Του Κώστα Μανιάτη
Πώς αυτή η νέα τάση επιβαρύνει τις τοπικές κοινωνίες και τι θα έπρεπε να γίνει για να μοιραστούν όλοι το οικονομικό όφελος από αυτήν τη νέα πραγματικότητα.
Δεν είναι λίγοι αυτοί που τα βάζουν με τους ψηφιακούς νομάδες και τους κατηγορούν για ένα σωρό πράγματα και κυρίως για το ότι ενισχύουν τον εξευγενισμό (gentrification) περιοχών, ανεβάζοντας το κόστος ζωής των μόνιμων κατοίκων. Αυτός ο διαχωρισμός μεταξύ νομάδων και ντόπιων, διαχωρισμός που είναι κοινωνικός, οικονομικός, χωροταξικός αλλά και πολιτιστικός, είναι υπαρκτός και ήδη προκαλεί πολλές αντιδράσεις και συγκρούσεις ανάμεσα σε ανθρώπους σε όλον τον κόσμο.
Ωστόσο, όλα τα κράτη του πλανήτη έχουν σπεύσει να προσελκύσουν νέους, εξειδικευμένους επαγγελματίες, που αγαπούν την κινητικότητα και που πολλοί θέλουν να εργάζονται εξ αποστάσεως. Οι κυβερνήσεις πιστεύουν ότι το παχύ πορτοφόλι τους μπορεί να ενισχύσει τις τοπικές οικονομίες μέσω των δαπανών και των επενδύσεων, και ότι το επιχειρηματικό τους πνεύμα μπορεί να συμβάλει καταλυτικά στην καινοτομία. Ως αποτέλεσμα, τα προγράμματα “εργασίας εξ αποστάσεως” ή “ψηφιακών νομάδων” έχουν ξεφυτρώσει σε όλο τον κόσμο, ιδίως μετά τον COVID-19.
“Και ενώ τα κακοσχεδιασμένα προγράμματα παραχώρησης βίζας μπορούν να προκαλέσουν πολλά προβλήματα στις χώρες προορισμού, ένα προσεκτικά σχεδιασμένο πρόγραμμα μπορεί να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα των ντόπιων, των κυβερνήσεων και των νομάδων”, γράφει το Conversation.
H ΒΙΖΑ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΝΟΜΑ
“Η έρευνά μου, που βασίζεται σε μια επισκόπηση της βίζας των ψηφιακών νομάδων σε 36 χώρες, έχει εντοπίσει τουλάχιστον τρία βασικά συστατικά μιας καλά σχεδιασμένης πολιτικής”, γράφει ο οικονομολόγος και ερευνητής, Γιαν Μπέντνορτζ.
“Το πρώτο συστατικό είναι το καλό μάρκετινγκ. Στο βιβλίο τους ‘Digital Nomad’ του 1997, οι Μακιμότο και Μάννερς ανέφεραν: ‘Όπως βλέπουμε ήδη κυβερνήσεις να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την προσέλκυση βιομηχανικών επενδύσεων, έτσι μπορεί να δούμε κυβερνήσεις να ανταγωνίζονται μεταξύ τους και για τους πολίτες’.
Τα σάιτς που δελεάζουν τους ψηφιακούς νομάδες, δείχνοντάς τους τι προσφέρεται (μπορεί να πρόκειται για ήλιο και νυχτερινή ζωή μέχρι υποδομές και μια ακμάζουσα σκηνή νεοφυών επιχειρήσεων) αποτελούν στρατηγική πολλών κρατών.
Η προσφορά στοχευμένων υπηρεσιών μπορεί επίσης να κάνει έναν τόπο να ξεχωρίσει. Αυτές μπορεί να κυμαίνονται από καταλύματα και κόμβους συνεργασίας μέχρι πακέτα τουρισμού περιπέτειας -οτιδήποτε υπόσχεται μια “καλύτερη ζωή”, συνεχίζει ο οικονομολόγος.
Σύμφωνα με τον ίδιο, το δεύτερο συστατικό είναι η ύπαρξη μίας απλής διαδικτυακής διαδικασίας υποβολής αιτήσεων. Πολλά συστήματα παραχώρησης βίζας δεν είναι παρά επικαιροποιήσεις της μεταναστευτικής νομοθεσίας που δημιουργούν μια νέα κατηγορία επισκεπτών κάπου μεταξύ του τουρίστα και του μετανάστη. Ακολουθούν τους συνήθεις κανόνες για την αίτηση βίζας, που συχνά απαιτούν προσωπική επίσκεψη σε προξενείο και εβδομάδες αναμονής για την έκδοση απόφασης.
“Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πολλούς εύπορους ψηφιακούς νομάδες να συμπληρώνουν έντυπα μετανάστευσης και να περιμένουν στην ουρά για να εκπληρώσουν τα γραφειοκρατικά τους καθήκοντα. Τέτοια εμπόδια μπορεί να μην αρκούν για να αποτρέψουν όλους τους ανθρώπους από το να έρθουν, αλλά θα αναγκάσουν πολλούς εξ αποστάσεως εργαζόμενους να εκμεταλλευτούν παραθυράκια -όπως τα visa runs (με λίγα λόγια να φύγεις για λίγο απ’ τη χώρα και να ξαναγυρίσεις προκειμένου να ανανεωθεί η βίζα) ή η καταβολή φόρων αλλού, υπονομεύοντας έτσι τα όποια πιθανά οφέλη για τις τοπικές κοινότητες.
Το τελευταίο -και πιο σημαντικό- συστατικό είναι να διασφαλιστεί ότι οι τοπικοί πληθυσμοί θα επωφεληθούν από αυτήν την εισροή εργαζομένων εξ αποστάσεως. “Οι βίζες ψηφιακών νομάδων θα πρέπει να δίνουν προτεραιότητα στην ανάπτυξη των τοπικών κοινοτήτων και όχι απλώς να ενισχύουν τα προνόμια της νέας ταξιδιωτικής ελίτ”, γράφει χαρακτηριστικά ο οικονομολόγος.
Αυτό μπορεί να επιτευχθεί διευκολύνοντας τους νομάδες να πληρώνουν τους τοπικούς φόρους, καθώς και λαμβάνοντας μέτρα για τον μετριασμό των επιπτώσεών της παρουσίας τους (όπως το gentrification) στις γειτονιές και στην αγορά ακινήτων. Τα μέτρα θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την παροχή κινήτρων για επισκέψεις off season, την ενθάρρυνση της μακροπρόθεσμης εγκατάστασης ή την προώθηση επιλογών στέγασης εκτός των αστικών περιοχών που είναι ήδη επιβαρυμένες με πάρα πολύ κόσμο.
“Ένα σωστά σχεδιασμένο σύστημα βίζας μπορεί να αποφέρει τεράστια οφέλη στις τοπικές κοινωνίες”, γράφει. “Μπορούμε να τα διερευνήσουμε εξετάζοντας τρεις διαφορετικούς τομείς, με παραδείγματα από όλο τον κόσμο”.
ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ
Οι ψηφιακοί νομάδες μπορούν να δώσουν μία ποικιλία στις τουριστικές βιομηχανίες, παρέχοντας μια σταθερή ροή σχετικά μακροπρόθεσμων και εύπορων επισκεπτών για κάθε περίοδο του χρόνου. Και αυτό το γεγονός παρέχει πιο “βιώσιμα καύσιμα” για τις τοπικές οικονομίες από ό,τι οι εποχιακές τουριστικές ροές.
Ο συγγραφέας του Conversation, υποστηρίζει ότι “μια μελέτη σχετικά με την ελληνική βίζα ψηφιακών νομάδων εκτιμά ότι η προσέλκυση 100.000 ψηφιακών νομάδων ετησίως (που μένουν κατά μέσο όρο έξι μήνες) θα δημιουργούσε έσοδα που θα αντιστοιχούσαν σε 2,5 εκατομμύρια εβδομαδιαίων τουριστικών διαμονών”.
Την ίδια στιγμή γράφει ότι “κατά τους πρώτους δέκα μήνες του προγράμματος Welcome Stamp, τα Μπαρμπάντος ισχυρίζονται ότι εισέπραξαν τεράστια ποσά ύψους έξι εκατομμυρίων δολαρίων σε τέλη και δημιούργησαν τουριστικά έσοδα ύψους τουλάχιστον 100 εκατομμυρίων δολαρίων από μόλις 2.500 αιτούντες”.
ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ
Δεδομένης της φήμης τους (είτε είναι ακριβής είτε όχι) ως τεχνολογικά καταρτισμένοι εργαζόμενοι υψηλής εξειδίκευσης, οι ψηφιακοί νομάδες θεωρούνται συχνά ως πόρος που μπορεί να ενισχύσει τα επιχειρηματικά οικοσυστήματα και τις τεχνολογικές βιομηχανίες.
Ο οικονομολόγος γράφει χαρακτηριστικά ότι “είναι απίθανο να το κάνουν αυτό στις περιπτώσεις της Ελλάδας και των Μπαρμπάντος, που έρχονται για λίγο και για την ‘καλοπέραση’, αλλά οι στοχευμένες προσεγγίσεις μπορούν να προσελκύσουν πιο αφοσιωμένους ψηφιακούς νομάδες και να προωθήσουν τη συμμετοχή τους στις τοπικές αγορές εργασίας”.
Η Εσθονία, λέει, αποτελεί το πιο σαφές παράδειγμα. Εκεί η βίζα ψηφιακών νομάδων είναι ένα απότοκο του προγράμματος e-Residency, μιας νομικής εργαλειοθήκης για την ίδρυση και τη λειτουργία μιας ψηφιακής επιχείρησης. Προωθεί και συμπληρώνει αυτήν τη νομοθεσία ενθαρρύνοντας και διευκολύνοντας την εμπλοκή των νομάδων με τις ντόπιες νεοφυείς επιχειρήσεις.
Το Nomad Pass της Μαλαισίας πηγαίνει ακόμη πιο μακριά, καθώς περιορίζεται σε νομάδες που ασκούν “ψηφιακά επαγγέλματα”. Παρέχει πρόσβαση σε συνεργατικούς κόμβους, σχεδιασμένους να συνδέουν τις τοπικές ψηφιακές επιχειρήσεις με ξένα ταλέντα.
Η ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ
Η μακροχρόνια μετεγκατάσταση πλούσιων ατόμων σε χώρες με χαμηλότερο κόστος ζωής δεν είναι καινούργια ιδέα, “απλά ρωτήστε έναν από τους 100.000 Βρετανούς συνταξιούχους στην Ισπανία” γράφει χαρακτηριστικά το site. Οι νομάδες είναι, από πολλές απόψεις, απλώς μια νεότερη, πιο επιθυμητή εκδοχή αυτού του πλήθους των εκπατρισμένων, τους οποίους ορισμένες χώρες προσπαθούν να προσελκύσουν για να ενισχύσουν τις εγχώριες επενδύσεις και δαπάνες.
Η Μάλτα εισήγαγε την άδεια διαμονής νομάδων ως προσθήκη στο καθιερωμένο από καιρό πρόγραμμα διαμονής μέσω επενδύσεων. Η βίζα για μακροχρόνιους κατοίκους της Ταϊλάνδης ακολουθεί μια παρόμοια πορεία, προσφέροντας φορολογικά κίνητρα για υψηλόμισθους εξ αποστάσεως εργαζόμενους που μετακομίζουν στην Ταϊλάνδη για έως και δέκα χρόνια.
Δεν υπάρχει μία και μοναδική τέλεια φόρμουλα για μια βίζα ψηφιακών νομάδων. Το πρόγραμμα κάθε χώρας θα πρέπει να υπαγορεύεται από το τι μπορεί να κερδίσει και τι μπορεί να προσφέρει ως αντάλλαγμα.
Οι ελκυστικοί τουριστικοί προορισμοί είναι ήδη σε θέση να παρέχουν ιδανικές συνθήκες για τους βραχυπρόθεσμους επισκέπτες που αναζητούν ήλιο και περιπέτεια. Οι επίδοξοι τεχνολογικοί κόμβοι, από την άλλη πλευρά, μπορούν να προσελκύσουν απομακρυσμένα ταλέντα της πληροφορικής και ψηφιακούς επιχειρηματίες για να απολαύσουν το τοπικό “οικοσύστημα καινοτομίας”, ενώ οι χώρες με υψηλή ποιότητα ζωής και προσιτή στέγαση αποτελούν φυσική επιλογή για μόνιμη μετεγκατάσταση. “Οι βίζες μπορούν και πρέπει να αξιοποιήσουν αυτά τα προϋπάρχοντα πλεονεκτήματα”, ολοκληρώνει το Conversation.
