Σοφία Μαυροειδή – Παπαδάκη: Η κρητικοπούλα ποιήτρια πίσω από τον ύμνο του ΕΛΑΣ

Πόσοι γνωρίζουν ότι τον ύμνο του ΕΛΑΣ εμπνεύστηκε και συνέθεσε τον Μάρτιο του 1944 η αξιόλογη ποιήτρια Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, η οποία καταγόταν από την Κρήτη;

Η Σοφία Μαυροειδή – Παπαδάκη, σπούδασε με μεγάλες στερήσεις φιλόλογος. Είχε μεγάλο ταλέντο και πηγαία έμπνευση και έμεινε οπαδός της παραδοσιακής στιχουργικής.Πάντα με το μέρος των απόκληρων της κοινωνίας των ανθρώπων, της βιοπάλης και των στερήσεων .

Το έργο της δημιουργίας δεν το ανέλαβε μόνη της. Μαζί της και άλλη μία μεγάλη της λογοτεχνίας, η Έλλη Αλεξίου. Και οι δύο ήταν οργανωμένες στην Αντίσταση.

Η Ελλη Αλεξίου και η Σοφία Μαυροειδή – Παπαδάκη (έχουν φύγει και οι δύο από τη ζωή) – αφηγήθηκαν το πώς έγραψαν τον ύμνο σ’ ένα αφιέρωμα του περιοδικού «Τετράδιο», πριν από 30 χρόνια, αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας το 1974, οπότε τα αντιστασιακά τραγούδια κυριαρχούσαν στις μπουάτ της Πλάκας και τις φοιτητοπαρέες.

Πεζογράφος η Ελλη Αλεξίου, ποιήτρια κυρίως η Σοφία Μαυροειδή – Παπαδάκη, και, επιπλέον, δασκάλες και οι δύο. Κι ας πούμε απ’ την αρχή ότι η πρώτη μετέφερε την εντολή της γραφής του Υμνου στη δεύτερη, παρουσία ενός άνδρα, που δεν ήταν άλλος από τον συνθέτη του Υμνου Νίκο Τσάκωνα.

Και ιδού πώς αφηγείται η Ελλη Αλεξίου: «Τον Μάρτιο του 1944, ένα απόγευμα, ήρθε στο σπίτι μου στην Καλλιθέα ένας άγνωστος που μου έφερε η Βούλα Δαμιανάκου (σ.σ. η γνωστή συγγραφέας και αγωνίστρια). Μου είπε ότι ερχόταν από το βουνό κι έφερνε εντολή σε μένα, που είχα την ευθύνη τριών ομάδων λογοτεχνών του ΕΑΜ, να γραφτεί απ’ τους ποιητές τους εαμικούς ένας Υμνος για τον ΕΛΑΣ. Μου είπε όμως ότι ο Υμνος έπρεπε να είναι έτοιμος σε πέντε μέρες, που θα έφευγε πάλι για πίσω».

Ο άγνωστος εκείνος, που δεν αποκάλυψε ποιος είναι, ήταν, έμαθαν αργότερα, ο συνθέτης – αγωνιστής Νίκος Τσάκωνας. Η Ελλη Αλεξίου σκέφτηκε ότι η πιο κατάλληλη να γράψει τον Υμνο ήταν η φίλη, συνάδελφος, συναγωνίστρια και, επιπλέον, γειτόνισσά της, Σοφία Μαυροειδή – Παπαδάκη. Την επισκέφθηκε, λοιπόν, με τον άγνωστο, άκουσε εκείνη τι ήθελαν και στρώθηκε αμέσως στη γραφή.

Την επομένη οι δύο γυναίκες συναντιούνται και κατευθύνονται στην πλατεία Συντάγματος. Κι εκεί «ενώ οι Γερμανοί κυκλοφορούσαν στη λιακάδα, η Σοφία απάγγελνε στο αυτί μου τον Υμνο. Τον άκουα στην αρχή ήρεμα, αλλά όταν φτάσαμε πια στην οδό Σταδίου, εγώ έκλαψα».

Ο Υμνος δόθηκε στον άγνωστο που επανήλθε κι έφυγε στο βουνό. Οι ίδιες τον άκουσαν στην απελευθέρωση, σε μια διαδήλωση στην Ομόνοια, από μια τετραμελή μπάντα που τον έπαιζε σ’ ένα μπαλκόνι. Και καθώς κοίταζαν προς το μπαλκόνι «αυτός που ήταν επικεφαλής και διεύθυνε την ορχήστρα άρχισε να ρίχνει κάτι χαρτάκια. Εσπευσα να πάρω ένα από εκείνα τα χαρτάκια. Προς μεγάλη μου έκπληξη βλέπω ότι ήταν ο Υμνος που μου είχε απαγγείλει η Σοφία».

Ας δούμε τι είπε και η ποιήτρια του Υμνου: «Σ’ εκείνη την έξαψη, που μ’ έκανε να συνθέσω αυτό το τραγούδι μέσα σε μια νύχτα, έχω την εντύπωση πως πολύ είχε συντελέσει η γύρω πραγματικότητα».

Ο Υμνος περιελήφθη στο ποιητικό βιβλίο της Μαυροειδή – Παπαδάκη «Της Νιότης και της Λευτεριάς», που κυκλοφόρησε το 1946 απ’ τις εκδόσεις «Νέα βιβλία», με ξυλογραφίες του Α . Τάσσου και τιμήθηκε με το Βραβείο Εθνικής Αντίστασης.

Στην εισήγηση που έκανε για τη βράβευση ο Μάρκος Αυγέρης εξαίρει ιδιαίτερα τον «Υμνο του ΕΛΑΣ», «που αγαπήθηκε τόσο απ’ τον λαό και κατά κάποιον τρόπο δικαιώθηκε κιόλας από τη ζωή…».

Ο ύμνος του ΕΛΑΣ

Με το τουφέκι μου στον ώμο
σε πόλεις κάμπους και βουνά
της Λευτεριάς ανοίγω δρόμο
τον στρώνω βάγια που περνά

Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα
το Δίκιο και τη Λευτεριά
σ’ακρόβουνο και στην κοιλάδα
πέτα! Πολέμα με καρδιά.

Ένα τραγούδι τραγούδι είν η πνοή σου
καθώς στη μάχη ροβολάς
κι αντιλαλούν απ’τη φωνή σου
πλαγιές και κάμποι ΕΛΑΣ,ΕΛΑΣ.

Με χίλια ονόματα μιά χάρη
ακρίτας είτ’αρματωλός,
αντάρτης,κλέφτης ,παληκάρι
πάντα είν’ ο ίδιος ο Λαός.

Παντού η πατρίδα μ’ έχει στείλει
φρουρό μαζί κι’εκδικητή
κι’ απ’την ορμή μου θα ανατείλει
καινούργια Ελεύθερη ζωή !

Βιογραφικό

Η Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη γεννήθηκε στις 26 Ιουνίου του 1898 στη Φουρνή Λασιθίου στην Κρήτη και απεβίωσε στην Καλλιθέα στις 27 Ιουνίου του 1977.

Φοίτησε στο Παρθεναγωγείο της Φουρνής κι έπειτα στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο της Νεάπολης.

Συνέχισε τις σπουδές της στο Ηράκλειο Κρήτης, όπου έλαβε το πτυχίο του Διδασκαλείου.

Υπηρέτησε για λίγο ως δασκάλα στο Παρθεναγωγείο της Φουρνής, στην «Κυραπολίτισσα» και σε άλλα σχολεία του Λασιθίου.

Επιθυμώντας να συνεχίσει τις σπουδές της έφυγε για την Αθήνα.

Εκεί φοίτησε στο “Institut Superieur d’Etudes Francaises” και πήρε το πτυχίο της Γαλλικής Λογοτεχνίας.

Έπειτα έκανε την εγγραφή της στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, απ’ όπου αποφοίτησε το 1931.

Παντρεύτηκε τον ποιητή και αξιωματικό του Πολεμικού Ναυτικού Κώστα Α. Παπαδάκη και αφοσιώθηκε στην εκπαίδευση και στη λογοτεχνική δημιουργία.

Ως καθηγήτρια υπηρέτησε επί 40 χρόνια στη Μέση κι Ανώτατη εκπαίδευση. Δίδαξε κυρίως Νεοελληνική Λογοτεχνία, Αρχαία Ελληνικά και Ιστορία. Το 1970 αποσύρθηκε από την ενεργό υπηρεσία.

Παράλληλα με την εκπαιδευτική σταδιοδρομία της είχε αναπτύξει – ως ποιήτρια, πεζογράφος και δοκιμιογράφος – πολύπλευρη και πολύχρονη πνευματική δράση με συγγράμματα, διαλέξεις, ραδιοφωνικές εκπομπές, δημοσιεύσεις και μεταφράσεις από την ξένη λογοτεχνία.

Πρωτοεμφανίστηκε στα Νεοελληνικά Γράμματα με το ποίημα “Δασκάλα”, που δημοσιεύτηκε στην “Πνοή” του Λ. Μαυρίδη, και με μεταφράσεις από τη ρωσική Λογοτεχνία δημοσιευμένες στο Περιοδικό “Λόγος”.

Ιδιαίτερη επιτυχία σημείωσαν οι ποιητικές αναδημιουργίες μιας σειράς από τα «Πορτογαλικά Σονέτα» της Ελίζαμπεθ Μπάρεττ-Μπράουνιγκ που δημοσιεύθηκαν στη “Νέα Εστία” και άλλα λογοτεχνικά περιοδικά.

Γι’ αυτή την εργασία, ο ποιητής Κλ. Καρθαίος της αφιέρωσε ένα από τα καλύτερα ποιήματά του, που δημοσιεύθηκε στην “Πνευματική Ζωή” του Μελή Νικολαίδη.

Η πρώτη ποιητική συλλογή της “Ώρες Αγάπης”(1934) έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από τους κριτικούς και ιδιαίτερα από τον Κωστή Παλαμά.

Ασχολήθηκε και με την πεζογραφία και, κυρίως, με το παιδικό βιβλίο και το παιδικό θέατρο.

Είχε ασχοληθεί επίσης με την κριτική κρατώντας τη στήλη της θεατρικής κριτικής στην “Πνευματική Ζωή” (1938-1939) και της λογοτεχνικής κριτικής στη “Νεοελληνική Λογοτεχνία” (1939-1940).

Πολλά δοκίμια και κριτικά άρθρα της έχουν δημοσιευθεί σε Εγκυκλοπαίδειες και περιοδικά.

Έχει προλογίσει με εκτεταμένα δοκίμια το έργο του Ιωάννη Κονδυλάκη και τη “Σπονδή” της Έλλης Αλεξίου.

Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και η δεύτερη ποιητική συλλογή της “Της Νιότης και της Λευτεριάς” τιμήθηκε με το βραβείο της Εθνικής Αντίστασης το 1946.

Κατά τον Αλβανικό Πόλεμο, επιστρατευμένη από το Υπουργείο Παιδείας, δίδαξε από το Ραδιόφωνο το μάθημα της Έκθεσης σε όλα τα Ελληνόπουλα και πήρε εύφημο μνεία γι’ αυτό.

Από το 1928 ως την ημέρα του θανάτου της η παρουσία της στα Ελληνικά Γράμματα ήταν αδιάλειπτη. Υπήρξε μέλος της “Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών”, του “Κύκλου παιδικού βιβλίου” και της “Academie de la balade Francaise”.

Είχε εκδώσει 5 βιβλία με μεταφράσεις από τα αγγλικά και τα γαλλικά.

Πάνω απ’ όλα όμως η Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη ήταν ποιήτρια.

Το έργο της εμπνέεται από τους αγώνες του Ελληνικού Λαού, την αγάπη για τον άνθρωπο και από τα προβλήματα της ζωής.

Ένας αισιόδοξος αγωνιστικός ρεαλισμός με στόχο την Ειρήνη και την Πανανθρώπινη ευτυχία χαρακτηρίζει την ποίησή της. Πολλά ποιήματά της έχουν μελοποιηθεί και τραγουδιούνται και αρκετά έχουν ανθολογηθεί σε Ελληνικές αλλά και σε ξένες ανθολογίες, μεταφρασμένα στα Γαλλικά, Αγγλικά και άλλες Ευρωπαϊκές γλώσσες.

Το ποίημα «Εμπρός Ελλάς» γράφτηκε τον Απρίλη του 1944 και έγινε ο ύμνος του ΕΛΑΣ.

Τη μουσική έγραψε ο Νίκος Τσάκωνας ο οποίος μελοποίησε και τα ποιήματα “Ανταρτοπούλες” και “Θρήνος”.

Το “Εγερτήριο” μελοποιήθηκε από άγνωστο μουσικό, το “Ειρηνικός” από το Μίκη Θεοδωράκη και τα “Νιάτα” από το Φοίβο Αναγνωστάκη.

Το τελευταίο τραγουδήθηκε ως ύμνος της ΕΠΟΝ, στάλθηκε σ’ όλη την Ελλάδα και ακούστηκε σε επτά διαφορετικές εκτελέσεις. Το ποίημα «Νύχτα στο Αιγαίο» από την ποιητική συλλογή “Λουλούδι της Τέφρας” (Μαυρίδης 1966) μελοποιήθηκε από το Μιχάλη Νικολούδη και περιλαμβάνεται στο CD με τίτλο «Γύρω μου και εντός» (2003 – Polymusic).

Το καλοκαίρι του 1997 ο Σύλλογος Φουρνιωτών και Φίλων της Φουρνής Κρήτης τίμησε τη Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη εντοιχίζοντας μαρμάρινη αναμνηστική πλάκα στο πατρικό της σπίτι στo Κάτω χωριό Φουρνής για την προσφορά της στα Ελληνικά γράμματα και την Ελληνική παιδεία.

Στις 7 Μαρτίου του 2002 ο Δήμος Καλλιθέας και ο Νέος Πνευματικός Κύκλος την τίμησαν για την συμβολή της στα Ελληνικά Γράμματα με τα αποκαλυπτήρια της προτομής της στο Αίθριο του Δημαρχείου του Δήμου Καλλιθέας.

Στις 11 Αυγούστου του 2003 ο Δήμος Νεαπόλεως Λασιθίου Κρήτης και ο Σύλλογος Φουρνιωτών και Φίλων της Φουρνής Κρήτης την τίμησαν στην γενέτειρά της, τη Φουρνή Λασιθίου Κρήτης, για την συμβολή της στα Ελληνικά Γράμματα και την Ελληνική Παιδεία με τα αποκαλυπτήρια της προτομής της στο Δημοτικό Σχολείο της Φουρνής.

Το 2005 ο Δήμος Νεαπόλεως Λασιθίου Κρήτης εξέδωσε τα «Ποιητικά Άπαντα» της Σοφίας Μαυροειδή-Παπαδάκη.

Ολόκληρο το αρχείο της διατηρείται και φυλάσσεται από την Εταιρεία Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ).

Τα δημοσιευμένα έργα της είναι :

Ποιητικές Συλλογές

1. “Ώρες Αγάπης” , Εκδόσεις Φλάμμα, 1934.
2. “Της Νιότης και της Λευτεριάς” , Εκδόσεις “Τα Νέα Βιβλία”, 1946.
Ένα χρόνο μετά τον θάνατό της γίνεται επανέκδοση της ποιητικής συλλογής από τις “Εκδόσεις Θεμέλιο.
3. “Λουλούδι της Τέφρας” , Εκδόσεις Μαυρίδης, 1966.
4. “Άρατε Πύλας”, Εκδόσεις ΕΛΙΑ, 1991.

Λογοτεχνικά Έργα :

1. “Το Παραμύθι του Ολύμπου” , Εκδόσεις Λουκάτος 1943.
2. “Αταλάντη, η νεράιδα του δάσους” , Εκδόσεις Πεχλιβανίδης 1957.
3. “Ο Αλέξανδρος και η Γοργόνα” , ιστορικό μυθιστόρημα. Έτος έκδοσης 1959.
4. “Τζαβέλλας, η ψυχή του Σουλίου” , ιστορικό μυθιστόρημα. Έκδοση από τις Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις 1961.
5. “Το λάλημα της καμπάνας” , διηγήματα. Έκδοση από την Παιδική Βιβλιοθήκη Π.Λ.Ε. 1965.
6. “Ιστορίες από το Βυζάντιο” (τρεις τόμοι). Εκδόσεις Πεχλιβανίδης 1969-1970.
7. “Άλκηστη, η βασίλισσα που νίκησε το θάνατο” , Εκδόσεις Αλκαίος 1973. Μετά τον θάνατο της επανεκδίδεται από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.
8. “Μύθοι και θρύλοι της Ρώμης” , εκδόθηκε μετά τον θάνατο της και περιλαμβάνει δημοσιεύσεις σε συνέχειες που πραγματοποιήθηκαν σε περιοδικά.
Εκδόσεις Καστανιώτη 1984.
9. “Ο μικρός περιηγητής” (τρεις τόμοι), δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο περιοδικό “Ελληνόπουλο” του Δ. Δημητράκου τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.
Εκδόσεις Καστανιώτης 1981.

Θεατρικά Έργα

1. “Ελληνικό σχολικό θέατρο” , Εκδόσεις “Θησαυρού Γνώσεων” 1959. Περιλαμβάνει 33 έργα για παιδική σκηνή.

Μεταφράσεις Ξένης Λογοτεχνίας

1. “Ο Ιδιοκτήτης” του Τζων Γκάλσγουορθυ. Έτος έκδοσης 1941.
2. “Ρεβέκκα” της Δάφνης Ντι Μωριέ. Έτος έκδοσης 1947.
3. “Τα Δύσκολα Χρόνια” του Τσάρλς Ντίκενς. Έτος έκδοσης 1952. Επανέκδοση το 1979 από τις εκδόσεις «Γράμματα».
4. “Ουράνιες Βοσκές” του Τζων Στάιμπεκ. Έτος έκδοσης 1952. Επανέκδοση το 1979 από τις εκδόσεις «Γράμματα».
5. “Το Σπίτι της Μαντάμ Τελλιέ” του Γκυ Ντε Μωπασάν. Έτος έκδοσης 1953.

Μεταφράσεις Θεατρικών Έργων

1. “Κοκταίηλ Πάρτυ” του Στερνς Τόμας Έλιοτ (1950). Έτος μετάφρασης 1968. Το έργο ανέβηκε το 1970 από το θέατρο της ’Ελσας Βεργή.
2. “Τα παλληκάρια στο Χέγκελλαντ” του Ερρίκου ΄Ιψεν (1858). Έτος μετάφρασης 1972. Το έργο ανέβηκε το 1973 από το θέατρο της ΄Ελσας Βεργή

Πηγές:

https://www.facebook.com/antistexni

http://www.mavroidi.gr/

Ελευθεροτυπία, 18/09/2004

"google ad"