Σωφρονισμός με ανθρώπινο πρόσωπο

Γράφει ο Βαγγέλης Πάλλας,
δημοσιογράφος
Με αφορμή την δημιουργία φυλακών υψίστης ασφαλείας στην Ελλάδα σας παρουσιάζω ένα πρότυμο μοντέλο φυλακής.
Είναι μια φυλακή στη Νορβηγία απ’ όπου οι κρατούμενοι δεν επιδιώκουν να αποδράσουν.
Ακόμα κι όσοι φρίττουν με τις απάνθρωπες και μεσαιωνικές συνθήκες που επι¬κρατούν στις ελληνικές φυλακές, πολύ δύσκολα θα μπορούσαν να φανταστούν μια φυλακή χωρίς μαντρότοιχους, ένοπλους φύλακες, κάγκελα και συρματοπλέγματα. Πόσο μάλλον μια «οικολογική φυλακή». Κι όμως. στη Νορβη¬γία λειτουργεί από το 1996 η φυλακή του Bastοy. Αυτό το σωφρονιστικό ίδρυμα που προτιμά να αυτοαποκαλείται «αρένα για την ενίσχυση της υπευθυνότητας» φιλοξενείται στο ομώνυμο νησί, έκτασης 2,5 τετραγωνικών χιλιομέτρων, το οποίο έχει χαρακτηριστεί εθνικό πάρκο.
Στο Bastοy τα πάντα είναι διαφορετικά: οι κρατούμενοι ζουν ανά 5 ή 6 άτομα σε μικρά άνετα οικήματα, έχουν το δικαίωμα να κινούνται ελεύθερα σε κάθε τμήμα του νησιού και ασχολού¬νται με τη βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία, την αλιεία, την υλοτομία και την επεξεργασία του ξύλου. Ταυτόχρονα, σε όσους από αυτούς το επιθυμούν, παρέχονται και οι σχετικές θεωρητικές γνώσεις έτσι ώστε κατά την αποφυλάκιση τους να διαθέτουν και το αντίστοιχο πτυχίο επαγγελματικής κατάρτισης που θα τους επιτρέψει να αναζητήσουν μια νόμιμη επαγγελματική δραστηριότητα.
Το λιγοστό -άοπλο- προσωπικό περιορίζεται στον συντονισμό των εργασιών και της κοινής ζωής. καθώς και στις τακτικές «αναφορές» και καταμετρήσεις των κρατουμένων.
Τα βράδια υπάρχουν μονάχα 5 φύλακες για 115 κρατούμενους. Το νησί είναι ενεργειακά αυτόνομο χάρη στα φωτοβολταϊκά του και στους καυστήρες που καίνε ξύλα από το αειφορικά διαχειριζόμενο δάσος του. Μεγάλο μέρος των μεταφορών εκτελούνται πλέον με     άλογα και άμαξες, ενώ πολύ σύντομα τα υπόλοιπα οχήματα που έχουν απομείνει -κυρίως τα τρακτέρ- θα κινούνται με φυτικά καύσιμα που έχουν αρχίσει να παράγονται με την ανακύκλωση φυτικών υπολειμμάτων και απορριμμάτων Μάλιστα, το νησί και η φυλακή του έχουν μετατραπεί και σε «τουριστική ατραξιόν», αποτελώντας συχνά τον προορισμό των εκδρομών των σχολείων των γειτονικών παράκτιων οικισμών, ενώ οι μαθητές προτιμούν ιδιαίτερα τις βόλτες με τις άμαξες.
Θα περίμενε κανείς ότι οι περισσότεροι «θαμώνες» του Bastοy είναι σχετικά ακίνδυνοι μικροκακοποιοί. Αντίθετα, ανεξάρτητα των εγκλημάτων που έχουν διαπράξει, η επιλογή τους γίνεται με κριτήριο το προφίλ τους και το εάν υπάρχουν πιθανότητες να επανενταχθούν στην κοινωνία. Έτσι, ποσοστό άνω του 50% προέρχεται από φυ¬λακές υψίστης ασφαλείας (δολοφόνοι, σεξουαλικοί εγκληματίες, βαρυποινίτες και άτομα που καταδικάστηκαν για εξαιρετικά βίαιη συμπεριφορά), το 10% για εμπόριο ναρκωτικών, ενώ το υπόλοιπο αφορά απατεώνες, μικροκακοποιούς, αλλά και φοροφυγάδες και οδηγούς υπό την επήρεια οινοπνεύματος!
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στη Νορβηγία η μεγαλύτερη δυνατή ποινή που μπορεί να επιβληθεί σε έναν εγκληματία δεν είναι δυνατόν να ξεπεράσει  τα 21 χρόνια, άρα δεν αργεί η στιγμή που ακόμα και οι στυγnερότερος εγκληματίας αποφυλακίζεται και συνεπώς η κοινωνία έχει κάθε λόγο να επιδιώκει την  επανένταξή τους. Γι’ αυτό το λόγο άλλωστε μετά τη νίκη το 2005, η κεντροαριστερή κυβέρνηση  έχει δώσει έμφαση στη μεταρρύθμιση του σωφρονιστικού συστήματος και στην αντικατάσταση μεγάλου μέρους των φυλακών υψίστης ασφαλείας και των συμβατικών φυλακών από «μεταβατικά σωφρονιστικά  καταστήματα» και εναλλακτικές  ποινές (ηλεκτρονικό βραχιόλι, καταδίκη σε εργασίες κοινωνικού ενδιαφέροντος).
Δυο φράσεις συνοψίζουν τη φιλοσοφία με την οποία λειτουργεί η φυλακή  «Η Γη δεν μας ανήκει, εμείς  ανήκουμε σ’ αυτήν»(του ινδιάνου φύλαρχου Σιάτλ) και «Εάν οι κρατούμενοι βρίσκονται εδώ είναι επειδή σε κάποια στιγμή  της ζωής τους δεν συλλογίστηκαν τις συνέπειες των πράξεων τους. Στο Bastoy τους διδάσκουμε την υπευθυνότητα τόσο απέναντι στη φύση όσο και απέναντι στους συνανθρώπους τους» (του «ιδρυτή» και πρώην διευθυντή του Bastoy). Μάλιστα, το πρώτο μάθημα υπευθυνότητας οι κρατούμενοι το παίρνουν μόλις πατήσουν το πόδι τους στο νησί. Καθώς θεωρείται πολύ λογικό να προσπαθήσει ένας κρατούμενος να ανακτήσει την ελευθερία του και η απόδραση από εκεί είναι πολύ εύκολη υπόθεση, ενημερώνονται αμέσως για την κατηγορηματική υποχρέωση τους να ειδοποιούν τις αρχές μόλις πατήσουν το πόδι τους στην ξηρά, έτσι ώστε να σταματήσουν αμέσως οι άσκοπες θαλάσσιες έρευνες αναζήτησης και διάσωσης, οι οποίες συνεπάγονται τη σπατάλη καυσίμων, τη ρύπανση και την καταπόνηση εργαζομένων». Πάντως, οι αποδράσεις είναι εξαιρετικά σπάνιες. Φυσικά, σημαντικό ρόλο σε αυτή την εξέλιξη παίζει το γεγονός ότι, εάν ο δραπέτης ξανασυλληφθεί, χάνει για πάντα το δικαίωμα να επιστρέψει στο Bastoy. To ίδιο ισχύει και για όσους διαταράξουν την κοινωνική ζωή του νησιού ή κάνουν χρήση ναρκωτικών.
Καθώς η φυλακή του Bastoy έχει πλέον συμπληρώσει αρκετά χρόνια λειτουργίας ώστε να μπορούν να εξαχθούν τα πρώτα συμπεράσματα, έχει αρχίσει να προκαλεί το ενδιαφέρον των ειδικών στα σωφρονιστικά ζητήματα. Ήδη, τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν ενθαρρυντικά; ενώ σύμφωνα με τη νορβηγική στατιστική υπηρεσία υποτροπιάζει το 60% των καταδικασθέντων για σοβαρά αδικήματα μέσα στην πενταετία που ακολουθεί την αποφυλάκιση του, το αντίστοιχο ποσοστό για το Bastoy ανέρχεται στο 30%. Μάλιστα, οι εμπνευστές του εγχειρήματος θεωρούν ότι μπορούν να επιτύχουν ακόμα μεγαλύτερη μείωση αυτού του ποσοστού. Έτσι, για παράδειγμα, η κοινωνική υπηρεσία της φυλακής έχει θέσει στόχο να μην αποφυλακίζεται κανείς κρατούμενος χωρίς να του έχει εξασφαλιστεί κατοικία σε ξενώνα ή διαμέρισμα κοινωνικής κατοικίας, ενώ συζητάει με τον νορβηγικό ΟΑΕΔ τη διαρκή απόσπαση δύο συμβούλων του στο νησί, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται εργασία σε όσο το δυνατόν περισσότερους κρατούμενους, ήδη από την ημέρα της αποφυλάκισης τους.
Ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο οικονομικός απολογισμός του εγχειρήματος; όχι μόνο δεν «σπαταλιούνται τα λεφτά των «τίμιων» φορολογούμενων για να καλοπερνάνε οι εγκληματίες», αλλά το Bastοy κοστίζει κατά μέσο όρο 10% λιγότερο από τα υπόλοιπα σωφρονιστικά ιδρύματα.