Τι κι αν ήσουν βουλευτής για τέσσερα ή περισσότερα χρόνια και απολάμβανες την (όχι και ευκαταφρόνητη) βουλευτική αποζημίωση, τη βουλευτική λιμουζίνα, τα δωρεάν διόδια, το δωρεάν πάρκινγκ στο αεροδρόμιο, την επίσης δωρεάν γραμματειακή υποστήριξη, τους δύο αστυνομικούς της προσωπικής σου ασφάλειας και τα μειωμένα τηλεφωνικά τέλη;

Οταν δεν τα καταφέρεις να εκλεγείς στο Κοινοβούλιο, τα χάνεις όλα. Και εάν πριν γίνεις βουλευτής ήσουν, ας πούμε, φούρναρης, όπως για παράδειγμα ο τέως βουλευτής Μεσσηνίας του ΣΥΡΙΖΑ Πέτρος Κωνσταντινέας, και χάσεις την έδρα, επιστρέφεις αμέσως στην παλιά σου δουλειά, αυτήν του φούρναρη, καθώς διατηρούσε αρτοποιείο στην εκλογική του περιφέρεια. Βέβαια, η επιστροφή του Κωνσταντινέα στον φούρνο έγινε πριν από παλαιότερες εκλογικές αναμετρήσεις, ωστόσο και τώρα στις εκλογές του Ιουνίου υπάρχουν βουλευτές που δεν εξελέγησαν και επέστρεψαν στην παλιά τους δουλειά ή τους βρήκαν καινούργια.

Στην Ελλάδα όταν δεν εκλέγεσαι στη Βουλή, ξαναγυρνάς στο μεροκάματο και ξέρετε ποιο είναι το πιο δύσκολο; Η προσαρμογή. Γιατί όταν είσαι για πολλά χρόνια βουλευτής, ίσως ακόμα και υπουργός, ή και υποψήφιος αρχηγός κόμματος και ξαφνικά από τη μια μέρα στην άλλη τα χάνεις όλα, μη νομίζετε ότι είναι εύκολο να προσαρμοστείς. Το βουλευτικό αξίωμα το είχες έτσι κι αλλιώς συνηθίσει, σου έγινε ένα είδος τρόπου ζωής και ξυπνάς ένα πρωί που αντί να πας στη Βουλή με το μαύρο Audi (αυτό με τα φιμέ τζάμια) και με τον οδηγό σου, πηγαίνεις να ανοίξεις το γραφείο σου ή τη δουλειά σου. Ο Ανδρέας Λοβέρδος φέρ’ ειπείν, ο οποίος σήμερα μετά τη μη επανεκλογή του και την παραίτησή του από μέλος του ΠΑΣΟΚ (όχι όμως από την πολιτική) ξαναγύρισε στα ακαδημαϊκά του καθήκοντα (και στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου), αλλά και στη δικηγορία, όπου πάει πολύ καλά. Ο τίτλος πάντως «κύριε υπουργέ» τού έμεινε, αφού στην Ελλάδα «μια φορά υπουργός για πάντα υπουργός».

Στο ΠΑΣΟΚ ένας άλλος νομικός (και μάλιστα με ειδίκευση στο Ποινικό Δίκαιο) είναι ο Χάρης Καστανίδης, ο οποίος επί σειρά ετών διετέλεσε μέλος των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ, έμεινε εκτός Βουλής, αφού την έδρα του πήρε ο Νίκος Ανδρουλάκης, και ίσως αρχίσει και αυτός πάλι τη δικηγορία.

Τα παραδείγματα από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη

Αυτά όμως συμβαίνουν στην Ελλάδα. Τι γίνεται στο εξωτερικό; Στις ΗΠΑ οι πρώην πλανητάρχες αξιοποιούνται από τον νυν πλανητάρχη. Είτε ως ειδικοί απεσταλμένοι είτε για να τον αντικαταστήσουν σε διάφορες εκδηλώσεις και συνέδρια. Πόσες φορές ο Τζο Μπάιντεν ζήτησε από τους Μπαράκ Ομπάμα ή Μπιλ Κλίντον να αναλάβουν ειδικές αποστολές; Αλλωστε η εμπειρία τους, οι γνώσεις τους, το κύρος και οι γνωριμίες τους είναι αυτά που μετρούν πιο πολύ. Βεβαίως οι πρώην πρόεδροι των Ηνωμένων Πολιτειών δεν περιμένουν να τους φωνάξει ο νυν πρόεδρος για να ξαναπιάσουν δουλειά, αλλά βγάζουν εκατομμύρια από διαλέξεις, ομιλίες και ιδρύματα.

Στην Ευρώπη τα πράγματα είναι διαφορετικά. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, ο πρώην καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ (1998-2005) μόλις αποχαιρέτησε με δάκρυα την Καγκελαρία, ζητώντας μάλιστα από τη στρατιωτική μπάντα να παιανίζει το τραγούδι του Φρανκ Σινάτρα «My Way», έγινε αμέσως υπάλληλος του Πούτιν. Ηθελε, είπε, με αυτόν τον τρόπο να ενισχύσει τη «στρατηγική σύμπραξη» ανάμεσα στο Βερολίνο και τη Μόσχα και δεν δίστασε να περιγράψει τον Πούτιν ως «άψογο δημοκράτη». Και τι νομίζετε ότι συμβαίνει εάν περιγράφεις τον Πούτιν… άψογο δημοκράτη; Ανοίγουν οι πόρτες του Κρεμλίνου και ρέει πακτωλός από ρούβλια. Ετσι ο Σρέντερ ανέλαβε διευθυντική θέση στην κοινοπραξία Nord Stream, για να συνεχίσει έκτοτε την καριέρα που θα τον οδηγήσει μέχρι την προεδρία Επιτροπής Μετόχων του αγωγού Nord Stream 1, την προεδρία του Διοικητικού Συμβουλίου του Nord Stream 2, το διοικητικό συμβούλιο της Gazprom και τη διεύθυνση του Εποπτικού Συμβουλίου της κρατικής εταιρείας ενέργειας Rosneft.

Πρώην πρωθυπουργοί σε ειδικές αποστολές;

Η αλήθεια είναι ότι και εδώ στην Ελλάδα έγινε μια προσπάθεια για αξιοποίηση των πρώην πρωθυπουργών σε ειδικές αποστολές, πλην όμως η προσπάθεια αυτή δεν καρποφόρησε. Κι ας υπάρχουν στη χώρα μας αρκετοί πρώην πρωθυπουργοί, ανάμεσά τους και υπηρεσιακοί πρωθυπουργοί, καθώς και ένας πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Τελειώνουν τη θητεία τους, δηλαδή δεν εκλέγεται το κόμμα τους στην κυβέρνηση, παραιτούνται από την προεδρία και τι γίνεται μετά; Οι περισσότεροι επιστρέφουν στη Βουλή ως απλοί βουλευτές (Γιώργος Παπανδρέου, μέχρι πρότινος ο Κώστας Καραμανλής, Αντώνης Σαμαράς, Αλέξης Τσίπρας), ή γράφουν βιβλία (όπως ο Αντώνης Σαμαράς και πιθανότητα ο Αλέξης Τσίπρας), ή δημιουργούν παράλληλα και πολιτιστικά, μορφωτικά και άλλα ιδρύματα, ή γίνονται ακαδημαϊκοί (Προκόπης Παυλόπουλος). Ενας μόνο πρώην πρωθυπουργός τόλμησε και βγήκε στο μεροκάματο, σε ηλικία μάλιστα που οι άλλοι ετοιμάζονται να απολαύσουν τη σύνταξή τους. Είναι ο Κώστας Καραμανλής, 67 ετών, που ανέλαβε την έμμισθη θέση του προέδρου της ΣΕΚΕ.

Ηταν ίσως πιο παραγωγικό (και πιο πολιτικό) να αναθέτεις σε έναν πρώην πρωθυπουργό να αναλάβει μια ειδική αποστολή για τα εθνικά θέματα, ή αποστολή για την αναζήτηση επενδύσεων ή ακόμα να εκπροσωπήσει τη χώρα μας σε διεθνή φόρα; Και ξέρετε όμως γιατί δεν έγινε έως τώρα; Ισως επειδή οι πρώην πρωθυπουργοί όταν ήταν νυν δεν αξιοποίησαν άλλους πριν από αυτούς πρωθυπουργούς.

Γιατροί, δικηγόροι, πανεπιστημιακοί

Αλλά για τους πρώην βουλευτές δεν υπάρχουν ειδικές αποστολές. Υπάρχει το μεροκάματο, εκτός εάν το κόμμα (και η κυβέρνηση) τούς διορίσει ως γενικούς γραμματείς σε κάποιο υπουργείο, προέδρους σε οργανισμό ή διοικητές σε τράπεζα ή ακόμα και σε νοσοκομείο. Τώρα θα πείτε ο ΣΥΡΙΖΑ είχε διορίσει διοικητή νοσοκομείου έναν ιδιοκτήτη βουλκανιζατέρ, και παλαιότερα οι πασόκοι έναν κομμωτή (με δίπλωμα όμως νοσηλευτικής), οι νεοδημοκράτες έναν ζαχαροπλάστη, ένας πρώην βουλευτής θα τους πείραζε εάν διοριζόταν διοικητής νοσοκομείου;

Ενας άλλος πρώην βουλευτής και ευρωβουλευτής της ΝΔ, ο Γιώργος Κουμουτσάκος, αποτυχών να επανεκλεγεί στη Βουλή στις τελευταίες εκλογές, όχι μόνο επέστρεψε στο υπουργείο Εξωτερικών αλλά ανέλαβε και ένα σημαντικό πόστο για την Ελλάδα. Τοποθετήθηκε στη Μόνιμη Αντιπροσωπεία της UNESCO. Να σημειωθεί ότι ο Κουμουτσάκος είχε εκλεγεί ευρωβουλευτής και κατόπιν βουλευτής, επί 14 συναπτά έτη.

Ξέρετε, οι βουλευτές γιατροί όταν δεν εκλέγονται επιστρέφουν στα νοσοκομεία τους, όπως ο Ανδρέας Ξανθός του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος θα φορέσει (εάν δεν φόρεσε ήδη) άσπρη ποδιά και  πήρε πάλι το ξεχασμένο στηθοσκόπιό του στο Νοσοκομείο Ρεθύμνου. Υπάρχουν όμως και προνόμια, και δεν τα ξεχνούν οι γιατροί: Οι βουλευτές γιατροί όταν δεν εκλεγούν και επιστρέψουν στο νοσοκομείο, δικαιούνται, σύμφωνα με νόμο (τον οποίο ψήφισαν οι ίδιοι ως βουλευτές), προσωποπαγή θέση.

Οι πανεπιστημιακοί επιστρέφουν στα πανεπιστήμιά τους. Ο Δημήτρης Μάρδας, ο οποίος κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ διετέλεσε υφυπουργός Εξωτερικών και αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, επέστρεψε στο αμφιθέατρο διδάσκοντας οικονομικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Οι δημοσιογράφοι Γιώργος Κυρίτσης, Αννέτα Καββαδία και Νίκος Ξυδάκης, που ανήκαν παλαιότερα στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ, επέστρεψαν από τις προηγούμενες εκλογές στα μέσα ενημέρωσης. Από τη ΝΔ επέστρεψε στη δημοσιογραφία η Αρια Αγάτσα, όπως και ο Αλέξανδρος Τριανταφυλλίδης που ανήκε οργανικά στην ΕΡΤ3. Εάν το κόμμα των δημοσιογράφων-βουλευτών που δεν εξελέγησαν εξακολουθεί να είναι στην εξουσία, τότε το πιθανότερο είναι να τους βρεις στην ΕΡΤ ή στο ΑΠΕ. Ο Νίκος Ξυδάκης (πρώην υπουργός του ΣΥΡΙΖΑ) άλλωστε αρθρογραφεί τακτικά. Ο Μπάμπης Παπαδημητρίου που δεν έχει εκλεγεί στον Νότιο Τομέα με τη ΝΔ θα συνεχίσει τη δημοσιογραφία αλλά, όπως λέει, με άλλον τρόπο.

Ο πρώην αναπληρωτής υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης το 2015-2016 και υφυπουργός Οικονομίας, καθώς και Υγείας επί κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ Μάρκος Μπόλαρης έχει μακρά πολιτική θητεία σε δύο κόμματα (ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ) και έχει ενδιαφέρον τι κάνει όταν μένει εκτός Βουλής. Αναγκαστικά επιστρέφει στο μεροκάματο. Εκλεγόταν βουλευτής από το 2004 έως το 2014 στις Σέρρες με το ΠΑΣΟΚ, ενώ τον Σεπτέμβριο του 2015 κατήλθε με τον ΣΥΡΙΖΑ στην Α’ Θεσσαλονίκης, όπου βγήκε. Δεν τα κατάφερε όμως το ’19 να επανεκλεγεί, οπότε επέστρεψε στις δικαστικές αίθουσες και στη δικηγορία. Ετσι κι αλλιώς οι δικηγόροι βουλευτές που είναι και η πλειονότητα στη Βουλή δεν είχαν κλείσει τα δικηγορικά τους γραφεία και όταν δεν εκλεγούν επανέρχονται σε αυτά, όπως ο Μίλτος Χατζηγιαννάκης του ΣΥΡΙΖΑ, μέχρι πρότινος βουλευτής Εύβοιας που ασκεί και πάλι τη δικηγορία.

Οι εξωκοινοβουλευτικοί υπουργοί που μένουν έπειτα από εκλογές εκτός κυβερνητικού σχήματος, τι άραγε κάνουν; Αλλοι περιμένουν τις αποφάσεις του Πρωθυπουργού για την Ευρωβουλή (όπως η πρώην υφυπουργός Υγείας Μίνα Γκάγκα, η οποία στο μεταξύ επέστρεψε στην εργασία της στο νοσοκομείο Σωτηρία) ή μετέχουν στη λίστα των υποψηφίων δημοτικών συμβούλων, όπως ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης, υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος με την παράταξη του Κώστα Μπακογιάννη.