“Το αλφαβητάρι των εξορύξεων”: Όλα όσα θέλετε να ξέρετε αλλά δε σας λένε σχετικά με τις εξορύξεις στην Κρήτη, σύμφωνα με την WWF

Με αφορμή τις εξορύξεις στην Ελλάδα και στην Κρήτη η WWF έδωσε στη δημοσιότητα ένα ενδιαφέρον κείμενο το οποίο απαντά σε 17 ερωτήματα που έχουν πολίτες σχετικά με τις εξορύξεις καθώς και τη συζήτηση γύρω από αυτές για τα πιθανά οφέλη ή τις συνέπειες. Στο κείμενο η WWF απαντά σε ερωτήματα όπως ποια η διαδικασία εξόρυξης όταν τα κοιτάσματα βρίσκονται σε μεγάλα βάθυ όπως ισχύει στην περίπτωση των κοιτασμάτων της Κρήτης. Αναφέρεται επίσης στην ποσότητα των κοιτασμάτων που υπάρχουν και τη συζήτηση για τα πιθανά οφέλη, σημειώνει τις ιδιαιτερότητες του παραδείγματος της Νορβηγίας, τα ποσοστά κέρδους για τις τοπικές κοινωνίες, το ελληνικό κράτος και τις εταιρείες αλλά και τις αρνητικές παρενέργειες σε άλλους οικονομικούς κλάδους και τις περιβαλλοντικές συνέπειες.

Το κείμενο οπωσδήποτε παρουσιάζει ενδιαφέρον σε μία περίοδο όπου η συζήτηση για τις εξορύξεις υδρογονανθράκων στην Ελλάδα έχει φουντώσει.

Διαβάστε το:

1.Πώς γίνονται οι εξορύξεις;

Όταν εντοπιστεί αυτό που εµείς γνωρίζουµε ως πετρελαιοπηγή, κατασκευάζεται πάνω της µια εγκατάσταση σαν πύργος για να γίνει η εξόρυξη. Στη συνέχεια γίνεται η γεώτρηση και τρυπώντας το έδαφος δηµιουργείται ένα φρεάτιο που φτάνει εκεί που βρίσκεται το πετρέλαιο. Είτε ξεπηδήσει ως πίδακας που έχουµε δει σε αρκετές κινηµατογραφικές ταινίες είτε – πιο συχνά – αν αντληθεί µε τη βοήθεια νερού, αφού τοποθετηθούν τα κατάλληλα εξαρτήµατα, η παραγωγή ξεκινά. Έχει ενδιαφέρον ότι οι διάφορες βαλβίδες που τοποθετούνται για να ρυθµίζουν την πίεση και τη ροή του πετρελαίου, ονοµάζονται «Χριστουγεννιάτικο Δέντρο». Οι τεχνικές που χρησιµοποιούνται σε µια εξόρυξη για να αυξηθεί η παραγωγή ποικίλλουν από απλή πρόκληση πίεσης µε νερό, µέχρι χρήσης νιτρογλυκερίνης ή υδροχλωρικού οξέως.

Το αργό πετρέλαιο, στη συνέχεια, αποθηκεύεται σε οριζόντιες ή κατακόρυφες κυλινδρικές δεξαµενές µε περιστρεφόµενα πτερύγια για την αποµάκρυνση των διαλυµένων αερίων υδρογονανθράκων. Στον πυθµένα των δεξαµενών κατακάθονται οι στερεές ουσίες και το νερό, τα οποία και αποµακρύνονται. Το αργό πετρέλαιο στη συνέχεια µεταφέρεται στο διυλιστήριο, το οποίο σχεδόν πάντα βρίσκεται στον τόπο κατανάλωσης των προϊόντων διύλισης. Η µεταφορά του γίνεται, κυρίως, µε αγωγούς και δεξαµενόπλοια, αλλά και µε τρένα και βυτιοφόρα.

Eξαγωγή του φυσικού αερίου γίνεται επίσης µε γεώτρηση σε πηγάδι. Αυτά τα πηγάδια διανοίγονται µεν ειδικά για φυσικό αέριο, αλλά επειδή το φυσικό αέριο βρίσκεται συχνά στις ίδιες αποθέσεις µε το πετρέλαιο, ενίοτε η εξαγωγή φυσικού αερίου είναι µια παράπλευρη λειτουργία της εξόρυξης πετρελαίου, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις το φυσικό αέριο επιστρέφεται πίσω στο πηγάδι για µελλοντική εξόρυξη.

2.Πως γίνονται οι θαλάσσιες εξορύξεις; Ποια η διαφορά όταν τα κοιτάσµατα βρίσκονται σε µεγάλα βάθη;

H τεχνολογία και ο εξοπλισµός για τις θαλάσσιες εξορύξεις είναι παρόµοια µε την τεχνολογία που χρησιµοποιείται στη στεριά, µε τη διαφορά ότι οι εγκαταστάσεις στηρίζονται σε εξέδρες µέσα στη θάλασσα. Οι εξέδρες αυτές είτε είναι ατσάλινες και «πατούν» στον βυθό της θάλασσας είτε είναι πλωτές. Ο τύπος της εξέδρας εξαρτάται πλήρως από το βάθος της εξόρυξης.

Σε γενικές γραµµές, για εξορύξεις σε µικρά βάθη (χονδρικά µέχρι τα 500 µέτρα) χρησιµοποιούνται σταθερές εξέδρες, που είναι πιο ασφαλείς και ανθεκτικές σε καιρικά φαινόµενα. Ένα τέτοιο παράδειγµα στη χώρα µας είναι η εκµετάλλευση του Πρίνου.

Για εξορύξεις σε µεγάλα βάθη (πάνω από τα 500 µέτρα), ωστόσο, χρησιµοποιούνται αποκλειστικά πλωτές εγκαταστάσεις γεώτρησης. Οι εγκαταστάσεις αυτές κρατούνται σε σταθερή θέση πάνω από το πηγάδι µε άγκυρες και προπέλες , οι οποίες ισορροπούν την εξέδρα στα θαλάσσια ρεύµατα και τα κύµατα που αντιµετωπίζει. Για παράδειγµα, ενδεχόµενες εξορύξεις στα οικόπεδα του Ιονίου και της Κρήτης, που βρίσκονται στα µεγάλα βάθη της Ελληνικής Τάφρου, µπορούν να γίνουν αποκλειστικά και µόνο µε τη χρήση πλωτών εγκαταστάσεων.

Παρότι υπάρχουν σήµερα εξαιρετικά προηγµένα συστήµατα άντλησης υδρογονανθράκων µέσω πλωτών εγκαταστάσεων, είναι προφανές ότι οι εξορύξεις σε µεγάλα βάθη, µακριά από τη στεριά, αντιµετωπίζουν πολλές αντικειµενικές τεχνικές δυσκολίες και ρίσκα. Οι δυσκολίες αυτές σηµαίνουν δύο πράγµατα:

• Πρώτον, ότι οι εξορύξεις σε µεγάλα βάθη είναι πολύ πιο ακριβές από µια συµβατική εξόρυξη, απαιτούν τεράστιες επενδύσεις, και βασίζονται εποµένως σε σχετικά υψηλές τιµές υδρογονανθράκων για να είναι επενδυτικά βιώσιµες.
• Δεύτερον, ότι είναι πολύ πιο επικίνδυνες τόσο για τους ανθρώπους, όσο και για το περιβάλλον. Όχι µόνο οι πιθανότητες ατυχηµάτων αυξάνονται σηµαντικά µε το βάθος, αλλά µειώνονται κατακόρυφα και οι δυνατότητες έγκαιρης παρέµβασης για αποφυγή καταστροφικών πετρελαιοκηλίδων. Η BP, για παράδειγµα, χρειάστηκε πέντε ολόκληρους µήνες για να σταµατήσει τη διαρροή πετρελαίου από το πηγάδι Deepwater Horizon στον κόλπο του Μεξικού, που βρισκόταν στα 1.500 µέτρα βάθους. Αντιστοίχως, η Total χρειάστηκε σχεδόν δυο µήνες για να σταµατήσει τη διαρροή υδρογονανθράκων από τη πλατφόρµα Elgin στη Βόρεια Θάλασσα¹.

Πάρα τα ρίσκα για το περιβάλλον και την εµπειρία περασµένων ατυχηµάτων, η πετρελαϊκή βιοµηχανία συνεχίζει απτόητη τις µη συµβατικές εξορύξεις, σε βάθη που αγγίζουν τα 3.000 µέτρα. Αυτό θα έπρεπε να κρούει τον κώδωνα του κινδύνου σε ό, τι αφορά στις ελληνικές θάλασσες, καθώς είναι προφανές ότι πολλές από τις εξορύξεις που σχεδιάζουν οι πετρελαϊκές εταιρείες είναι σε βάθη άνω των 3.000 µέτρων, όπως παραδέχτηκε άλλωστε και ο Διευθύνων Σύµβουλος της Ελληνικής Εταιρίας Υδρογονανθράκων, Γιάννης Μπασιάς. Σχολιάζοντας τα βάθη των οικοπέδων της Κρήτης (κατά µέσο όρο 3.200 µέτρα) σηµείωσε ότι “η τεχνολογία στο συγκεκριµένο κοµµάτι δεν έχει προχωρήσει ακόµη αρκετά”².

3.Ποια διαδικασία ακολουθείται συνήθως µέχρι να γίνει η εξόρυξη;

Μπορεί να ακούγονται ακίνδυνες ως λέξεις, αλλά οι έρευνες για τον εντοπισµό πετρελαίου ή φυσικού αερίου είναι πολύ επικίνδυνες για το περιβάλλον. Μόλις µελετηθούν τα γεωλογικά στοιχεία µιας περιοχής και αποδειχτούν θετικά, ξεκινά η σεισµική έρευνα που ουσιαστικά µέσα από «βόµβες ήχου» που εξαπολύει στο υπέδαφος και της αντανάκλασης που προκαλούν διαµορφώνει µια εικόνα του υπεδάφους. Πρόκειται για έναν εξαντλητικό «υπέρηχο» µε καταστροφικές σε ορισµένες περιπτώσεις συνέπειες για τα θαλάσσια είδη, όπως εξηγούµε σε παρακάτω ερωτήσεις.

Στην ξηρά, οι «βόµβες» αυτές εξαπολύονται συνήθως από ειδικά φορτηγά και γεώφωνα τοποθετηµένα σε µια περιοχή. Οι κύριες περιβαλλοντικές επιπτώσεις αυτής της διαδικασίας περιλαµβάνουν συνήθως το άνοιγµα δρόµων σε δασικές περιοχές ή/και την αποψίλωση δέντρων και βλάστησης.

Στη θάλασσα, η διαδικασία αυτή γίνεται µε ειδικά πλοία (seismic streamer) που δηµιουργούν ηχητικά κύµατα («ηχητικές βόµβες»), και λαµβάνουν την ανάκλαση των κυµάτων. Λόγω των τεράστιων εκτάσεων των οικοπέδων, τα πλοία αυτά συνήθως πλέουν για µεγάλα χρονικά διαστήµατα, µαζεύοντας γεωφυσικές πληροφορίες ανά την επιφάνεια ενός οικοπέδου. Όπως θα δείτε παρακάτω, αυτή η διαδικασία ενέχει ολέθριους κίνδυνους για τα θαλάσσια θηλαστικά, καθώς και άλλα θαλάσσια είδη. Οι επιπτώσεις µάλιστα ξεπερνούν τα όρια των οικοπέδων καθώς αφενός ο ήχος στη θάλασσα ταξιδεύει πολύ µακρύτερα από ότι στον αέρα ενώ βέβαια τα θαλάσσια θηλαστικά, οι χελώνες και τα ψάρια κολυµπούν σε µεγάλες αποστάσεις.

Όταν προκύπτουν σοβαρές ενδείξεις κοιτάσµατος, η δεύτερη φάση είναι εκείνη της εξερεύνησης, κατά την οποία πραγµατοποιούνται πειραµατικές γεωτρήσεις, µε διάτρηση του εδάφους, είτε στην ξηρά, είτε υποθαλάσσια. Είναι αξιοσηµείωτο ότι, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα περισσότερα µικρά και µεγάλα ατυχήµατα θαλάσσιων εξορύξεων συµβαίνουν σε αυτήν ακριβώς τη φάση, µε περιβαλλοντικές συνέπειες οι οποίες παρατίθενται παρακάτω.

Εφόσον εντοπιστούν υδρογονάνθρακες σε οικονοµικά σηµαντικές ποσότητες κατά την φάση των πειραµατικών γεωτρήσεων, ακολουθεί η φάση των γεωτρήσεων εκµετάλλευσης, µε την κατασκευή εγκαταστάσεων άντλησης και µεταφοράς.

Κατά φαντασίαν Σαουδάραβες;

4.Τι κοιτάσµατα υδρογονανθράκων υπάρχουν στην Ελλάδα; Πού βρίσκονται και για τι ποσότητες µιλάµε;

Πρέπει να διαχωρίσουµε δυο τύπους οικοπέδων και ενδεχοµένων κοιτασµάτων:

• Αυτά που είναι σε προχωρηµένο στάδιο, για τα οποία υπάρχουν σχετικά ασφαλείς εκτιµήσεις
• αυτά τα οποία είναι σε πρωταρχικό στάδιο, και για τα οποία κάθε εκτίµηση θα είναι πρώιµη.

Στη πρώτη κατηγορία ανήκουν τα κοιτάσµατα του Πατραϊκού κόλπου (200 εκ. βαρέλια πετρέλαιο), του Κατάκολου (10,7 εκατ. βαρέλια πετρέλαιο), και φυσικά του µοναδικού κοιτάσµατος που είναι ήδη υπό εκµετάλλευση, του Πρίνου.

Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν κατ’ αρχάς όλα τα οικόπεδα της Νοτιοδυτικής και Δυτικής Κρήτης, όπου οι ανεπίσηµες εκτιµήσεις των κοιτασµάτων κυµαίνονται σε ένα τεράστιο εύρος, από 3 µέχρι 30 τρις. κυβικών ποδιών αερίου. Ανήκουν επίσης όλα τα οικόπεδα κατά µήκος του Ιονίου (από την Κέρκυρα µέχρι τη Νότια Πελοπόννησο), όπου ορισµένες ανεπίσηµες εκτιµήσεις µιλούν για αποθέµατα της τάξης των 2 δις. Βαρελιών πετρελαίου. Ανήκουν, τέλος, τα χερσαία οικόπεδα (Βορειοδυτικής Πελοποννήσου, Αιτωλοακαρνανίας, Άρτας/Πρέβεζας), για τα οποία δεν υπάρχουν ασφαλείς εκτιµήσεις. Δεν είναι ωστόσο ξεκάθαρο το κατά πόσο οι παραπάνω εκτιµήσεις για τα κοιτάσµατα του Ιονίου και της Κρήτης είναι ακριβείς, ούτε το κατά πόσο τα αποθέµατα είναι απολήψιµα η όχι. Αξίζει επίσης να σηµειώσουµε ότι λόγω του µεγάλου βάθους αυτών των περιοχών, είναι αβέβαιο το κατά ποσό τέτοιες επενδύσεις θα ήταν οικονοµικά βιώσιµες.

5.Αν υπάρχουν κοιτάσµατα θα χαρίσουν στη χώρα ενεργειακή επάρκεια;

Γενικά, υπάρχει µεγάλη αβεβαιότητα για το µέγεθος των απολήψιµων κοιτασµάτων της Ελλάδας.

Οι πιο πρόσφατες εκτιµήσεις για τις τρεις περιοχές που βρίσκονται σε πιο προχωρηµένο στάδιο ερευνών είναι 100 εκατ. βαρέλια για την περιοχή των Ιωαννίνων ³, 200 εκατ. βαρέλια για το κοίτασµα του Πατραϊκού Κόλπου ⁴ και περίπου 10,7 εκατ. βαρέλια για το κοίτασµα του Κατάκολου ⁵, τα οποία θα εξορυχθούν µέσα σε χρονικό διάστηµα 25 ετών, σύµφωνα µε τις υπογραφείσες συµβάσεις.

Από την άλλη µεριά, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Eurostat η κατανάλωση της χώρας σε πετρέλαιο µόνο για το 2016 ανήλθε σε σχεδόν 92 εκατ. βαρέλια. Γίνεται λοιπόν σαφές ότι οι ανάγκες της χώρας σε πετρέλαιο είναι πολύ µεγαλύτερες. Με άλλα λόγια, όλα τα εκτιµώµενα διαθέσιµα κοιτάσµατα σε αυτές τις τρεις περιοχές, όπου προχωρούν οι έρευνες, θεωρητικά θα έφταναν για να καλύψουν την κατανάλωση της χώρας για µόλις τρία χρόνια ενώ τα κοιτάσµατα, αν τελικά αποδειχθεί ότι είναι όντως απολήψιµα, θα εξορυχθούν σε 25 χρόνια.

Σε κάθε περίπτωση τα κοιτάσµατα που θα εξορυχθούν στην Ελλάδα δεν προορίζονται για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της χώρας αλλά για πώληση µε στόχο τα έσοδα. Ακόµη όµως κι αν το πετρέλαιο αυτό χάριζε στη χώρα ενεργειακή επάρκεια, θα την κρατούσε δεσµευµένη στο µοντέλο των ορυκτών καυσίµων, το οποίο πρέπει να αφήσουµε πίσω µας αν θέλουµε να αντιµετωπίσουµε την κλιµατική αλλαγή.

6.Θα γίνουµε Κουβέιτ;

Οι έρευνες και οι εξορύξεις πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ελλάδα δεν αναµένεται να αποφέρουν κάποιο σηµαντικό έσοδο για τη χώρα   µας. Κι αυτό κυρίως λόγω του ότι τα αποδεδειγµένα εκµεταλλεύσιµα αποθέµατα της χώρας  µας είναι πάρα πολύ  µικρά, αλλά και λόγω της  µεγάλης αβεβαιότητας που υπάρχει για το µέγεθος των ανεξερεύνητων ακόµα κοιτασµάτων της Ελλάδας.

Ακόµα, όµως, και εάν είχαµε τεράστια και πλούσια αποθέµατα, ο θετικός αντίκτυπος που θα είχαν οι εξορύξεις στην εγχώρια οικονοµία µας θα εξακολουθούσε να ήταν αβέβαιος. Γειτονικές χώρες µε πολύ µεγαλύτερα κοιτάσµατα από τα δικά µας, όπως η Αλβανία και η Ρουµανία, έχουν πολύ φτωχότερα επίπεδα διαβίωσης και παρουσιάζουν ασθενείς οικονοµικές επιδόσεις συγκριτικά όχι µόνο µε το Κουβέιτ, αλλά και µε την Ελλάδα.

Όπως στοιχειοθετούν πολλές µελέτες που µιλούν για «κατάρα του πετρελαίου», οι εξορύξεις συνήθως δεν οδηγούν σε ανάπτυξη και ευηµερία.

Αντιθέτως, ενδυναµώνουν την εξάρτηση  µιας χώρας από  µια «µονοκαλλιέργεια», έναν µη ανανεώσιµο πόρο, συχνά εις βάρος άλλων παραγωγικών  δραστηριοτήτων όπως ο τουρισµός, η γεωργία, η κτηνοτροφία, η αλιεία ή ακόµα και η βιοµηχανία 6.

Το παράδειγµα της «µονοκαλλιέργειας» λιγνίτη  στη Δυτική Μακεδονία και των κοινωνικοοικονοµικών επιπτώσεων της υψηλής εξάρτησης από µία µόνο δραστηριότητα είναι χαρακτηριστικό.  Επιπλέον, πάρα πολλές µελέτες δείχνουν ότι οι εξορύξεις πετρελαίου αυξάνουν τη διαφθορά και υπονοµεύουν την ποιότητα θεσµών και διακυβέρνησης, φαινόµενα που αποτελούν εµπόδιο για την ανάπτυξη µιας χώρας7.

Με άλλα λόγια, το ότι οι εξορύξεις πετρελαίου ισοδυναµούν µε πλούτο και κοινωνική ευηµερία αποτελεί έναν µεγάλο µύθο που κάποια στιγµή πρέπει να τελειώσει.

7.Στη Νορβηγία, όµως, δεν ίσχυσε κάτι τέτοιο. Πώς το σχολιάζετε αυτό;

Βεβαίως, υπάρχουν και εξαιρέσεις, όπως η Νορβηγία, όπου η «κατάρα του πετρελαίου» δεν υφίσταται. Όµως η πραγµατικότητα είναι ότι σε θέµατα διακυβέρνησης, διαφθοράς και ποιότητας θεσµών ελάχιστα κοινά έχει η χώρα µας µε τη Νορβηγία.

Τα αποθέµατα της Νορβηγίας και τα έσοδα των υδρογονανθράκων διαχειρίζονται επίσης απευθείας από το Νορβηγικό Κράτος και όχι από ιδιωτικούς κολοσσούς, κάτι που της επιτρέπει να χρησιµοποιεί τα έσοδα προς όφελος µιας µακροχρόνιας ανάπτυξης. Καµία σχέση και πάλι µε το δικό µας καθεστώς.

Τέλος, η Νορβηγία ανέπτυξε της εξορύξεις πετρελαίου και φυσικού αερίου σε τελείως διαφορετική ιστορική συγκύρια. Σήµερα που το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο µετατρέπονται σε «καύσιµα του παρελθόντος» λόγω της κλιµατικής αλλαγής, η Νορβηγία έχει ήδη ξεκινήσει τη διαδικασία απεξάρτησης της από την εκµετάλλευση τους.

8.Υπάρχει έντονη η πεποίθηση στον κόσµο ότι η Ελλάδα έχει πλούσια κοιτάσµατα πετρελαίου που θα µπορούσαν να τη βγάλουν από την οικονοµική κρίση. Ισχύει; Για να υπάρχει τόσο µεγάλο ενδιαφέρον από ξένες επιχειρήσεις δεν σηµαίνει ότι υπάρχουν και αρκετά µεγάλα κοιτάσµατα;

Σαφώς και δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Για να µας βγάλουν τα κοιτάσµατα από την οικονοµική κρίση, θα πρέπει να συµπίπτουν οι εξής συνθήκες:

• τα κοιτάσµατα να είναι γιγάντια,
• το Κράτος να αντλεί σηµαντικά φορολογικά έσοδα από αυτά τα κοιτάσµατα,
• να µην υπάρχουν αρνητικές παρενέργειες σε άλλους κλάδους της οικονοµίας και τη φορολογική συνεισφορά τους.

Καµία από αυτές τις συνθήκες δεν πληρείται στη χώρα µας. Ειδικότερα:

(1)  Ως προς το µέγεθος των κοιτασµάτων: Αυτό που γνωρίζουµε ως σήµερα είναι ότι τα αποδεδειγµένα εκµεταλλεύσιµα αποθέµατα είναι πάρα πολύ µικρά. Επίσης, το ότι υπάρχει µεγάλο ενδιαφέρον από ξένες επιχειρήσεις δεν σηµαίνει αυτοµάτως ότι υπάρχουν µεγάλα κοιτάσµατα στη χώρα µας.

• Ως προς τα φορολογικά έσοδα που θα αντλήσει το Ελληνικό Κράτος από τα αποδεδειγµένα κοιτάσµατα: Λαµβάνοντας υπόψη το κόστος των εξορύξεων και τις τιµές του πετρελαίου, η πρώτη εκτίµηση µας είναι ότι τα άµεσα έσοδα του Δηµοσίου θα ισοδυναµούν κατά µέσο όρο ετησίως µόλις µε το 0,1% µε 0,2% του σηµερινού ΑΕΠ (περίπου 240 εκατοµµύρια Ευρώ), σε αντίθεση µε όσα ανακριβή λέγονται κατά καιρούς στον τύπο για 150 ⁸ δισεκατοµµύρια µε 1 τρις Ευρώ⁹.

(3) Ως προς τις αρνητικές παρενέργειες σε άλλους οικονοµικούς κλάδους:

Οποιαδήποτε σοβαρή οικονοµική εκτίµηση πρέπει να συνυπολογίζει και τα αντίστοιχα κόστη. Το κόστος προηγουµένων πετρελαιοκηλίδων, λόγω εξορύξεων και µεταφοράς υδρογονανθράκων, είναι µια καλή ένδειξη της οικονοµικής απώλειας που ενδέχεται να δηµιουργηθεί. Για παράδειγµα:

• Η πετρελαιοκηλίδα του Erika κόστισε στην Γαλλική οικονοµία 974 εκ – 1,1 δις Ευρώ (τιµές 2018), σε αναλογία περίπου το 0.5% της Ελληνικής οικονοµίας10.
• Η πετρελαιοκηλίδα του Jiyeh, που µάστισε τη τουριστική ακτογραµµή του Λίβανου, είχε σωρευτικό κόστος 2,8 µε 4,2 δις Ευρώ (τιµές 2018), ήτοι 1,6% – 3,2% της Ελληνικής οικονοµίας11.
• Τέλος, η πετρελαιοκηλίδα του Deepwater Horizon στον κόλπο του Μεξικού έχει κοστίσει σωρευτικό πάνω από 65 δις Δολάρια, σε αντιστοιχία το 31% της Ελληνικής οικονοµίας¹².

Γίνεται εύκολα αντιληπτό πως ένα και µόνο ατύχηµα αρκεί για να ακυρώσει τα όποια, µικρά, οικονοµικά οφέλη µπορεί να αντλήσει η χώρα µας από τις εξορύξεις. Με λίγα λόγια, πέραν του ρίσκου µιας άνευ προηγουµένου οικολογικής καταστροφής, δεν προκύπτει από κανένα στοιχείο ότι οι εξορύξεις πετρελαίου είναι το κλειδί για την έξοδο από την κρίση.

9.Από τα λεφτά των εξορύξεων τι ποσοστό θα δοθεί στις τοπικές κοινωνίες, το κράτος και τι κέρδος θα έχουν οι εταιρείες;

Στο µοίρασµα της πίτας των υδρογονανθράκων κερδισµένες βγαίνουν κυρίως οι πετρελαϊκές εταιρείες. Αντίθετα, οι τοπικές κοινωνίες, οι οποίες θα επωµιστούν ενδεχόµενες περιβαλλοντικές και οικονοµικές επιβαρύνσεις, λαµβάνουν πάντα το µικρότερο ποσοστό της πίτας.

Με βάση το ισχύον καθεστώς, κι εφόσον βρεθούν κοιτάσµατα, οι εταιρείες έχουν δύο κύριες φορολογικές υποχρεώσεις κατά την φάση την εξόρυξης:

• Καταβάλλουν δικαιώµατα επί της παραγωγής (royalties), που υπολογίζονται µε βάση το µέγεθος της εξόρυξης και την τιµή των υδρογονανθράκων, και σε συνάρτηση µε το κόστος που επωµίζεται η εταιρεία για την εξόρυξη ανά κοίτασµα. Με απλά λόγια, εάν µια εταιρεία δηλώνει ότι το κόστος εξόρυξης είναι µεγάλο, τότε το Ελληνικό Κράτος λαµβάνει ένα πολύ µικρό ποσοστό δικαιωµάτων επί της συνολικής παραγωγής (2% – 4% ανάλογα µε το κοίτασµα).
• Καταβάλλουν τον φόρο εισοδήµατος επιχειρήσεων στο κράτος, στην περίπτωση που δηλώνουν κέρδη. Ο φορολογικός συντελεστής για τις πετρελαϊκές εταιρείες είναι πολύ µικρότερος (25% επί των κερδών) σε σχέση µε ό,τι ισχύει για τις άλλες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα (29%). Από το 25%, το 20% κατανέµεται στο Κράτος και το υπόλοιπο 5% στην Περιφέρεια, όπου δραστηριοποιείται η εταιρεία.

Σε όλα αυτά, θα πρέπει να συνυπολογίσουµε και τη συνήθη πρακτική των πετρελαϊκών κολοσσών να αποκρύπτουν τα κέρδη τους µέσω διάφορων λογιστικών µεθόδων (για παράδειγµα transfer pricing) που τους επιτρέπουν να µην πληρώνουν εταιρικό φόρο. Ως αποτέλεσµα, ενδέχεται δηµόσιο και περιφέρειες λαµβάνουν πενιχρά έσοδα από τις εξορύξεις µέσω του φόρου εταιρικού εισοδήµατος.

Ας πάρουµε το παράδειγµα της κοινοπραξίας του Πρίνου, ΚΑΒΑΛΑ OIL AE. Κατά την ετήσια έκθεση της του 2016, η εταιρεία δήλωσε ζηµίες, πληρώνοντας έτσι µηδενικό φόρο εταιρικού εισοδήµατος στο Κράτος. Τo 2015 η εταιρία συνεισέφερε στο Κρατικό προϋπολογισµό το πενιχρό ποσό των 177.000 Ευρώ¹³. Πάντως, οι µεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη χώρα µας (Repsol, Total, Exxon) έχουν εµπλακεί αµέτρητες φορές σε υποθέσεις φοροαποφυγής και φοροδιαφυγής, σε πάρα πολλές χώρες ανά την υφήλιο ^{14 15 16, κάτι που ενισχύει την άποψη ότι οι εταιρείες είναι οι µόνοι κερδισµένοι παίκτες, σε επίπεδο εσόδων κι όχι το κράτος ή οι τοπικές κοινωνίες που θα κληθούν να αντιµετωπίσουν την καταστροφή που θα αφήσουν πίσω τους οι εξορύξεις.}

10.Ποιες εταιρείες ενδιαφέρονται να πραγµατοποιήσουν εξορύξεις στην Ελλάδα;

Οι εταιρείες που είτε έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον να πραγµατοποιήσουν εξορύξεις, είτε δραστηριοποιούνται ήδη στην Ελλάδα, είναι οι Repsol, Total, Exxon Mobil, Edison, Energean, και ΕΛ.ΠΕ.

• Repsol (Ιωάννινα, Ιόνιο): η Repsol είναι µία από τις µεγαλύτερες εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου στον κόσµο. Έχει παρουσία σε περισσότερες από 40 χώρες και παράγει περίπου 700.000 βαρέλια πετρελαίου ηµερησίως. Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για µια µεγάλη εταιρία από το 2013 έως το 2015, µόνο, ήταν υπεύθυνη για 52 ατυχήµατα και διαρροή 354 τόνων πετρελαίου παγκοσµίως¹⁷.
• Total (Ιόνιο, Κρήτη): Η Total S.A είναι µια µεγάλη εταιρεία εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου µε έδρα το Παρίσι και µε έσοδα για το 2017 ύψους 171.5 δις δολαρίων. Τα 3/4 των εσόδων της εταιρείας προέρχονται από τη δραστηριότητά της στην Ευρώπη. Οι περιπτώσεις κακής διαχείρισης, ελλιπών µέτρων ασφαλείας µε σκοπό τη µείωση κόστους παραγωγής, φοροδιαφυγής και δωροδοκιών συµπληρώνουν το βιογραφικό της εταιρείας ¹⁸. Το 2013 συγκεκριµένα, η εταιρεία κλήθηκε να πληρώσει το τέταρτο µεγαλύτερο πρόστιµο στην ιστορία των ΗΠΑ για σκάνδαλο δωροδοκίας. Η εταιρεία κρίθηκε επίσης ένοχη για µερικές από τις µεγαλύτερες πετρελαιοκηλίδες και ατυχήµατα της νεότερης ιστορίας, όπως την πετρελαιοκηλίδα του Erika το 1999 (Γαλλία) και πολλαπλά ατυχήµατα στο Δέλτα του Νίγηρα¹⁹.
• ExxonMobil (Κρήτη): Η ExxonMobil είναι αµερικανική πολυεθνική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου που εδρεύει στο Τέξας. Αποτελεί την 8η µεγαλύτερη εταιρεία στον κόσµο µε βάση τα έσοδα. Όµως, από το 2005 µέχρι σήµερα, η ExxonMobil έχει προκαλέσει πάνω από 3.600 πετρελαιοκηλίδες ανά τον κόσµο 20. Η εταιρεία είναι επίσης υπεύθυνη για µια εκ των πιο καταστροφικών πετρελαιοκηλίδων της ιστορίας, το λεγόµενο ατύχηµα του Exxon-Valdez στην Αλάσκα το 1989, µε κόστος 7 δις δολαρίων. Λόγω της εκτενούς καταστροφής του θαλάσσιου περιβάλλοντος, ο κλάδος της αλιείας απώλεσε 300 εκατοµµύρια δολάρια εισοδήµατος και ο τουρισµός στη περιοχή µειώθηκε κατά 35%21.
• Edison (Πατραϊκός, Ιόνιο): Η Edison είναι µια ιταλική εταιρεία παραγωγής και παροχής ενέργειας, η οποία ανήκει σχεδόν εξ’ ολοκλήρου στην γαλλική EDF από το 2012 και δραστηριοποιείται σε πολλές χώρες. Θεωρείται µια σχετικά µικρή εταιρεία παραγωγής υδρογονανθράκων: η ετήσια παραγωγή της ανέρχεται σε περίπου 4 εκατοµµύρια βαρέλια πετρελαίου και 2 δις κυβικά ποδιά φυσικού αεριού. Παρ’ ότι δηλώνει πλήρως «προσηλωµένη» στην ανάπτυξη ανανεώσιµων πηγών ενέργειας και την µείωση των εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα, η πραγµατικότητα είναι ότι συνεχίζει ακάθεκτη την εκµετάλλευση υδρογονανθράκων, τόσο στη Μεσόγειο, όσο και στον υπόλοιπο κόσµο²².
• Energean (Ιωάννινα, Κατάκολο, Αιτωλοακαρνανία, Πρίνος): Η Energean Oil and Gas αποτελεί µία ανεξάρτητη εταιρεία που ασχολείται µε τον εντοπισµό κοιτασµάτων και την παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου στον χώρο της Αν. Μεσογείου. Ξεκίνησε να δραστηριοποιείται στην Ελλάδα το 2007, αποκτώντας άδεια για την εκµετάλλευση της περιοχής του Πρίνου και του Β. Πρίνου, καθώς και των κοιτασµάτων που εντοπίζονται στη Ν. Καβάλα.
• Ελληνικά Πετρέλαια   ( Δυτικός   Πατραϊκός ,  Νοτιοδυτική   Πελοπόννησος , Πρέβεζα, Ιόνιο, Κρήτη): Τα ΕΛ.ΠΕ αποτελούν έναν από τους µεγαλύτερους οµίλους στον τοµέα της ενέργειας στη Ν.Α. Ευρώπη. Το 2017 ο κύκλος εργασιών του οµίλου ανήλθε σε 8 δις ευρώ. Έχουν καταγραφεί περιστατικά ρύπανσης γύρω των διυλιστηρίων της εταιρείας²³.

Αξίζει να σηµειωθεί ότι οι περισσότερες ξένες εταιρείες που επιθυµούν να πραγµατοποιήσουν εξορύξεις στην Ελλάδα έχουν πολλές φορές αποτραπεί να πράξουν το ίδιο στις χώρες προέλευσης τους, είτε λόγω αντίδρασης των πολιτών, είτε ως πολιτική επιλογή κατά της κλιµατικής αλλαγής (π.χ. η Total στη Γαλλία και η Repsol στην Ισπανία). Προσπαθούν τώρα να βρουν πρόσφορο έδαφος για εξόρυξη σε άλλες χώρες, ώστε να µη µειωθεί η αποθεµατική τους ικανότητα σε παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου και να συνεχίσουν να αυξάνουν τα κέρδη τους ενάντια στην περιβαλλοντική βιωσιµότητα και την τοπική ανάπτυξη.


Απειλείται η ελληνική φύση από τις εξορύξεις;

11.Ποιες οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις κατά τη διάρκεια των ερευνών και ποιες κατά τη διάρκεια των εξορύξεων; Ποιες οι επιπτώσεις στη θαλάσσια βιοποικιλότητα των περιοχών που πραγµατοποιούνται έρευνες;

Τόσο η φάση της έρευνας, όσο και των εξορύξεων είναι ιδιαίτερη επιβλαβής για τη θαλάσσια βιοποικιλότητα.

Οι επιπτώσεις στη θαλάσσια βιοποικιλότητα σε περιοχές όπου πραγµατοποιούνται έρευνες είναι πολλαπλές. Δεν περιορίζονται µόνο στις επιπτώσεις από τις σεισµικές έρευνες – αν και αυτές είναι οι πλέον µελετηµένες και ίσως και οι πλέον προβληµατικές. Αφορούν επίσης τις δοκιµαστικές γεωτρήσεις µέχρι να εντοπιστούν εµπορικά εκµεταλλεύσιµα κοιτάσµατα και εν γένει τις έρευνες, τη διάνοιξη των φρεατίων που δηµιουργούνται για την εξόρυξη του πετρελαίου, την τοποθέτηση των εγκαταστάσεων παραγωγής, την εγκαθίδρυση των εγκαταστάσεων εξαγωγής -όπως είναι το δίκτυο σωληνώσεων- τη λειτουργία αυτών και τη µεταφορά των προϊόντων µε πλοία ή αγωγούς, έως την τελική αποσυναρµολόγησή τους.

Σε όλους τους θαλάσσιους οργανισµούς που έχουν µελετηθεί έως σήµερα καταγράφονται συστηµατικά παρόµοιου τύπου επιπτώσεις, οι οποίες περιλαµβάνουν προβλήµατα στη φυσιολογία (π.χ. την ακοή), την ανάπτυξη των οργανισµών (π.χ. καθυστέρηση και δυσµορφίες), διαταραχές στη συµπεριφορά ατόµων ή κοπαδιών, µειωµένη ικανότητα σύλληψης τροφής, απώλεια προσανατολισµού και αύξηση των επιπέδων στρες. Παρατηρείται επίσης αποµάκρυνση πληθυσµών από περιοχές τροφοληψίας και αναπαραγωγής και αρκετά συχνά, µείωση των πληθυσµών. Ειδικότερα στα θαλάσσια θηλαστικά η εξόρυξη υδρογονανθράκων -κυρίως κατά τη διάρκεια των σεισµικών ερευνών- συνδέεται και µε εκβρασµούς και συνεπώς µε αυξηµένη θνησιµότητα ατόµων. Τα πλέον ευαίσθητα είδη στους ανθρωπογενείς θορύβους είναι κυρίως ο ζιφιός και η φάλαινα φυσητήρας, αλλά και τα υπόλοιπα θαλάσσια θηλαστικά επηρεάζονται εξίσου πολύ σοβαρά. Οι αγκυροβολήσεις, η διάνοιξη γεωτρήσεων και τα απόβλητα αυτών και γενικά η τοποθέτηση των εγκαταστάσεων εξόρυξης, αλλά και µεταφοράς στον βυθό, πέραν της υποβάθµισης που προκαλούν στον ίδιο τον βυθό, προκαλούν όπως είναι αναµενόµενο σοβαρά προβλήµατα και στους οργανισµούς που ζουν εκεί (π.χ. απώλεια οξυγόνου από το σώµα ή τον εγκέφαλο) και γενικώς φυσική φθορά (π.χ. κοράλλια). Γενικώς υπολογίζεται ότι για κάθε πλατφόρµα, διαταράσσεται η οικολογική ισορροπία 20 στρεµµάτων θαλάσσιου πυθµένα και 3,2 στρεµµάτων ανά χιλιόµετρο αγωγού µεταφοράς.

Η διάρκεια των επιπτώσεων ποικίλει αν και σε αρκετές περιπτώσεις έχει διαπιστωθεί ότι µιλάµε για µακροχρόνιες επιπτώσεις που επηρεάζουν την επιβίωση των πληθυσµών ορισµένων σπάνιων ή και απειλούµενων ειδών.

Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εξόρυξης υδρογονανθράκων δεν µπορούν να αποµονωθούν επίσης από την πιθανότητα ατυχήµατος, το οποίο µπορεί να συµβεί κατά τη διάρκεια όλων των φάσεων της διαδικασίας έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων στον θαλάσσιο χώρο. Διεθνώς, τα τελευταία 50 χρόνια, οι περισσότερες εκρήξεις σε εξορύξεις έχουν συµβεί κατά τη διάρκεια των ερευνητικών εργασιών, αλλά συνολικά θα πρέπει επίσης να συνυπολογίσουµε και τα ναυτιλιακά ατυχήµατα στα οποία εµπλέκονται δεξαµενόπλοια. Επιπλέον οι επιπτώσεις δεν ακολουθούν πάντα άµεσα το ατύχηµα. Για παράδειγµα, το ατύχηµα του Aegean Sea προκάλεσε πτώση της τάξης του 33% στις εκφορτώσεις ψαριών έξι χρόνια µετά από το συµβάν. Σε κάθε περίπτωση, οι επιπτώσεις ενός ατυχήµατος επηρεάζουν πολύ µεγαλύτερες σε έκταση περιοχές από αυτές που επηρεάζουν οι εξορύξεις.

Για περισσότερες πληροφορίες για τις επιπτώσεις ενός ατυχήµατος, βλ. και Ερώτηση 14.

12.Ποια είναι η σηµασία της Ελληνικής Τάφρου από πλευράς θαλάσσιας βιοποικιλότητας;

Ένα µεγάλο µέρος των θαλάσσιων οικοπέδων προς παραχώρηση στο Ιόνιο και την Κρήτη βρίσκονται πάνω από την Ελληνική Τάφρο. Τυχόν εξορύξεις στην περιοχή ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο ένα από τα σηµαντικότερα θαλάσσια οικοσυστήµατα της χώρας µας, αλλά και ολόκληρης της Μεσογείου.

• Ελληνική Τάφρος είναι το τόξο που περιλαµβάνει ολόκληρο το Ιόνιο Πέλαγος και τη θαλάσσια περιοχή νότια της Κρήτης, και φτάνει µέχρι και τις ακτές της Ανατολίας στην Τουρκία. Αποτελεί µια από τις πιο σηµαντικές περιοχές για τον θαλάσσιο φυσικό πλούτο της Ελλάδας, αλλά και της ανατολικής Μεσογείου.

Στην Ελληνική Τάφρο, και συγκεκριµένα δυτικά- νοτιοδυτικά της Πύλου, εντοπίζεται το βαθύτερο σηµείο της Μεσογείου µε βάθος που ξεπερνά τα 5.100 µέτρα. Λόγω της ιδιαίτερης βαθυµετρίας της περιοχής, αυτή αποτελεί έναν από τους σηµαντικότερους βιοτόπους για σπάνια και απειλούµενα υπό εξαφάνιση θαλάσσια θηλαστικά, όπως οι φυσητήρες και τα δελφίνια.

Συνολικά η Ελληνική Τάφρος φιλοξενεί 7 είδη θαλάσσιων θηλαστικών, και συγκεκριµένα έξι κητώδη και τη Μεσογειακή φώκια. Οι δυτικές ακτές της Ελλάδας και συγκεκριµένα οι παραλίες της Ζακύνθου και της Κυπαρισσίας, αποτελούν έναν από τους κρισιµότερους βιότοπους της Μεσογείου για θαλάσσιες χελώνες Caretta caretta καθώς εκεί βρίσκονται οι πιο ση µ αντικές παραλίες αναπαραγωγής για την καρέτα στη Μεσόγειο.

Η θαλάσσια περιοχή «Νοτιοδυτική Κρήτη- Ελληνική Τάφρος» είναι η µόνη στη Μεσόγειο «Περιοχή Ειδικής Σηµασίας» για τους φυσητήρες που έχει οριστεί από τη Διεθνή Συµφωνία για τη Διατήρηση των Κητωδών της Μαύρης Θάλασσας, της Μεσογείου και της Συγκείµενης Ζώνης του Ατλαντικού (ACCOBAMS). Τη συµφωνία αυτή έχει συνυπογράψει η χώρα µας (παρότι δεν την έχει κυρώσει) και συµµετέχει µε εκπρόσωπο το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Η Ελληνική Τάφρος έχει επιπλέον οριστεί σαν «Σηµαντική Περιοχή για τα Θαλάσσια Θηλαστικά» από την Ειδική Επιτροπή για την προστασία των θαλάσσιων θηλαστικών της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN). Επιπλέον η Ελληνική Τάφρος έχει χαρακτηριστεί ως Οικολογικά και Βιολογικά Σηµαντική Περιοχή (EBSA) από τη Σύµβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα (CBD).

Ο µεσογειακός πληθυσµός των φυσητήρων, που ένα σηµαντικό τµήµα του συναντάται µόνιµα στην Ελληνική Τάφρο και αριθµεί περίπου 300-350 άτοµα, έχει χαρακτηρισθεί ως «κινδυνεύoν» από την IUCN και προστατεύεται ως είδος «κοινοτικού ενδιαφέροντος που απαιτεί αυστηρή προστασία», σύµφωνα µε την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Όταν ένα είδος θεωρείται κινδυνεύον σηµαίνει ότι αντιµετωπίζει πολύ υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης στο φυσικό του περιβάλλον στο άµεσο µέλλον. Ειδικότερα, η πληθυσµιακή οµάδα που ζει ή επισκέπτεται τα νερά της Ελληνικής Τάφρου, αριθµεί περίπου 200 άτοµα όλων των ηλικιών, ενώ για το σύνολο των ελληνικών θαλασσών ο αριθµός τους δεν υπερβαίνει τα 250 άτοµα. Ο αριθµός αυτός πιθανόν να εκπροσωπεί και το µεγαλύτερο µέρος των φυσητήρων που ζουν σε ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο.

Η Ελληνική Τάφρος αποτελεί επίσης ένα από τους πέντε σηµαντικότερους βιοτόπους στη Μεσόγειο για τον ζιφιό ( Ziphius cavirostris). Άλλα σηµαντικά είδη που απαντώνται σε αυτή είναι η πτεροφάλαινα (Balaenoptera physalus), τα σταχτοδέλφινα (Grampus griseus), τα ζωνοδέλφινα (Stenella coeruleoalba), και τα ρινοδέλφινα (Tursiops truncatus).

Λαµβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, επιβεβαιώνεται πως η Ελληνική Τάφρος είναι µια περιοχή µοναδικής οικολογικής αξίας που οφείλει να αποτελεί προτεραιότητα για τη διατήρηση του φυσικού πλούτου της χώρας. Διατηρώντας τη ζωντανή, µακριά από τον κίνδυνο των εξορύξεων, διασφαλίζουµε τη βιώσιµη ανάπτυξη όχι µόνο της περιοχής, αλλά και ολόκληρης της χώρας για τη σηµερινή, αλλά και για τις µελλοντικές γενιές.

Πόσο “κοντά µας” είναι µια πετρελαιοκηλίδα;

13.Αληθεύει ότι η πιθανότητες ατυχηµάτων είναι µηδαµινές;

Ενώ οι εγχώριοι πολιτικοί και οι εταιρείες προσπαθούν να καλλιεργήσουν τον µύθο του µηδενικού ρίσκου για το περιβάλλον, η πραγµατικότητα είναι ότι ατυχήµατα συµβαίνουν πάντα και παντού, ακόµα και σε χώρες µε πολύ καλύτερο θεσµικό πλαίσιο και περιβαλλοντικές πρακτικές από τη δική µας. Τα ατυχήµατα – βάσει διεθνών στατιστικών και εµπειρίας – είναι ο κανόνας της βιοµηχανίας πετρελαίου, ανεξαρτήτως ηπείρου και υποτιθέµενης περιβαλλοντικής µέριµνας. Η ιδέα ότι η χώρα µας θα γίνει η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα είναι πλήρως εσφαλµένη.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ²⁴ και η Αµερικανική κυβέρνηση ²⁵ έχουν µάλιστα ποσοτικοποιήσει το ρίσκο ατυχηµάτων, τόσο από τις ίδιες τις εξορύξεις, όσο και από την αύξηση µεταφοράς πετρελαίου µέσω θαλάσσης . Καµία από αυτές τις µελέτες δεν θεωρεί το ρίσκο µηδενικό – το αντίθετο. Αυτές οι µελέτες έχουν όµως αγνοηθεί πλήρως από τις Στρατηγικές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που δηµοσίευσε και ενέκρινε το Ελληνικό Κράτος.

Πέρα από τα δεκάδες µεγάλα ατυχήµατα συµβαίνουν και εκατοντάδες µικροατυχήµατα σε χώρες πλουσιότερες από τη δική µας. Για παράδειγµα, οι εξορύξεις της Repsol στα ανοιχτά της Καταλονίας έχουν δηµιουργήσει πάνω από 20 πετρελαιοκηλίδες σε µία µόλις δεκαετία, µε αποτέλεσµα τη µείωση του αλιευτικού εισοδήµατος και τη ρύπανση της ακτογραµµής σε µία από τις τουριστικότερες περιοχές της Μεσογείου.

Στις εξορύξεις της Βόρειας Θάλασσας     (Ηνωµένο Βασίλειο) έχουν επίσης γίνει εκατοντάδες µικροατυχήµατα. Τα ατυχήµατα µπορεί να είναι συγκριτικά «µικρά» σε µέγεθος, έχουν ωστόσο δραµατικές επιπτώσεις και στο θαλάσσιο περιβάλλον και στις τοπικές οικονοµίες. Για παράδειγµα η απαγόρευση αλίευσης που επακολουθεί την κάθε πετρελαιοκηλίδα έχει µεγάλο κόστος για τους ντόπιους ψαράδες²⁶.

Στο πλαίσιο αυτό, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι οι πιθανότητες για ένα ατύχηµα στη βιοµηχανία του πετρελαίου είναι µέσα στο «σύνηθες επιχειρηµατικό πλάνο». Και για να είµαστε ακόµα πιο ακριβείς, όταν η χώρα αναφοράς είναι η Ελλάδα, η 6η πιο σεισµογενής χώρα του κόσµου, το να θεωρούµε µηδαµινές τις πιθανότητες ενός ατυχήµατος είναι τουλάχιστον αφελές.    Ειδικά στην περιοχή του Ιονίου πελάγους, την πλέον σεισµογενή περιοχή της Ευρώπης, και σε συνδυασµό µε τα µεγάλα βάθη εξόρυξης που αυξάνουν τα επίπεδα τεχνικών δυσχερειών και εποµένως αστοχιών, οι πιθανότητες ενός ατυχήµατος αυξάνονται κατακόρυφα. Αυτό θα έπρεπε να συνηγορεί αποτρεπτικά για κάθε απόπειρα εξόρυξης.

14.Ποιες είναι επιπτώσεις ενός ατυχήµατος σε µια εξόρυξη πετρελαίου στη θάλασσα;

Στη θάλασσα, τα ατυχήµατα οδηγούν σε διαρροή πετρελαιοειδών ή υδρόθειου µε σηµαντικές µακροπρόθεσµες και βραχυπρόθεσµες επιπτώσεις στην υγεία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Διακρίνονται σε διαρροές διαφόρων τύπων πετρελαίου (αργού πετρελαίου, πετρελαίου κίνησης, κτλ.) µε σηµαντικές περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονοµικές επιπτώσεις, που επηρεάζουν –µεταξύ άλλων- την ποιότητα του θαλασσινού νερού, την ποιότητα της ατµόσφαιρας, τα είδη που ζουν στην ανοιχτή θάλασσα, όπως τα θαλάσσια θηλαστικά, οι θαλάσσιες χελώνες και τα θαλασσοπούλια, αλλά και σε είδη και οικότοπους που βρίσκονται στα ρηχά (π.χ. πτηνά, πίνες, λιβάδια ποσειδωνίας), κτλ.

Συνολικά, οι επιπτώσεις διαφέρουν ανάλογα µ ε τα χαρακτηριστικά της πετρελαιοκηλίδας, τις ωκεανογραφικές και µετεωρολογικές συνθήκες, και την αποτελεσµατικότητα των µέτρων αντιµετώπισης αλλά σε κάθε περίπτωση, οι επιπτώσεις ενός ατυχήµατος επηρεάζουν πολύ µεγαλύτερες σε έκταση περιοχές από αυτές που επηρεάζουν οι εργασίες εξορύξεων.

Αρχικά, το πετρέλαιο λειτουργεί σαν µία τεράστια µεµβράνη, εµποδίζοντας τη φυσική εναλλαγή αέρος-θάλασσας, που είναι απαραίτητη για τους θαλάσσιους βιολογικούς κύκλους. Η τεράστια αυτή µεµβράνη, δεν επιτρέπει στο φως να εισέλθει στο νερό µε αποτέλεσµα να εµποδίζει την φωτοσύνθεση των θαλάσσιων φυτών. Οι πιθανές επιπτώσεις περιλαµβάνουν αλλαγές στην αναπαραγωγή, τον µεταβολισµό, τη συµπεριφορά, την ανάπτυξη, την ιστολογία των οργανισµών, αυξηµένη θνησιµότητα ατόµων, µείωση του αριθµού των ειδών, , ακόµη και αναγκαστικές µετακινήσεις πληθυσµών . Τα αποτελέσµατα της επίδρασης του πετρελαίου στο θαλάσσιο περιβάλλον, εξαρτώνται από την ευαισθησία του κάθε οργανισµού αλλά και την εποχή που θα συµβεί το ατύχηµα.

Τα πιο ευάλωτα στάδια για τους θαλάσσιους οργανισµούς είναι πάντα τα στάδια της ανάπτυξης, τα αυγά και οι προνύµφες των ψαριών και των ασπόνδυλων, τα νεογνά ή τα νεαρά άτοµα. Ατυχήµατα την περίοδο της µετανάστευσης ή της αναπαραγωγής πουλιών θα έχουν µεγαλύτερες επιπτώσεις. Ενδεικτικά, ένα ατύχηµα στον Κυπαρισσιακό κόλπο την περίοδο αναπαραγωγής ή ωοτοκίας των θαλάσσιων χελωνών ή ακόµη και την εποχή της εκκόλαψης των νεογνών θα έχει πολύ πιο σηµαντικές επιπτώσεις από ό,τι ένα ατύχηµα τον χειµώνα.

Οι επιπτώσεις στις κοινότητες και τους πληθυσµούς ειδών που ζουν στο βυθό (π.χ. καβούρια, στρείδια, µύδια) µπορεί να είναι µοιραίες, εξαλείφοντας κάθε ζωή από το σηµείο του ατυχήµατος. Αυτό συµβαίνει διότι το πετρέλαιο εισέρχεται στο ίζηµα, µε αποτέλεσµα να παραµένει εκεί ανέπαφο, λόγω της απουσίας οξυγόνου και φωτός. Όσον αφορά στα ψάρια, µολονότι τα ενήλικα και τα νεαρά µπορούν να διαφύγουν, τα πλαγκτονικά αυγά και οι προνύµφες δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα, και η έκθεσή τους σε συγκεκριµένα τοξικά συστατικά του πετρελαίου µπορεί να οδηγήσει στον θάνατό τους. Αυτό µε τη σειρά του θα έχει βραχυπρόθεσµες αρνητικές επιπτώσεις στα ιχθυαποθέµατα,  µια παράµετρο που είναι δύσκολο να µετρηθεί και να αξιολογηθεί. Η πιο εµφανής επίπτωση ενός ατυχήµατος αφορά σίγουρα και τα θαλασσοπούλια. Το πετρέλαιο ερχόµενο σε επαφή µε το πτέρωµα των πουλιών καταστρέφει την απαραίτητη µόνωση και προστασία που αυτό παρέχει έναντι του νερού, µε αποτέλεσµα τελικά τα πτηνά είτε να βυθίζονται, είτε να πεθαίνουν από υποθερµία. Επιπλέον, τα πουλιά προσπαθούν να καθαρίσουν το φτέρωµά τους από το πετρέλαιο µε το ράµφος τους, µε αποτέλεσµα να το καταπίνουν. Ανάλογα µε την τοξικότητά του, το πετρέλαιο µπορεί να τους δηµιουργήσει εντερικές διαταραχές, νεφρική και ηπατική ανεπάρκεια. Επιπλέον, η ρύπανση των θαλασσών από πετρέλαιο και άλλα χηµικά ή τοξικά απόβλητα, έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστηµα των θαλάσσιων θηλαστικών και τα καθιστά πιο ευάλωτα σε διάφορες ασθένειες.

Επίσης µπορεί να συµβούν διαρροές υδρόθειου. Σε αυτή την περίπτωση οι σηµαντικότεροι κίνδυνοι είναι ερεθισµός, τραυµατισµοί ακόµη και θάνατοι ζώων. Ο κίνδυνος είναι εντοπισµένος σε πολύ µικρές αποστάσεις από τα σηµεία της διαρροής.

Τέλος, θύµα των επιπτώσεων µιας πετρελαιοκηλίδας, είναι εν τέλει και ο ίδιος ο άνθρωπος, καθώς µέσω της τροφικής αλυσίδας κάποια συστατικά του πετρελαίου συσσωρεύονται σε άλλους οργανισµούς και εν τέλει καταλήγουν και στον άνθρωπο µέσω της κατανάλωσης ψαριών και οστρακοειδών.

Η “µεγάλη εικόνα”

15.Η κλιµατική αλλαγή επηρεάζεται από την εξόρυξη υδρογονανθράκων στην Ελλάδα;

Δυστυχώς, η εξόρυξη υδρογονανθράκων επιδεινώνει σε πολύ µεγάλο βαθµό την κλιµατική αλλαγή.

Είναι γνωστό ότι η καύση υδρογονανθράκων οδηγεί στην απελευθέρωση διοξειδίου του άνθρακα (CO2), που αποτελεί το πιο σηµαντικό από τα αέρια του θερµοκηπίου, τα οποία είναι υπεύθυνα για την κλιµατική αλλαγή. Εκλύονται επίσης κι άλλα αέρια του θερµοκηπίου, όπως το µεθάνιο και το υποξείδιο του αζώτου (N2O). Μάλιστα, πρόσφατες µελέτες καταδεικνύουν ότι οποιαδήποτε περαιτέρω επένδυση σε παραγωγή υδρογονανθράκων στην ΕΕ ακυρώνει οποιαδήποτε προσπάθεια για τον περιορισµού της αύξησης της πλανητικής θερµοκρασίας κάτω από το ασφαλές όριο του 1,5οC²⁷.

Παρόλο που κύρωσε πανηγυρικά τη Συµφωνία του Παρισιού, η αναλογική συνεισφορά της χώρας µας στην αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής είναι αµελητέα     ²⁸, σύµφωνα µε τα πρόσφατα στοιχεία της Παγκόσµιας Τράπεζας.   Σύµφωνα µε παγκόσµιες µετρήσεις, η Ελλάδα είναι υπεύθυνη για περίπου το 0,2% των αερίων του θερµοκηπίου που εκπέµπει η ανθρωπότητα. Το ποσοστό αυτό βέβαια αυτό δεν λέει πολλά καθώς κανείς πρέπει να δει την αναλογική συνεισφορά της χώρας µας στην αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής, µε βάση τον πληθυσµό µας. Σύµφωνα µε τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Παγκόσµιας Τράπεζας, η Ελλάδα την περίοδο από την έναρξη της κρίσης το 2009 µέχρι τα τελευταία διαθέσιµα στοιχεία το 2014, εξέπεµπε κατά µέσο όρο 7,13 τόνους CO2 ανά κάτοικο της, ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό συγκριτικά µε τις επιδόσεις των υπόλοιπων ευρωπαϊκών κρατών. Οι αντίστοιχες τιµές για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης την ίδια περίοδο ήταν σηµαντικά χαµηλότερες µε 6,94 τόνους CO2 ανά κάτοικο..

Εάν η Ελλάδα προχωρήσει σε νέες εξορύξεις υδρογονανθράκων, θα επιδεινώσει ακόµα περισσότερο την ήδη κλιµακούµενη διάσταση της κλιµατικής αλλαγής, καθώς και τις δριµείες συνέπειες που η κλιµατική αλλαγή προκαλεί στο περιβάλλον.

16.Σε όλο τον κόσµο γίνονται εξορύξεις. Γιατί θέλετε να σταµατήσουν εδώ;

Οι εξορύξεις πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι επιβλαβείς όπου κι αν γίνονται, σε επίπεδο περιβαλλοντικό, οικονοµικό και κοινωνικό. Στο πλαίσιο αυτό, η οµάδα του WWF δουλεύει σε όλο τον κόσµο, και συνεργάζεται µε πολλούς αρµόδιους επιστήµονες, φορείς, ιδρύµατα, αλλά και µε την κοινωνία των πολιτών, προκειµένου να σταµατήσουν οι περιβαλλοντικά και κοινωνικά επιβλαβείς εξορύξεις πετρελαίου σε πολλές χώρες ανά τον κόσµο, κι όχι µόνο στην Ελλάδα. Πρόσφατα µάλιστα συµµετείχαµε σε δράσεις και καταφέραµε να σταµατήσουν οι έρευνες για εξορύξεις στην Αδριατική και στο Μπελίζ, ενώ αυτή την περίοδο υλοποιούµε ενέργειες πάντα σε συνέργεια µε πληθώρα φορέων για να µην προχωρήσουν οι εξορύξεις, µεταξύ άλλων, στην Αρκτική, τον Καναδά, την Ισπανία και την Πορτογαλία.

Οι επιπτώσεις µπορεί να είναι τεράστιες για το περιβάλλον και την οικονοµία, η κλιµατική αλλαγή δεν επιτρέπει την εκµετάλλευση νέων κοιτασµάτων, ενώ το ρίσκο σε περιβαλλοντικό, οικονοµικό και κοινωνικό επίπεδο ξεπερνά το όποιο βραχυπρόθεσµο και µικρό όφελος.

Ειδικότερα για την Ελλάδα που έχει την τύχη να διαθέτει ένα µοναδικό φυσικό περιβάλλον µε ορισµένα από τα πιο σπάνια παγκοσµίως είδη, οι εξορύξεις πετρελαίου δεν έχουν θέση.

17.Ποια είναι η θέση του WWF σε σχέση µε νέες εξορύξεις στη Μεσόγειο;

Η Μεσόγειος είναι ένα κέντρο βιοποικιλότητας διεθνούς σηµασίας, ενώ καθώς είναι ηµίκλειστη είναι εξαιρετικά ευάλωτη θάλασσα. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι λόγω των έντονων πιέσεων που δέχεται από πολλές χρήσεις και πιέσεις, η Μεσόγειος έχει χαρακτηριστεί ως «θάλασσα υπό πολιορκία» ²⁹. Στο πλαίσιο αυτό, το WWF υποστηρίζει την αντιµετώπιση της Μεσογείου ως µιας περιοχής µηδενικής νέας εξερεύνησης ή εκµετάλλευσης πετρελαίου ή φυσικού αερίου. Το WWF είναι αντίθετο σε κάθε ανάπτυξη νέων σχεδίων και αξιοποίηση υδρογονανθράκων, τόσο στην υφαλοκρηπίδα όσο και στον πυθµένα της Μεσογείου και καλεί στην παύση κάθε τρέχουσας δραστηριότητας εξερεύνησης µε σκοπό την αξιοποίηση, ενώ για τις υφιστάµενες εξορύξεις πετρελαίου και φυσικού αερίου ζητά την εφαρµογή των αυστηρότερων προδιαγραφών περιβαλλοντικής προστασίας. Το WWF υπογραµµίζει το γεγονός ότι η

Η Μεσόγειος διαθέτει πληθώρα ανανεώσιµων πηγών ενέργειας που πάντως προς το παρόν αποτελούν ένα περιορισµένο µόνο κοµµάτι της πρωτογενούς ενεργειακής κατανάλωσης της περιοχής. Οι ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και η ενεργειακή αποδοτικότητα θα συµβάλουν στην ενεργειακή ασφάλεια και ανεξαρτησία της ΕΕ µε ένα πολύ πιο αποτελεσµατικό και βιώσιµο τρόπο απ’ ό,τι τα ορυκτά καύσιµα, συνεισφέροντας ταυτόχρονα στην επίτευξη των πρόσφατα διαµορφωµένων στόχων της ΕΕ για την ενέργεια και το κλίµα ως το 2030. Αντί οι χώρες της Μεσογείου να επενδύουν στην έρευνα νέων κοιτασµάτων οι οικονοµικοί πόροι θα έπρεπε να διοχετευθούν στην ανάπτυξη των ΑΠΕ και την αξιοποίηση του «κοιτάσµατος» της εξοικονόµησης ενέργειας.

Επιπλέον, σύµφωνα µε πολλές επιστηµονικές µελέτες, αλλά και τη Διεθνή Υπηρεσία Ενέργειας (International Energy Agency), περισσότερα από τα δύο τρίτα των γνωστών αποθεµάτων ορυκτών καυσίµων θα πρέπει να παραµείνουν ανεκµετάλλευτα προκειµένου να έχουµε µια πιθανότητα µόλις 50% να περιορίσουµε την αύξηση της µέσης παγκόσµιας θερµοκρασίας της Γης κάτω από τους 2°C σε σχέση µε την προβιοµηχανική εποχή και να αποφύγουµε τις καταστροφικές συνέπειες της κλιµατικής αλλαγής. Συνεπώς, το WWF επιπλέον καλεί να σταµατήσουν όλες οι νέες εκµεταλλεύσεις υδρογονανθράκων στις χώρες του ΟΟΣΑ, τη Ρωσία και τις χώρες του ΟΠΕΚ στον Περσικό Κόλπο, που συνολικά ευθύνονται για πάνω από το 90% των ιστορικών, συσσωρευµένων εκποµπών CO2.

Σημειώσεις:

1.BBC (2015) Total fined record £1.125m for Elgin platform gas leak. Retrieved: https://www.bbc.com/news/uk-scotland-north-east-orkney-shetland-35159351

2.Energy press (2018) Petroleum Economist: Η Ελλάδα πατάει το κουµπί της έρευνας κι εκµετάλλευσης υδρογονανθράκων – Το ερώτηµα είναι τι θα βγάλει. Retrieved: https://energypress.gr/news/petroleum-economist-i-ellada-pataei-koympi-tis-ereynas-ki-ekmetalleysis-ydrogonanthrakon

3.ViaDiplomacy (2015) Ξεκίνησαν οι έρευνες για πετρέλαιο στα Ιωάννινα. Retrieved: https://www.viadiplomacy.gr/ xekinisan-i-ergasies-gia-tin-anevresi-petreleou-sta-ioannina/

4.Energy Press (2016). Δύο “νέοι Πρίνοι” στον βυθό του Πατραϊκού. Retrieved: https://energypress.gr/news/hr-kolonas-dyo-neoi-prinoi-ston-vytho-toy-patraikoy

5.Energy Press (2017) Στα 10,7 εκ. βαρέλια τα αποθέµατα του Κατακόλου – Διοικητικές ανακατατάξεις και νέα φιλόδοξα πλάνα από την Energean. Retrieved: https://energypress.gr/news/sta-107-ek-varelia-ta-apothemata-toy-katakoloy-dioikitikes-anakatataxeis-kai-nea-filodoxa-plana

6.α) Ismael, K. (2010), The structural manifestations of the Dutch Disease: The case of oil-exporting countries, IMF Working Paper 10/103 (Washington, DC). β) Van der Ploeg, F. (2011), Natural resources: Curse or blessing?, Journal of Economic Literature, 49(2): 366–420

7.Ross, Michael. L. (2015). What Have We Learned about the Resource Curse? Annual Review of Political Science 2015. 18:239–59

8. http://www.enikos.gr/politics/217011/samaras-150-dis-tha-apoferei-i-axiopoiisi-ton-ydrogonanthrakon

9. https://slpress.gr/oikonomia/to-pithano-el-ntoranto-kai-oi-prasines-ideolipsies/

10.Thébaud, Olivier & Denis, Bailly & Hay, Julien & Agúndez, José. (2004). The cost of oil pollution at sea: an analysis of the process of damage valuation and compensation following oil spills. In: Albino Prada, Maria Xosé Vazquez (eds.): Economic, social and environmental effects of the “Prestige” spill, Chapter: 5, Publisher: Consello da Cultura Gallega, pp.187-219

11. United Nations Development Programme (2014). Report on the measurement and quantification of the environmental damage of the oil spill on Lebanon. Prepared for UNDP Lebanon. Retrieved: http://www.undp.org/ content/dam/lebanon/docs/Energy%20and%20Environment/Projects/222.pdf

12.Reuters (2018), BP Deepwater Horizon costs balloon to $65 billion, Retrieved: https://www.reuters.com/article/us-bp-deepwaterhorizon/bp-deepwater-horizon-costs-balloon-to-65-billion-idUSKBN1F50NL

13.Kavala Oil AE (2017). Οικονοµικές καταστάσεις σύµφωνα µε τα ΔΠΧΑ για τη χρήση που έληξε την 31 Δεκεµβρίου Retrieved: http://www.kavalaoil.gr/images/uploads/ Financial%20Statements%20IFRS%20Kavala%20Oil%202016%20S_A_Final_signed.pdf

14.Observatorio de Responsabilidad Social Corporativa (2014). La responsabilidad Social Corporativa en las memorias anuales de las empresas del IBEX 35: Análisis del ejercicio 2013.

15.Les Amis de la terre (2008). Total: La mise en examen. http://www.amisdelaterre.org/IMG/pdf/rapport_atf_total_la_mise_en_examen-2.pdf

16.Tax Justice Network (2017). Is Exxon paying a fair share of tax in Australia? https://www.essouglydispute.com/ uploads/1/1/3/6/113683309/is_exxon_paying_a_fair_share_of_tax_-_tjn_report_final.pdf

17.Repsol (2015). Sustainability report, spills management. http://www.informeanual.repsol.com/informe2015/en/ informe-sostenibilidad/indicadores/desempeno-ambiental-seguridad/gestion-de-derrames

18.Les Amis de la terre (2008). Total, la mise en examen. http://www.amisdelaterre.org/IMG/pdf/ rapport_atf_total_la_mise_en_examen-2.pdf

19.Les Amis de la terre (2015). Total, Le véritable bilan annuel. Observatoire des multinationales. http://www.amisdelaterre.org/IMG/pdf/contre-rapport_total.pdf

20.ExxonMobil, Statistics and facts. Retrieved 01/09/2018. https://www.statista.com/statistics/531336/number-of-oil-chemical-and-drilling-fluid-spilled-by-exxon-mobil/

21.Susan Lyon and Daniel J. Weiss (2010). Oil Spills by the Numbers: The Devastating Consequences of Exxon Valdez and BP Gulf. Center for American Progress. Retrieved: https://www.americanprogress.org/issues/green/news/2010/04/30/7620/oil-spills-by-the-numbers/

22.Edison, sustainable energy statistics. Retrieved 01/09/2018. https://www.edison.it/en/sustainable-energy

23.Εφηµερίδα Συντακτών (2015) Νέο επεισόδιο ρύπανσης στα ΕΛΠΕ στην Ελευσίνα. Retrieved: http://www.efsyn.gr/ arthro/neo-epeisodio-rypansis-sta-elpe-stin-eleysina

24.European Commission (2011). Impact Assessment Annex 1: Proposal for a regulation of the European Parliament and of the Council on safety of offshore oil and gas prospection, exploration and production activities.SEC(2011) 1292 final: Brussels. https://ec.europa.eu/energy/sites/ener/files/ia_annexes_20122-1292.pdf

25.ABS Consulting (2016). 2016 Update of Occurrence Rates for Offshore Oil Spills. Report submitted to the US Bureau of Ocean Energy Management. https://www.bsee.gov/sites/bsee.gov/files/osrr-oil-spill-response-research/1086aa.pdf

26. 0 Gomez, C. Green, DR (2013). The impacts of oil and gas drilling accidents on EU fisheries. Report prepared for the European Parliament’s Committee on Fisheries. European Parliament. http://www.europarl.europa.eu/RegData/ etudes/note/join/2014/513996/IPOL-PECH_NT(2014)513996_EN.pdf

27.Oil Change International (2016). The Sky’s limit – Why the Paris climate goals require a managed decline of fossil fuel production. Ιn collaboration with fourteen organisations.

28.The World Bank (data centre). CO2 emissions: metric tons per capita. Retrieved 01/09/2018: https:// worldbank.org/indicator/EN.ATM.CO2E.PC

29.Coll, M., Piroddi, Ch., Albouy, C., Ben Rais Lasram, F., Cheung, W.L., Christensen, V., Karpouzi, V., Guilhaumon, F. Mouillot, D. Paleczny, M., Palomares, ML., Steenbeek, J., Trujillo, P., Watson, R., Pauly, D. 2012. The Mediterranean Sea under siege: spatial overlap between marine biodiversity, cumulative threats and marine reserves. Global Ecology and Biogeography, 21(4): 465-480.

"google ad"