Στον εφιαλτικό κόσμο του George Orwell

Του Μιχαήλ Πασχάλη *

Θα φτάσουν άραγε οι σημερινές δυτικές κοινωνίες σε ένα εφιαλτικό μέλλον, όπου θα ελέγχεται όχι μόνον η ελευθερία της έκφρασης αλλά και η ελευθερία της σκέψης, από μια νέα «Αστυνομία της σκέψης» («Thought Police») για τη διάπραξη «εγκλημάτων σκέψης» («thoughtcrimes»), όπως συμβαίνει στο δυστοπικό σύμπαν του George Orwell («1984»); Εχουμε πάρει ήδη μια γεύση του φαινομένου από το κίνημα «Me too»: ξεκίνησε από τη σωστή επιδίωξη να σταματήσει τη σεξουαλική εκμετάλλευση των γυναικών, ανέσυρε από τη λήθη (;) «ανάρμοστες» συμπεριφορές που συνέβησαν προ τεσσαρακονταετίας και έφτασε να συμπεριλάβει ακόμη και το ερωτικό υπονοούμενο, δηλαδή την «ανάρμοστη» σκέψη. Πολύ δύσκολο να ορίσει κανείς τα όρια της «σεξουαλικής παρενόχλησης» («harassment») αλλά πολύ εύκολο να χάσει κάποιος τη δουλειά του για ένα αστείο. Την αστυνόμευση της έκφρασης και της συμπεριφοράς δεν καθορίζει τόσο η αρχική επιδίωξη ενός κινήματος όσο η άδηλη συνέχεια και η ανυπαρξία ορίων, ειδικά αφού στην πορεία το εναγκαλίζονται η συμπλεγματική συμπεριφορά, η μικρονοϊκότητα, η ιδιοτέλεια και η επιδίωξη αυτοπροβολής.

Εκεί όμως όπου ο Orwell επιβεβαιώνεται σίγουρα είναι όσον αφορά την αναθεώρηση της ιστορίας. Στην κοινωνία του «1984» «όλα τα αρχεία καταστρέφονται ή παραχαράσσονται, τα βιβλία ξαναγράφονται, οι πίνακες επιζωγραφίζονται, τα αγάλματα και οι δρόμοι μετονομάζονται, οι χρονολογίες αλλοιώνονται». Ζήσαμε πρόσφατα και συνεχίζουμε να ζούμε φραστικές και έμπρακτες παρεμβάσεις στην ιστορία, στο πλαίσιο των αντιδράσεων κατά της αστυνομικής βίας εναντίον των μαύρων πολιτών των ΗΠΑ. Ούτε σε αυτή την περίπτωση υπάρχουν όρια: για ορισμένους υποστηρικτές του κινήματος, οι περισσότεροι πρωταγωνιστές της ιστορίας είναι δυνάμει «ρατσιστές». Δυστυχώς, η αναθεώρηση της ιστορίας πραγματοποιείται ήδη αθόρυβα, εδώ και πολλά χρόνια, στη λογοτεχνία και την τέχνη, μέσω της αναδρομικής επιβολής της σημερινής κοινωνικής πραγματικότητας: βλέπουμε π.χ. μαύρους να πρωταγωνιστούν ισότιμα με τους λευκούς σε εποχές όπου αυτό ήταν αδιανόητο (και δεν εννοώ τον Οθέλλο).

Η έκκληση που απηύθυναν οι «153» υπέρ του πλουραλισμού στην έκφραση με βρίσκει λοιπόν απολύτως σύμφωνο. Ειδικά στις ΗΠΑ η δυσανάλογη «προστασία» των μειονοτήτων έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, μία από τις οποίες είναι η όχι σπάνια στελέχωση των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων με κύριο κριτήριο όχι την αξιοκρατία αλλά το φύλο, το χρώμα του δέρματος και τη σεξουαλική κλίση των υποψηφίων. Κατά ειρωνική σύμπτωση τη χώρα-λίκνο της πολιτικής ορθότητας κυβερνά σήμερα ένας πρόεδρος που ποδοπατά βάναυσα, λόγω και συχνά έργω, κάθε ατομικό και συλλογικό δικαίωμα και ελευθερία.

* Ο Μιχαήλ Πασχάλης είναι ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης