«Η επιστροφή της αμερικανικής πείνας». Έτσι τιτλοφορούσε λίγους μήνες πριν ένα άρθρο του, το αμερικανικό περιοδικό «The Atlantic». Με βάση τους δείκτες, η χώρα δεν τα πάει και τόσο άσχημα. Αλλά, στην αληθινή ζωή, δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι ξυπνούν καθημερινά στα σπίτια τους με το ψυγείο άδειο. Και έφηβοι φτάνουν στο σημείο να «ανταλλάζουν σεξ με φαγητό». Ή να μπαίνουν εσκεμμένα στη φυλακή, για να μην πεινάνε.
«Οι πλούσιοι έχουν σχεδόν ξεπεράσει το τραύμα της ύφεσης. Οι φτωχοί δεν έχουν καν αρχίσει», έγραφε τον περασμένο Αύγουστο στην εφημερίδα Washington Post ο οικονομικός της συντάκτης Τζιμ Τανκερσλέι. Και υπάρχει και μια «τυφλή γωνία» στην ιστορία. Το πόσο επηρεάζει η επισιτιστική ανασφάλεια, όπως την αποκαλούν, μια ηλικιακή ομάδα παραμελημένη από τις έρευνες: τους αμερικανούς έφηβους.
Το Urban Institute σε συνεργασία με τη μεγαλύτερη Τράπεζα Τροφίμων της χώρας, την Feeding America, έκανε μια έρευνα. «Eπιλογές που δεν αντέχονται», είναι ο τίτλος της. Και σκιαγραφεί μια ζοφερή εικόνα για τη ζωή των εφήβων σε 10 φτωχές κοινότητες των ΗΠΑ.Κορίτσια μίλησαν για «σεξ με αντάλλαγμα την τροφή». Αγόρια είπαν ότι πουλάνε ναρκωτικά ή κλέβουν από καταστήματα για να επιβιώσουν.
Στην έρευνα μελετήθηκαν 20 ομάδες εφήβων ―χωρισμένες με βάση το φύλο― με 193 έφηβους σε 10 κοινότητες. «Αυτές οι τελευταίες δεκαετίες έχουν υπάρξει δύσκολες για τις οικογένειες με χαμηλά εισοδήματα. Όμως, ξέρουμε πολύ λίγα για αυτούς τους νέους ανθρώπους, που ζουν την πείνα σε αυτή την τόσο κομβική περίοδο της ζωής τους», γράφει στην έκθεσή του το ινστιτούτο. Και η υπεύθυνη της έρευνας, η Susan Popkin, μου λέει ότι τα ευρήματα έχουν συγκλονίσει ακόμη και την ίδια, που ακούει τις ιστορίες των γυναικών εδώ και πολύ καιρό.
Έφηβοι, σε ρόλο γονιού
Πίσω από τις κλειστές πόρτες, μικρά δράματα εκτυλίσσονται, εκεί προς το μέσο του μήνα, μέσα στα σπίτια. Οι δουλειές είναι λίγες, πληρώνουν λίγο, ή απαιτούν γνώσεις και εκπαίδευση που οι γονείς δεν έχουν. Τα επιδόματα δεν είναι αρκετά για να πληρωθεί το ενοίκιο, οι υπηρεσίες, η μετακίνηση και τα έξοδα διατροφής για ένα μήνα. «Είναι αρκετά για να επιβιώσεις, αλλά όχι για να ζήσεις», λέει ένα κορίτσι από το Πόρτλαντ.
Το αποτέλεσμα είναι πολλές οικογένειες να μένουν χωρίς τροφή μετά το πρώτο δεκαπενθήμερο. Τότε αρχίζει η αναζήτηση φθηνών λύσεων. «Πηγαίνεις σε ένα φαστφουντάδικο και αγοράζεις ένα γεύμα που σε συγκεκριμένες ώρες πωλείται για ένα ή λίγα δολάρια, και παίρνεις ποσότητα φαγητού. Αλλά αν πας στον μανάβη για να πάρεις κάτι υγιεινό, χρειάζεσαι 5 δολάρια για μικρή ποσότητα», λέει ένα κορίτσι από το Όρεγκον. Και όταν δεν υπάρχουν χρήματα ούτε για αυτήν τη λύση, οι οικογένειες αρχίζουν να μειώνουν τις μερίδες. Ή και να παραλείπουν εντελώς γεύματα. Πρώτοι, κόβουν οι γονείς.
«Όταν οι γονείς μου μιλούν γι’ αυτό, μας λένε να ανεβούμε πάνω. Φοβούνται ότι θα σταματήσουμε να τρώμε», λέει ένα κορίτσι από το Σαν Ντιέγκο.
Στις περισσότερες ομάδες, οι έφηβοι αναφέρουν ότι οι γονείς μειώνουν τα γεύματά τους, για να φάνε καλύτερα τα παιδιά. Αλλά το ίδιο κάνουν και πολλοί έφηβοι. «Θα μείνω χωρίς φαγητό αν χρειαστεί, αρκεί να έχουν να φάνε τα δύο μικρότερα αδέλφια μου. Αυτό με νοιάζει», λέει ένα κορίτσι από το Σικάγο.
Οι έφηβοι που ζουν το πρόβλημα στην οικογένειά τους,καταστρώνουν στρατηγική για να περιορίζουν την πείνα τους και να κάνουν το φαγητό να κρατά περισσότερο για τα άλλα μέλη της. Πηγαίνουν σε σπίτια φίλων ή συγγενών για να φάνε. Κρατούν το σχολικό τους γεύμα για το Σαββατοκύριακο. Ή, μένουν πεινασμένοι προκειμένου να φάνε τα μικρότερα αδέλφια τους και προσπαθούν να βρουν τρόπους να φέρουν χρήματα στο σπίτι.
Ο φόβος για «το στίγμα»
«Όταν η μαμά μου άρχισε να δουλεύει και τα αδέλφια μου πεινούσαν, πήγαινα στους γείτονες να τους ζητήσω να δανειστώ υλικά για ‘μια συνταγή’. Και μετά τα πήγαινα σπίτι και με αυτά έφτιαχνα κάτι για τα αδέλφια μου», είπε ένα κορίτσι από το Λος Άντζελες.
Πολλές φορές, έφηβοι που δεν τρέφονται αρκετά, δε γίνονται αντιληπτοί από φίλους ή ενήλικες οι οποίοι τους φροντίζουν, επειδή κάνουν τεράστια προσπάθεια να το κρύψουν. Ένα αγόρι από το Σαν Ντιέγκο εξηγεί, «οι έφηβοι νιώθουν πιο άσχημα για το ζήτημα της πείνας, επειδή έχουν περισσότερες ανασφάλειες για τον εαυτό τους. Και τα φτωχά παιδιά είναι οι ‘παρίες’».
Άλλοι έφηβοι κρύβουν την κατάσταση επειδή φοβούνται το ενδεχόμενο να αναμιχθούν κοινωνικές υπηρεσίες και να απομακρύνουν μέλη της οικογένειας.
Έτσι, καταλήγουν να δέχονται φαγητό μόνο από έναν πολύ στενό κύκλο ανθρώπων που εμπιστεύονται, και να αρνούνται οποιαδήποτε άλλη βοήθεια. «Μερικές φορές οι έφηβοι δε θέλουν να πάρουν φαγητό από άλλους, επειδή δε θέλουν να δείξουν ότι η οικογένειά τους δεν τα βγάζει πέρα. Θα προτιμήσουν να κρύψουν τα συμπτώματα της πείνας», λέει ένα κορίτσι από το Ιλινόι.
«Σεξ, αντί τροφής»
Τι γίνεται, όμως, όταν πεινούν ή προσπαθούν να βρουν φαγητό για την οικογένειά τους; Σύμφωνα με την έρευνα,τα αγόρια, όταν χρειάζονται χρήματα, μπορεί να πουλάνε ναρκωτικά, να κλέβουν από καταστήματα ή να καταφεύγουν στον τζόγο και τα στοιχήματα.Και τι γίνεται με τα κορίτσια; «Ο τοξικός συνδυασμός πιέσεων από συνομήλικους, μέσα κοινωνικής δικτύωσης και εξαναγκαστικά περιβάλλοντα, πιθανά κάνουν πολλούς πεινασμένους έφηβους σε πολλές κοινότητες, ευάλωτους σε σεξουαλική εκμετάλλευση όταν οι επιλογές τους περιορίζονται. Έφηβοι και στις 10 κοινότητες μιλούν για ‘κορίτσια που πουλάνε το σώμα τους’ ή ‘σεξ αντί χρημάτων’», αναφέρει η έρευνα. Συνήθως, αυτές οι «σχέσεις» γίνονται με μεγαλύτερους άντρες.
«Είναι ένα από τα πράγματα για τα οποία κανείς δε μιλά, αλλά όλοι ξέρουν ότι συμβαίνει», είπε ένα κορίτσι από το Σαν Ντιέγκο.
«Όταν πουλάς το σώμα σου, το κάνεις μεταμφιεσμένα. Δηλαδή, αν κάνω σεξ μαζί σου, πρέπει να μου αγοράσεις το δείπνο μου. Έτσι επιβιώνουν τα κορίτσια. Είναι καλύτερο από το να παίρνουν χρήματα, γιατί τότε θα έλεγαν για αυτές ότι εκδίδονται», λέει ένα αγόρι από τη Νότια Καρολίνα.
«Η φυλακή είναι πολυτέλεια»
Αγόρια στο Σικάγο περιγράφουν την τακτική του να αποτυγχάνει κάποιος εσκεμμένα στο σχολείο για να τον βάλουν σε θερινά τμήματα, όπου είναι διασφαλισμένα τα δύο γεύματα τη μέρα.
Και όταν όλα τα υπόλοιπα τους φαίνονται αδύνατα, κάποιοι έφηβοι προτιμούν να βρεθούν σε ένα κελί φυλακής, προκειμένου να μην πεινάνε. «Πολλοί προτιμούν να βρίσκονται στη φυλακή παρά στον δρόμο. Μπορεί να μην έχει το καλύτερο φαγητό, μπορεί να μην είναι το καλύτερο μέρος να βρίσκεσαι, αλλά είναι μια στέγη πάνω από το κεφάλι σου. Και, κάθε μέρα, τρως πρωινό, γεύμα και δείπνο», ανέφεραν κορίτσια από το Πόρτλαντ.
«Η φυλακή είναι πολυτέλεια, ειδικά για άτομα που ζουν σε τροχόσπιτα. Κάποια άτομα, και έφηβοι, κάνουν εγκλήματα για να βρουν μέρος να μείνουν και ένα γεύμα», είπαν στους ερευνητές ορισμένα κορίτσια.
«Μπορούσατε να φανταστείτε ότι θα ερχόσασταν αντιμέτωποι με τέτοιες μαρτυρίες όταν αρχίσατε την έρευνα», ρωτάω την υπεύθυνή της, τη Σούζαν Πόπκιν. «Τα ευρήματα είναι σοκαριστικά. Έχουν γίνει έρευνες για άστεγους έφηβους που περιγράφουν τέτοιου είδους ριψοκίνδυνες συμπεριφορές, αλλά οι έφηβοι στις δικές μας ομάδες έρευνας, είχαν σταθερή στέγη. Επειδή η μελέτη μας είναι διερευνητική, δε γνωρίζουμε πόσα παιδιά κινδυνεύουν. Αλλά το γεγονός ότι και στις 10 κοινότητες όπου πήγαμε, οι έφηβοι ήταν εξοικειωμένοι με το ζήτημα, το γεγονός ότι κανείς από αυτούς δεν είπε, ‘Α, όχι, αυτό δε συμβαίνει εδώ’, μας δείχνει ότι το πρόβλημα είναι εκτεταμένο και θα έπρεπε να χτυπήσει καμπανάκι κινδύνου».
Το βαρύ τίμημα για τους έφηβους
Σε μια από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου, το 15% του πληθυσμού ξυπνάει με άδειο ψυγείο στο σπίτι του, έγραφε στο άρθρο του το περιοδικό «The Atlantic». Το 2014, το τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν στοιχεία, καταγράφηκαν 17,4 εκατομμύρια νοικοκυριά στις ΗΠΑ όπου ζουν πάνω από 48 εκατομμύρια πεινασμένοι άνθρωποι. Τα στοιχεία είναι πιθανά ακόμη χειρότερα σήμερα, εξαιτίας των αυστηρότερων περιορισμών στη διανομή των κουπονιών σίτισης στους οικονομικά πιο ευάλωτους.
«Παρότι τραβά λιγότερη προσοχή, η οικονομική δυσπραγία ―το να ζεις δηλαδή χωρίς βασικά είδη― είναι πιο εξαπλωμένη από τη φτώχεια. Η διατροφική ανασφάλεια είναι το είδος της οικονομικής δυσπραγίας που αναφέρεται πιο συχνά, και συχνά σημαίνει την ύπαρξη και πολλών άλλων, όπως ανασφάλεια στέγης, χαμένη ιατρική κάλυψη και απώλεια ζωτικών υπηρεσιών, όπως νερό και θέρμανση», καταλήγει η έρευνα του ινστιτούτου.
Και χαρακτηρίζει «τρομακτικά βαρύ» το τίμημα της επισιτιστικής ανασφάλειας για τους νέους ανθρώπους σε μια σημαντική περίοδο της ζωής τους. Βαρύ, γιατί «χτυπά» τη σωματική και για την πνευματική τους υγεία,προκαλώντας στρες, διαταραχές συμπεριφοράς, ακόμη και αυτοκτονικό ιδεασμό ―σε συνδυασμό με τη συνολικότερη κατάσταση. Αλλά και καθοριστικό για το μετά, επειδή πολλοί αναγκάζονται να εργαστούν, εγκαταλείποντας το σχολείο, και παγιδεύονται σε κακοπληρωμένες δουλειές για μια ζωή.
«Αυτά τα ευρήματα αντανακλούν ευρύτερες αλλαγές στην αμερικανική οικονομία και στο δίχτυ ασφαλείας, αλλαγές που έχουν αφήσει πολλές κοινότητες να παλεύουν. Η έλλειψη πρόσβασης σε δουλειές, οι ασταθείς δουλειές και οι κακοπληρωμένες δουλειές, κάνουν πολύ δύσκολο για τους εργαζόμενους να στηρίξουν τις οικογένειές τους. Σε όλη τη χώρα, η αύξηση των τιμών των ενοικίων θέτει τεράστια πίεση σε οικογένειες με χαμηλό εισόδημα και τραβά στα άκρα τους προϋπολογισμούς τους. Και οι αλλαγές στο σύστημα πρόνοιας σημαίνουν ότι γίνεται πολύ δύσκολο για τις οικογένειες να έχουν πρόσβαση σε οικονομική στήριξη. Νομίζω ότι αυτό που βλέπουμε σε αυτήν τη μελέτη είναι ένα μέρος του αντίκτυπου αυτών των αλλαγών», λέει η Σούζαν Πόπκιν.
Και οι ίδιοι οι ερευνητές που μίλησαν με τους έφηβους, λένε ότι όταν έκλειναν τα κασετοφωνάκια και τελείωναν οι ανοιχτές συζητήσεις στις ομάδες, άρχιζαν να ακούγονται ακόμη πιο φορτισμένες ιστορίες. Σημάδι, ότι για κάθε μαρτυρία που ακούγεται, πολλές άλλες μένουν «βουβές». Αλλά τόσο πολύ υπαρκτές.
* Tης Μάχης Μαργαρίτη για την ΕΡΤ
Πηγές: Έκθεση Impossible Choices/Urban Institute, The Atlantic
Οι φωτογραφίες είναι από τις κοινότητες στήριξης, Matthew Johnson και Urban Institute