Τέσσερις Κρητικοί οργώνουν την Ευρώπη παίζοντας κουκλοθέατρο

Το Κου-κλο Θέατρο Κρήτης, αποτελείται από έναν τριμελή θίασο που ταξιδεύει με ένα βανάκι γεμάτο κούκλες και σκηνικά σε όλη την Ελλάδα, προσπαθώντας να φτάσει ακόμα και στα παιδιά των πιο απομακρυσμένων χωριών. Το ταξίδι συνεχίζεται και στην ομογένεια του εξωτερικού, δίνοντας παραστάσεις και για τους ακριβούς τους φίλους που δε μένουν στην Ελλάδα.

Ο Γιώργος Αναγνωστάκης, η Ειρήνη Σταυρουλάκη, ο Θανάσης Νιπυράκης και ο κ. Ηλίας Αναγνωστάκης που φτιάχνει τα σκηνικά, αγαπούν να απευθύνονται σε παιδικές ψυχές και να διηγούνται ιστορίες μέσα από τις κούκλες τους και τις αλλαγές στο ηχόχρωμα της φωνής τους. Αφότου είδαμε την παράσταση του «Ψαροτρομάρα», καθίσαμε σε ένα παραδοσιακό καφενείο του Ηρακλείου και ο Γιώργος Αναγνωστάκης μας μίλησε για την τέχνη του κουκλοθέατρου.

— Το κουκλοθέατρο για σένα ξεκίνησε “από κούνια” θα λέγαμε. Πώς το έβλεπες σαν παιδί;

Μέναμε οικογενειακώς από το ’80 μέχρι το ’90 στη Λήμνο. Το ’80 ο πατέρας μου έγινε για πρώτη φορά μπαμπάς στον μεγαλύτερο αδελφό μου. Κάπου εκεί του δημιουργήθηκε μια απορία που ήταν το έναυσμα της ενασχόλησής μας με το κουκλοθέατρο.

«Πώς θα παίζω με το γιο μου; Πρέπει να βρω έναν τρόπο που θα κάνει και τους δυο μας χαρούμενους». Ήταν βέβαια και ανήσυχο πνεύμα.   Ξεκίνησε κι έφτιαξε κάποιες κούκλες, έπειτα δημιούργησαν μαζί με φίλους ένα μικρό θίασο στη Λήμνο. Εκεί για πρώτη φορά ανέβηκε ο «Ψαροτρομάρας» σε πρωτόλεια μορφή. Υπήρξαν διαστήματα παύσης, αλλά όπως λέει και ο πατέρας μου: «Όποιος ξεκινά το κουκλοθέατρο, το κουβαλάει μέσα του σαν μια ανίατη και συνάμα ηθελημένη ασθένεια». Κάναμε ερασιτεχνικούς θιάσους μαζί με άλλα παιδιά και ακόμα θυμάμαι τη χαρά και τη δημιουργικότητα που μας κατέκλυζε.   Τα ενήλικα μάτια μας, δυστυχώς δεν μπορούν να δουν όλα αυτά που βλέπουν τα παιδιά. Κανείς δε ξέρει μέχρι πού μπορεί να ταξιδέψει ένα παιδί και τι θα του τριβολίζει το μυαλό για καιρό.

— Και ξαφνικά αποφάσισες να ασχοληθείς επαγγελματικά με το κουκλοθέατρο και να εγκατασταθείς στην Κρήτη.

Το 2010 είπα στον πατέρα μου: «Δεν κατεβάζουμε στην Κρήτη την κουκλοσκηνή μας;». Το ανέλαβα εγώ και ο πατέρας μου βοηθά ακόμα και σήμερα στο κατασκευαστικό κομμάτι των σκηνικών και της κούκλας. Είμαστε τρία άτομα θίασος και έχουμε ως βάση το Ηράκλειο. Μπαίνουμε στο βαν μας και οργώνουμε όλη την Κρήτη, όλη την Ελλάδα δίνοντας επίσης παραστάσεις και για την ομογένεια, σε ελληνικά σχολεία του εξωτερικού. Μέχρι να γνωρίσει ο κόσμος τη δουλειά μας, δεν ήταν εύκολο. Οι Έλληνες όταν ακούν κουκλοθέατρο έχουν συνήθως κάτι φτωχό στο μυαλό τους. Μια κουκλίτσα που θα βγει πίσω από ένα παραβάν θα πει μερικές παιδιάστικες φράσεις και αυτό είναι όλο. Υπάρχει πάντα μια μικρή διστακτικότητα στους ανθρώπους που μας καλούν να παίξουμε και δεν γνωρίζουν τη δουλειά μας, κατά τη διάρκεια της παράστασης όμως ξαφνιάζονται ευχάριστα και ο παράγοντας της έκπληξης μας χαροποιεί ακόμα περισσότερο.

— Τι το ιδιαίτερο έχει το Κου-κλο θέατρο Κρήτης;

Έχουμε επηρεαστεί πολύ από το μαύρο θέατρο της Πράγας. Μονάχα αν σβήσουμε τα φώτα θα καταλάβουμε τη δυναμική του μαύρου θεάτρου, αλλά πιστέψτε με το σκοτάδι του μαύρου θεάτρου είναι γεμάτο εκπλήξεις. Χρησιμοποιούμε black light και θερμό φωτισμό. Αυτός ο συνδυασμός κάνει τις κούκλες και τα σκηνικά να μοιάζουν μαγικά στα μάτια των παιδιών και των ενηλίκων, ενώ ο ανθρώπινος παράγοντας εξαφανίζεται εντελώς. Το φως είναι διαφορετικό και το σκοτάδι είναι άλλο από αυτό που έχουμε συνηθίσει, αποδεικνύοντας ότι το όνειρο, το υπερφυσικό και η μαγεία ξεπηδούν πολύ καλύτερα από το ολοσκόταδο. Οι κούκλες μας είναι μεγάλες, τις φτιάχνουμε όλες εμείς χρησιμοποιώντας κάθε φορά διαφορετικές τεχνοτροπίες και πολύ φαντασία. Η σκηνή μας είναι πέντε μέτρα για να χωράει όλες αυτές τις υπερμεγέθεις κούκλες και τις ιστορίες τους. Υφάσματα, κουμπιά, σφουγγάρια, χαρτοπολτός, λάτεξ, αγάπη και σεβασμός είναι μερικοί από τους σταθερούς κου-κλο βοηθούς μας.

— Αυτό που μου φάνηκε πολύ ευρηματικό είναι η χρήση της κρητικής διαλέκτου στις παραστάσεις σας.

Όταν πρωτοξεκίνησε ο «Ψαροτρομάρας» δεν είχαμε μέσα κρητικές λέξεις μέσα. Είχε πετάξει σε μια παράσταση ο συνεργάτης μου που κάνει τη γόπα μια κρητική φράση και τα παιδιά γέλασαν με την καρδιά τους, το ίδιο και οι γονείς. Έτσι από παράσταση σε παράσταση το εξελίξαμε και έχει γίνει σήμα κατατεθέν μας. Ο Κρητικός ιδιωματισμός λειτουργεί πολύ ωραία εδώ. Τα παιδιά όταν ακούνε τη γιαγιά τους να τους φωνάζει και να τους λέει :«Βρε συ Μανωλάκη ίντα κάνεις εκεί πάνω;» και μετά ακούνε και τα ψάρια της παράστασης να μιλάνε έτσι, νιώθουν οικειότητα και ταυτόχρονα τους φαίνεται αστείο. Στην ομογένεια το ελαφρώνουμε λίγο για να καταλαβαίνουν όλοι, αλλά κάποιοι που έχουν και ρίζες από την Κρήτη και έρχονται μαζί με τα παιδιά τους, συγκινούνται πολύ. Βέβαια, υπάρχει η φράση που λέει πως δε μπορείς να βάλεις πιπέρι και στα λάχανα. Αυτό ισχύει και με την κρητική διάλεκτο, δε θέλουμε να το παρακάνουμε. Το ίδιο σκεπτικό έχουμε και για τη διαδραστικότητα, οι μικροί μας φίλοι κουράζονται αν τους κάνεις συνεχώς ερωτήσεις.   Χαιρόμαστε πολύ που έχουμε τη δυνατότητα να ταξιδεύουμε μέχρι τα παιδιά που δε μένουν στην Ελλάδα και χαιρόμαστε το ίδιο με το κάθε ξεχασμένο, ελληνικό χωριουδάκι που πάμε να δώσουμε παράσταση κι ας είναι να παίξουμε για 15-20 παιδιά.

— Τα παιδιά που ζουν στο εξωτερικό έχουν διαφορετικές αντιδράσεις;

Πιστεύω ότι τα παιδιά είναι παιδιά σε κάθε χώρα και η φαντασία τους πυροδοτείται από τα ίδια περίπου πράγματα. Παρατηρούμε διαφορετικές αντιδράσεις κυρίως όταν αλλάζει η σύνθεση της παράστασης. Για παράδειγμα στα σχολεία όταν τα παιδιά είναι περιτριγυρισμένα από φίλους εκφράζονται και συμμετέχουν περισσότερο. Στις παραστάσεις που έρχονται και γονείς, υπάρχουν πολλοί άγνωστοι τριγύρω τους και είναι λίγο πιο κουμπωμένα. Χαιρόμαστε πολύ που έχουμε τη δυνατότητα να ταξιδεύουμε μέχρι τα παιδιά που δε μένουν στην Ελλάδα και χαιρόμαστε το ίδιο με το κάθε ξεχασμένο, ελληνικό χωριουδάκι που πάμε να δώσουμε παράσταση κι ας είναι να παίξουμε για 15-20 παιδιά.

— Τι παραστάσεις έχετε μέχρι τώρα στη φαρέτρα σας;

Από το 2009 και μετά έχουμε ανεβάσει τον Φρίξο και την Έλλη, βασιζόμενοι στον αρχαίο μύθο των δυο παιδιών που έχει να διδάξει πολλά για την τόλμη, την αγάπη και τη δικαιοσύνη. Τον Ερωτόκριτο σε δική μας διασκευή αλλά παράλληλα με βαθύ σεβασμό στο αριστούργημα του Β. Κορνάρου, την κρητική παράδοση και τη γλώσσα. Τον «Ψαροτρομάρα» της Φρόσως Χατόγλου, που μιλάει για τη δημοκρατία, την αλληλεγγύη και την οικολογία. Την Ειρήνη του Αριστοφάνη όπου ο Τρυγαίος ονειρεύεται να φέρει την Ειρήνη πίσω στον κόσμο και για να το καταφέρει φτάνει ως τον Όλυμπο ώσπου με την βοήθεια των παιδιών καταφέρνει τον πολυπόθητο σκοπό του. Οι Δροσουλίτες είναι ένα δικό μας έργο και το εμπνευστήκαμε από ένα μύθο που υπάρχει στην Κρήτη. Πρόκειται για ένα γνωστό οπτικό φαινόμενο που παρατηρείται γύρω από το Φραγκοκάστελλο, στην περιοχή των Σφακίων, στη νότια Κρήτη. Συμβαίνει σχεδόν κάθε χρόνο, μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου κατά τις πρωινές ώρες. Πρόκειται για κινούμενες σκιές που παρατηρούνται στον κάμπο του Φραγκοκάστελλου και κάνουν την εμφάνισή τους κατά τις πρωινές ώρες, μαζί με την πρωινή δροσιά μοιάζοντας με φιγούρες ιππέων και πολεμιστών.  Το φαινόμενο οφείλεται σε οφθαλμαπάτη που προκαλείται από την εξάτμιση της πρωινής δροσιάς, αλλά γιατί να μην αφήσουμε τη φαντασία μας να καλπάσει; Ο Πινόκιο και ο Θησέας είναι μερικές ακόμα από τις παραστάσεις που έχουμε κάνει. Ανυπομονούμε για τις επόμενες.     Θησέας

— Ποια είναι τα στάδια μέχρι μια παιδική παράσταση να πάρει μορφή;

Η διαδικασία για μας είναι η εξής: Καθόμαστε σκεφτόμαστε και λέμε: «Ωραία τι έργο θα ανεβάσουμε;». Πέφτουν διάφορες ιδέες αλλά αυτό που μας απασχολεί κυρίως είναι τα μηνύματα που θέλουμε να περάσουμε στους μικρούς μας φίλους. Συλλέγουμε φωτογραφίες, ιστορικές πηγές, επισκεπτόμαστε μουσεία, εκθέσεις και προσπαθούμε να πάρουμε ιδέες. Τα σκηνικά του «Ψαροτρομάρα» για παράδειγμα, είναι εμπνευσμένα από την Κνωσό και από την αιγαιοπελαγίτικη διακόσμηση, προσπαθούμε να μπλέκουμε και την ελληνική ιστορία μέσα στις παραστάσεις μας. Δε θέλουμε να είναι τίποτα τυχαίο. Η δική μας γοργόνα δεν είναι ούτε ξανθιά, ούτε με γαλάζια μάτια, δεν είναι το κλασικό πρότυπο κουκλάρας γοργόνας που περιμένει να δει κανείς. Έχει για πρόσωπο μια τεράστια σταγόνα και όταν ρωτάμε τα παιδιά στις παραστάσεις το βρίσκουν αμέσως. Είναι θέμα φαντασίας και ευτυχώς σε αυτό δεν μας περιορίζει τίποτα. Από την άλλη, ο Ψαροτρομάρας που είναι η απειλή των ψαριών, δεν είναι κακός χαρακτήρας. Ήταν πολύ εύκολο να κάνεις έναν κακό χαρακτήρα. Εμείς τον μετατρέψαμε σε φυγόπονο και ψευτόμαγκα που κάνει bullying σε μικρότερα ψαράκια. Μπορείς να τον αποδομήσεις, να τον νικήσεις και να πεις στο τέλος: «Καλά αυτόν φοβόμουν τόσο καιρό;». Είμαι πολύ τυχερός βέβαια που έχω τους συνεργάτες μου, γιατί ταιριάζουν οι ιδέες μας και μπορούμε να εξελισσόμαστε.

— Η Κρήτη είναι πηγή έμπνευσης;

Η Κρήτη είναι πολύ όμορφος τόπος για να ζεις. Είναι ένα νησί που πάντα θα υπάρχουν μέρη που δεν έχεις επισκεφτεί ακόμα. Υπάρχει το κοινό που με ενδιαφέρει και γενικότερα πιστεύω πως το κοινό της Κρήτης είναι πολύ παιδευμένο. Στα Χανιά το κοινό μας είναι υποδειγματικό, στις παραστάσεις έρχονται να δουν ένα έργο και δυο και τρεις φορές. Έχει τύχει δέκα η ώρα το βράδυ να περπατάω όντας λίγο νευριασμένος, απέναντι ήταν ένας μπαμπάς με το παιδάκι του και άρχισε να φωνάζει το παιδί μες το δρόμο: «Κάτω ο Ψαροτρομάρας» και ο μπαμπάς επαναλάμβανε. Έβλεπες στο πρόσωπό του πατέρα ότι πρέπει να το έχει επαναλάβει με το παιδί του τουλάχιστον 100 φορές στο σπίτι. — Μέχρι πού μπορεί να φτάσει η φαντασία ενός παιδιού όταν τελειώσει η παράσταση και ανάψουν τα φώτα; Τα ενήλικα μάτια μας, δυστυχώς δεν μπορούν να δουν όλα αυτά που βλέπουν τα παιδιά. Κανείς δε ξέρει μέχρι πού μπορεί να ταξιδέψει ένα παιδί και τι θα του τριβολίζει το μυαλό για καιρό. Το ζητούμενο είναι να γίνεται η παράσταση άμεσα κατανοητή στο πρώτο της επίπεδο, χωρίς αυτό να αναιρεί και την δεύτερη ανάγνωση, την οποία ίσως δεν είναι έτοιμο ακόμη το παιδί να κάνει συνειδητά, είναι όμως ικανό να συλλάβει διαισθητικά κι αυτό είναι εξίσου σημαντικό, γιατί γίνεται η «μαγιά» για ένα επόμενο στάδιο αποκρυπτογράφησης του κόσμου. Όταν ο Στανισλάβσκυ ρωτήθηκε για το ποια είναι η διαφορά του θεάτρου για ενήλικες και του παιδικού θεάτρου, απάντησε πως αυτό για τα παιδιά πρέπει να είναι καλύτερο. Το κουκλοθέατρο είναι λοιπόν το εισιτήριο για τη χώρα της φαντασίας και εγώ νιώθω πως κάνω το πιο ωραίο επάγγελμα του κόσμου.