Στρατός και πολιτική

Επιμέλεια: Βαγγέλης Πάλλας

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ – ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ – ΑΝΑΛΥΤΗΣ AEJ/IFJ

 

Στόχος αυτής της ανάλυσης είναι να επιχειρήσει να διερευνήσει τις σχέσεις που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στο πολιτικό προσωπικό και το σώμα των αλεξιπτωτιστών την περίοδο από την λήξη του εμφυλίου (1949) έως την επιβολή  της δικτατορίας (1967) Ειδικότερα, επιχείρησε να μελετηθεί ο ρόλος που έπαιξαν στην τελική κατάρρευση του κοινοβουλευτισμού  3 οργανώσεις που έδρασαν κατά την εξεταζόμενη περίοδο στον Στρατό της Ξηράς.

Ο Ι.Δ.Ε.Α. (Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών), ο/η Α.Σ.Π.Ι.Δ.Α (Αξιωματικοί Σώσατε Πατρίδα, Ιδέα, Δημοκρατία, Αξιοκρατία) και η Ε.Ε.Ν.Α. (Ένωσις Ελευθέρων Νέων Αξιωματικών). Ο γράφων επιχείρησε μια συνθετική προσέγγιση του θέματος αξιοποιώντας κατά το δυνατόν περισσότερες πηγές, ελληνικές(Τύπος, Πρακτικά Βουλής, ιδιωτικές αρχειακές συλλογές) και ξένες (όπως τα αρχεία των Υπουργείων Εξωτερικών της Βρετανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών). Ο Ελληνικός Στρατός ευθύς μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου έχαιρε μεγάλης εκτίμησης στο εσωτερικό της χώρας. Καθώς όμως, ο ρόλος του στην επικράτηση του αστικού καθεστώτος υπήρξε κεφαλαιώδης, ήταν εξαιρετικά δύσκολο να μην έχει-ή να επιδιώκει να έχει- πολιτικό ρόλο. Εξάλλου, ήδη από το 1945 στο εσωτερικό του στρατεύματος δρούσε μια εκτεταμένη οργάνωση, ο Ι.Δ.Ε.Α. Επιπλέον, το κύρος και οι υπερεξουσίες του Στρατάρχη Αλ. Παπάγου, δημιουργούσαν νέες περιπλοκές. Σταδιακά ο Ι.Δ.Ε.Α. αυτοαδρανοποιήθηκε, περιοριζόμενος σε μια δράκα ακραίων αξιωματικών περί τον Παπάγο. Αυτή η δράκα πρωταγωνίστησε στο περιβόητο κίνημα του 1951: στόχος των κινηματιών δεν ήταν η κατάληψη της εξουσίας αλλά η παραμονή του Παπάγου ως κυρίαρχης μορφής στο στράτευμα. Μετά την αποτυχία του κινήματος όμως η αβελτηρία και η κοντόφθαλμη τακτική του πολιτικού κόσμου, του Στέμματος, και των Ηνωμένων Πολιτειών, άφησαν ατιμώρητους τους εμπλεκόμενους αξιωματικούς. Μετά το 1952, οι αξιωματικοί αυτοί υπό τη σκανδαλώδη εύνοια του Παπάγου αναδείχθηκαν στην ηγεσία του στρατεύματος. Αυτό ήταν και το οριστικό κύκνειο άσμα του Ι.Δ.Ε.Α., που έχοντας επικρατήσει πλήρως δεν είχε πλέον λόγο ύπαρξης. Το στράτευμα απέφυγε τον πειρασμό να καταλάβει την εξουσία το 1956, και σε γενικές γραμμές συνεργάστηκε ομαλά με τους πολιτικούς, έως το 1961. Ο «ανένδοτος αγώνας» δεν άφησε ανεπηρέαστο τον Στρατό, που κατηγορήθηκε για συμμετοχή στην αλλοίωση του αποτελέσματος των εκλογών της χρονιάς εκείνης. Σταδιακά, η νευρικότητα μιας μερίδας ακραίων μεσαίων αξιωματικών εντεινόταν και η πιθανότητα της αποτροπής μιας ανόδου του Κέντρου στην εξουσία να απασχολεί τη στρατιωτική ηγεσία. Όταν τελικά, το 1964, η Ένωση Κέντρου ανέλαβε τη διακυβέρνηση, υπήρξε μάλλον μετριοπαθής, αναγνωρίζοντας ουσιαστικά το αυξημένο ενδιαφέρον του Θρόνου για τις Ένοπλες Δυνάμεις. Όμως οι σχέσεις Κέντρου-Στέμματος, πέραν της προϋπάρχουσας δυσπιστίας επιδεινώθηκαν από τις αποκαλύψεις για την ύπαρξη του ΑΣΠΙΔΑ. Αν και η συγκεκριμένη οργάνωση κινούνταν κυρίως για την επαγγελματική ανέλιξη των μελών της, ο Θρόνος την αντιμετώπισε ως μέγιστη απειλή και εξώθησε σε παραίτηση την κεντρώα κυβέρνηση. Η πολιτική κρίση που ακολούθησε στην ουσία ευνοούσε τα σχέδια των συνωμοτών της Ε.Ε.Ν.Α.: τελικά ήταν εκείνοι που κατάφεραν τον Απρίλιο του 1967 να αδράξουν βίαια την εξουσία, εκμεταλλευόμενοι τα λάθη των υπολοίπων  παραγόντων της δημόσιας ζωής.

Τα κείμενα του ΙΔΕΑ και των απολογητών του εκφράζουν ασφαλώς ένα παθολογικό Esprit de Corps και είναι ιδεολογικές εκφράσεις της συνείδησης αυτής της κυβερνώσας κατηγορίας και όχι έκφραση συντεχνιακών συμφερόντων η κάποιας ιδιαίτερης ταξικής συνείδησης.

Ο ΙΔΕΑ δεν αποτελεί κοινωνική τάξη αλλά το καθοριστικό στοιχείο της οργάνωσης της ταξικής εξουσίας. Η συμμαχία των αστών πολιτικών και του ΙΔΕΑ δεν είναι για την ταξική ανάλυση συμμαχία αλλά μορφή οργάνωσης της ταξικής εξουσίας, αποτέλεσμα αναγκαίας στρατηγικής για την επιβολή της ταξικής κυριαρχίας. Έτσι μέσα από αυτή την οργάνωση της εξουσίας δεν ανατίθεται η εκπροσώπηση των ταξικών συμφερόντων κατά κύριο λόγο στους παραδοσιακούς εκπροσώπους της άρχουσας τάξης, τους αστούς πολιτικούς, αλλά στον ΙΔΕΑ.

Αυτό που πολλοί ονόμασαν «δυαδική εξουσία» αποτελεί τη μορφή ιεράρχησης της εκπροσώπησης των ταξικών συμφερόντων της άρχουσας τάξης.

Ο ΙΔΕΑ αναζήτησε την αμερικανική επιρροή για να ξεφύγει από τα προπολεμικά πλέγματα συμφερόντων που προσπαθούσαν να επιβάλουν οι βρετανοί. Πολύ σύντομα η οικονομική αδυναμία των βρετανών έκανε για όλους αναγκαία τη στροφή προς τους αμερικανούς. Στροφή που ήδη είχαν προετοιμάσει τα εφοπλιστικά συμφέροντα (συμφωνία για τα Liberties) και από την πλευρά του ΙΔΕΑ οι επαφές του Γκίκα στην Αμερική (όπου ήταν εκείνο το διάστημα στρατιωτικός ακόλουθος) και του ΙΔΕΑ προς τον αμερικανό στρατιωτικό ακόλουθο Andremont.

Η νέα διεθνής ψυχροπολεμική πολιτική βρήκε στην Ελλάδα πρόσφορο έδαφος επιρροής μια και όλα απειλούντο από τη συνέχιση του εμφυλίου.

Δύο είναι λοιπόν τα κέντρα της εξουσίας μέχρι το 1947, η βρετανική παρουσία (πρεσβεία και στρατιωτική αποστολή) και ο ΙΔΕΑ. Η μοναρχία αποτελούσε συστατικό σκέλος του βρετανικού χώρου και έτσι πρέπει να καταλογιστεί στο βρετανικό παράγοντα Επιρροής.

Για τον Παπάγο η πολιτική συγκυρία ήταν τρομερά ευνοϊκή. Με την πλήρη υποστήριξη των αμερικανών και του ΙΔΕΑ παραιτήθηκε από το στρατό (είχε πάρει τον τίτλο του ισόβιου στρατάρχη) για να ηγηθεί ενός προσωπικού κόμματος στο οποίο θα συγκέντρωνε όλους τους συντηρητικούς αστούς πολιτικούς, ώστε να αναλάβει άμεσα πια τη διακυβέρνηση της χώρας. Στις 29 Μαΐου παραιτείται ο Παπάγος και τη νύχτα της 30 προς την 31 Μαΐου γίνεται η γνωστή απόπειρα πραξικοπήματος. Τα γεγονότα είναι σχετικά γνωστά αλλά δεν έχουν ως τώρα επαρκώς αναλυθεί μέσα από μια ανάλυση της συγκρότησης και οργάνωσης της μετεμφυλιακής δομής της εξουσίας. Φαίνεται ότι η απόπειρα δεν ήταν τίποτα άλλο από επίδειξη δύναμης υπέρ του Παπάγου απέναντι στη μοναρχία και τον πολιτικό κόσμο.

Το ουσιαστικό στοιχείο της όλης Ιστορίας είναι ότι όταν ο Παπάγος πληροφορήθηκε επίσημα για την ανταρσία πήγε στο Γενικό Επιτελείο, διέταξε τους αξιωματικούς (μεταξύ αυτών ήταν και πολλοί πρωταγωνιστές της 21ης Απριλίου) και τις μονάδες να γυρίσουν στις θέσεις τους και επέβαλε αμέσως πειθαρχία. Έτσι απόδειξε συγκεκριμένα την απόλυτη εξουσία του στο στράτευμα. Ούτε η κυβέρνηση ούτε η μοναρχία μπορούσαν να επιβληθούν στο στρατό. Μόνον ο Παπάγος. Η μοναρχία και η κυβέρνηση εξαρτώντο από τις αποφάσεις του στρατάρχη. “Άλλωστε είναι γνωστό ότι ο βασιλιάς ζήτησε από τον πιστό στη μοναρχία τότε Α ΓΕΣ Τσακαλώτο να συλλάβει τον Παπάγο για να εμποδίσει τις πολιτικές εξελίξεις που προέβλεπε αν ο Παπάγος αναλάμβανε την πρωθυπουργία, πράγμα βέβαια που με τη δεδομένη ισορροπία δυνάμεων ήταν απόλυτα αδύνατο.

Πολλά τα διδάγματα, της ελληνικής Ιστορίας για τις επεμβάσεις των στρατιωτικών στην  πολιτική ζωή χώρας. Και αντίθετα με ότι διακηρύσσεται, συχνά ο Στρατός χρησιμοποιήθηκε σαν ρυθμιστικός παράγοντας πολιτικών εξελίξεων, συνηθέστερα βέβαια στο παρασκήνιο, αλλά όχι σπάνια και εμφανώς. Δεν είναι λίγες οι φορές που τα τανκς – παλιότερα βέβαια το Ιππικό – εγκατέλειψαν τα στρατόπεδά τους και  κατέβηκαν στους δρόμους της Αθήνας γιατί οι δυνάμεις της αντίδρασης δεν  είχαν πια «περιθώρια Αποχωρήσεων» … και χρησιμοποιούσαν την  δυναμική των όπλων για να πετύ­χουν κάποια «πολιτική εξισορρόπηση». Παλιά χιλιοειπωμένα πράγματα … Πάντα όμως επίκαιρα αφού η υποψία για κάποια εκτροπή της  πολιτικής ζωής είναι μόνιμος εφιάλτης του ελληνικού λαού εδώ και  πολλά χρόνια.

Μετά την  μεταπολίτευση στην  θέση του Υπουργού Αμύνης τοποθετήθηκε  ο  κ. Ε. Αβέρωφ, επινοητής της περίφημης πια «θεωρίας της γέφυρας».  Η επιλογή του δεν ήταν προφανώς τυχαία, ούτε υπαγορεύτηκε από τις  οργανωτικές του ικανότητες ή κάποιες άλλες ειδικές  γνώσεις περί τα στρατιωτικά. Ο διορισμός του ήταν μια καθαρά πολιτική επιλογή και  είναι άγνωστο αν  η  σχετική απόφαση πάρθηκε προσωπικά από τον  κ. Καραμανλή …

Αυτό όμως που έγινε ξεκάθαρο είναι πως ο κ. Αβέρωφ χειρίστηκε με περισσή «δεξιοτεχνία» ένα από τα βασικά προβλήματα που κληρονόμησε στη χώρα η δικτατορία: την  κάθαρση στο Στρατό. Έχουν κατά κόρον διαφημιστεί τόσο η πανουργία του όσο και οι αντισυνομωτικές του ικανότητες. Μόνο πού αυτά τα «προσόντα»  δεν απέδωσαν καρπούς που θα ισχυροποιούσαν τούς δημοκρατικούς θεσμούς. Αντίθετα ότι απέδωσαν ήταν η ισχυροποίηση του ίδιου του κ. Αβέρωφ στη θέση του  Υπουργού Εθνικής Αμύνης και επομένως στη πολιτική ομοσπονδία της Δεξιάς, πράγμα πού δεν οφείλεται βέβαια στο κύρος του σαν μπέης – κομματάρχης του Μετσόβου. Ο ίδιος φιλοδοξεί – και  προς  αυτή την  κατεύθυνση εργάζεται – να αποτελέ­σει ρυθμιστικό παράγοντα στις επερχόμενες πολιτικές εξελίξεις …

ΑΝΤΙ 1978

"google ad"