Συντηρητισμος: Η Ανοσία της Δυτικής Αγέλης

Κάθε εποχή έχει τους συντηρητικούς της. Τον 19ο αιώνα ήταν αυτοί που υπεραμύνονταν των κεκτημένων της αριστοκρατίας δηλαδή ευνοούσε πρωταρχικά τις κοινωνικοπολιτικές επιδιώξεις της αντιφιλελεύθερης κληρονομικής αριστοκρατίας και της μεγάλης πατριαρχικής γαιοκτησίας, η οποία έβλεπε να απειλείται από τις προόδους του βιομηχανικού καπιταλισμού,  ενώ το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα υπερασπίζονταν το ελάχιστο «κράτος νυχτοφύλακα», εναντιώνονταν στα συνδικαλιστικά δικαιώματα και στο κράτος πρόνοιας, για να υποχρεωθούν αργότερα να συμβιβαστούν μαζί του. Μεταπολεμικά οι συντηρητικοί αντιτάχθηκαν στο χωρισμό κράτους-εκκλησίας και στη διεύρυνση των ατομικών ελευθεριών. Το ’80 ο συντηρητισμός της Θάτσερ και του Ρέιγκαν απέσυρε το κράτος από την αγορά για να το εγκαταστήσει στην ιδιωτική ζωή των πολιτών, ενώ ως κοινωνικοί φορείς εκείνου, που σήμερα ονομάζεται κάθε φορά «συντηρητισμός», αναφέρονται άλλοτε οι πρόμαχοι της σχεδιασμένης οικονομίας και της δικτατορίας στην Ανατολή, άλλοτε οι συνήγοροι της ελεύθερης οικονομίας και του κοινοβουλευτισμού στη Δύση, κάποτε οι οικολογικά προσανατολισμένοι φίλοι της αλώβητης Φύσης και κάποτε οι θρησκευόμενοι εχθροί της μίνι φούστας.

Στη μνημειώδη μελέτη του  “Συντηρητισμός. Ιστορικό περιεχόμενο και παρακμή”, ο Παναγιώτης Κονδύλης λέει χαρακτηριστικά , “συντηρητικοί» αποκαλούνται εκείνοι οι φιλελεύθεροι που απορρίπτουν τη διολίσθηση μιας πτέρυγας του φιλελευθερισμού σε θέσεις της κοινωνικής δημοκρατίας.

«Για τους νεοφιλελεύθερους “συντηρητικούς” είναι όντως αδύνατο να βγάλουν από τον ιστορικό συντηρητισμό κάτι άλλο και ουσιωδώς περισσότερο από φραστικά σχήματα, στα οποία μόνον εκ των υστέρων πρέπει να δίδεται ένα ιδιαίτερο περιεχόμενο που κατά κάποιον τρόπο μπορεί να έχει σχέση με το παρόν, καθώς το αρχικό περιεχόμενο των συντηρητικών συνθημάτων στρεφόταν ακριβώς κατά του περιεχομένου με το οποίο αυτά παραγεμίζονται σήμερα – από την οικονομία της αγοράς μέχρι τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε βέβαια τίθεται το ερώτημα κατά πόσον οι μεγάλες βασικές αρχές που υποτίθεται ότι συνοψίζονται σε αυτά τα συνθήματα (τάξη, ιεραρχία, παράδοση, θρησκεία κ.λπ.) μπορούν να θεωρούνται βάσιμες από μόνες τους, δηλαδή ανεξάρτητα από το περιεχόμενό τους και την αποτυχία τους στο παρελθόν».

Ο συντηρητισμός θα καταδειχθεί ως ιστορικό φαινόμενο συνδεδεμένο με έναν τόπο και έναν χρόνο, μόνον όταν τα μεγέθη που στην αυτοαντίληψή του εμφανίζονται ως οντολογικές ή ανθρωπολογικές λογικές κατηγορίες συλληφθούν και περιγραφούν ως προς τη συγκεκριμένη λειτουργία τους στο πλαίσιο μιας πολιτικής της ισχύος».

Επειδή ο συντηρητισμός κατανοείται συνήθως ως ένα ιδεολογικό ρεύμα που γεννήθηκε σαν αντίδραση στη Γαλλική Επανάσταση και στις αστικές-φιλελεύθερες ιδέες της, όμως μετά την οριστική αποσάθρωση της προνεωτερικης κοινωνίας, οι εκπρόσωποι του συντηρητισμού συμμαχούν με τους φιλελεύθερους τέως άσπονδους εχθρούς τους εναντίον της ριζοσπαστικής δημοκρατίας, η οποία με τη σειρά της απλώς ριζοσπαστικοποιεί τα φιλελεύθερα ιδανικά, ενώ ταυτόχρονα προσαρμόζει στους σκοπούς της μοτίβα της συντηρητικής κριτικής στον καπιταλισμό.

Υπό μια αυστηρά ιστορική έννοια, ο συντηρητισμός μπορεί να ορισtεί ως το ιδεολογικό και κοινωνικοπολιτικό ρεύμα που στόχος του ήταν η συντήρηση της societas civilis και η ηγεμονική θέση των ανώτερων στρωμάτων της.

Ο νεότερος συντηρητικός ακτιβισμός είχε σαν στόχο να διαφυλάξει την προνομιακή σχέση των αριστοκρατών με το νεοπαγές κράτος, σε συμμαχία με την ανερχόμενη αστική τάξη ενάντια στα επαναστατικά-δημοκρατικά κινήματα. Σ’ αυτή τη συνάφεια, η κυρίαρχη εξουσία του νεοτερικού κράτους χρησιμοποιείται για να καταστείλει την κοινωνική δημοκρατία. Βασική πολιτειακή μορφή γι’ αυτόν τον στόχο είναι η δικτατορία. Η διάκριση μεταξύ επιτροπικής δικτατορίας ή δικτατορίας των κομισάριων και κυρίαρχης δικτατορίας μάς παρέχει το έδαφος για να κατανοήσουμε τη διαφορά των συντηρητικών και των επαναστατικών καθεστώτων στην εποχή των κυρίαρχων κρατών.

Η επιτροπική δικτατορία ή δικτατορία των κομισάριων επικαλείται την κατάσταση έκτακτης ανάγκης με στόχο τη διαφύλαξη της οργανικής κοινωνικής συνοχής. Οι έκτακτες εξουσίες του δικτάτορα αποβλέπουν στην καταστολή ων κοινωνικών ανατροπών και στην παλινόρθωση του προηγούμενου νόμιμου καθεστώτος μέσω της κυρίαρχης κρατικής εξουσίας. Η κυρίαρχη δικτατορία, από την άλλη πλευρά, αποσκοπεί στην δημιουργία μιας νέας πολιτειακής τάξης, είναι μια κατάσταση εξαίρεσης η οποία συντάσσει ένα νέο κοινωνικό καθεστώς. Αυτό είναι, για παράδειγμα, το πρόταγμα του μαρξικού Εμφυλίου πολέμου στη Γαλλία, καθώς και της πολυσυζητημένης δικτατορίας του προλεταριάτου.