί παράγοντες, έχουν εμπλοκή» ανέφερε ο κος Λιονής και πρόσθεσε: «Είναι αλήθεια ότι ορισμένες περιοχές, είτε αστικές , είτε περιοχές που είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένες σε περιβαλλοντικούς παράγοντες φαίνεται να παρουσιάζουν κάποια είδη καρκίνου σε μεγαλύτερη συχνότητα. Έτσι έχουμε για παράδειγμα τον καρκίνο του ήπατος που γενικότερα είναι ένας καρκίνος που καταλαμβάνει υψηλή θέση στο νησί της Κρήτης και που γενικότερα σχετίζεται με την παχυσαρκία και τον ζαχαρώδη διαβήτη , φαίνεται να παρουσιάζεται και σε κάποιες περιοχές που είναι περιβαλλοντικά εκτεθειμένες. Επίσης οι κακοήθεις μυοπλασίες του αίματος και του αιμοποιητικού ιστού φαίνεται να έχουν κι αυτοί μια χωρική αναφορά αλλά όμως και ένας καρκίνος που θα έπρεπε να είχε εξαφανιστεί, όπως είναι του τραχήλου της μήτρας για πολλούς λόγους είναι ένας καρκίνος που μπορεί να προληφθεί, έχουμε την εμφάνιση ή τη διατήρησή του σε περιοχές που φαίνεται να έχουν μικρή πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας ή σε περιοχές που οι γυναίκες ζουν κάτω από δυσμενέστερες σε σχέση με άλλες περιοχές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Άρα έχουμε μια σειρά παραγόντων που πρέπει να εξεταστούν και έναν αριθμό καρκίνων που πιθανόν να έχουν σχέση με το περιβάλλον , δεν μπορούμε όμως να το πούμε αυτή τη στιγμή αυτό».
Η πρόληψη κλειδί στην αντιμετώπιση του καρκίνου
Επιπλέον , αναφερόμενος στο θέμα της πρόληψης ο κος Λιονής τόνισε πως ιδιαίτερα σε ορισμένες μορφές καρκίνου , η πρόληψη είτε σε επίπεδο τροποποιήσεων στον τρόπο ζωής και την διατροφή, είτε της έγκαιρης διάγνωσης και συνεπώς μεγαλύτερης επιτυχίας στην αντιμετώπιση, μπορούν σήμερα να πετύχουν την πολύ σημαντικά αποτελέσματα. Ο ίδιος εξήγησε : «Μου δίνεται η ευκαιρία να μιλήσω κυρίως για τα θέματα της παχυσαρκίας και της διατροφής που φαίνεται να σχετίζονται αρκετά. Ένας από αυτούς τους καρκίνους που ιδιαίτερα σχετίζεται με τη διατροφή και την παχυσαρκία πλην του συκωτιού, είναι ο καρκίνος του παχέως εντέρου . Παρουσιάζει αρκετά μεγάλη αύξηση τα τελευταία χρόνια, παρόλο που η μέση στάθμη του κρατιέται σε χαμηλά δεδομένα σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και γι αυτό δεν προκαλούμε πανικό αλλά υπογραμμίζουμε την αναγκαιότητα της έγκαιρης διάγνωσής του. Όχι μόνο της αλλαγής του τρόπου ζωής αλλά και της έγκαιρης διάγνωσης. Αυτός ο καρκίνος είναι σίγουρα που όχι μόνο μπορείς να τροποποιήσεις αλλά συγχρόνως να προλάβεις έγκαιρα τη διάγνωσή του. Ένας δεύτερος καρκίνους που στους άνδρες παίρνει πλέον μια σημαντική θέση, τη δεύτερη θέση , αμέσως μετά τον καρκίνο του πνεύμονα , είναι ο καρκίνος του προστάτη που επίσης παρουσιάζει αυξητικές τάσεις και όπως γνωρίζετε σήμερα υπάρχουν δυνατότητες για την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία του. Συνεπώς η πρόληψη και με την έννοια τροποποίησης του τρόπου ζωής, η πρωτογενής πρόληψη αλλά και με την έγκαιρη διάγνωση και τη δευτερογενή πρόληψη, σήμερα είναι στα χέρια μας».
Επόμενο βήμα στην προσπάθεια καταγραφής του καρκίνου στο νησί, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης και την 7η ΥΠΕ Κρήτης ,είναι να αναπτύξει προγράμματα παρέμβασης στον πληθυσμό, μέσα από ενημέρωση αλλά και ουσιαστική παρέμβαση ενώ στόχος είναι τα επόμενα χρόνια να προχωρήσουν οι μελέτες στην ανάλυση δεδομένων και «κυρίως των εκθέσεων και των παραγόντων κινδύνου» όπως εξήγησε ο κος Λιονής.
Κορονωΐός: Ένα θέμα που αξίζει προσοχής και συζήτησης, χωρίς πανικό
Ερωτηθείς για τον κορονωΐό, ο κος Λιονής υπογράμμισε πως αν και αποτελεί ένα θέμα στο οποίο πρέπει να στρέψει το βλέμμα της η διεθνής κοινότητας, επεσήμανε την ανάγκη για ψύχραιμη αντιμετώπιση.
Ωστόσο, ο κος Λιονής υπογράμμισε πως αντίστοιχη σημασία θα πρέπει να δοθεί συνολικά για τα θέματα της υγείας. Ο ίδιος ανέφερε: «Δεν είναι μόνο ο κορωνοιός, είναι και η γρίπη και τα χρόνια νοσήματα. Συνεπώς αν σκεφτόμαστε την υγεία μας θα πρέπει να σκεφτόμαστε όλα τα θέματά της και φυσικά όχι με πανικό γιατί ο πανικός οδηγεί σε ανάποδα αποτελέσματα. Είναι ένα θέμα που αξίζει της προσοχής και της συζήτησης και τι πρέπει να μάθει και η διεθνής κοινότητα -γιατί είναι αλήθεια ότι είναι πολλά τα μαθήματα που πρέπει να πάρει και η διεθνής κοινότητα όσων αφορά τα θέματα δημόσιας υγείας αλλά και την έγκαιρη αντιμετώπιση – Φυσικά αναμένουμε και προσδοκούμε πιο ήρεμη αντίδραση απέναντι σε ζητήματα που είναι αλήθεια ότι θα μας έρθουν τα επόμενα χρόνια. Ο Κορονωιός δεν μας ήταν άγνωστος και μάλιστα είχαν γίνει και εκτιμήσεις ότι θα εμφανιζόταν κάποια μετάλλαξή του. Και εγώ συνιστώ να μην πανικοβαλλόμαστε. Η προστασία ιδιαίτερα από τα αναπνευστικά νοσήματα μέσα στο χειμώνα, οι γενικές μέθοδοι, προτάσεις και μέτρα προστασίας που ακούγονται ιδιαίτερα για την γρίπη που αυτή τη στιγμή είναι σε έξαρση, νομίζω ότι αρκούν».
