Της Μαρίας Βλαζάκη *
5.500 χρόνια ζωής φιλοξένησε ο λόφος Καστέλι που διεκδικείται για ξενοδοχείο και που υπερασπίζονται οι πολίτες
Πολύς λόγος γίνεται σήμερα για τα τρία ιστορικά μνημεία (Μεραρχία Κρητών, Στρατώνες, Φυλακές) ιδιοκτησίας του Πολυτεχνείου Κρήτης στον λόφο Καστέλι, στην Παλιά Πόλη των Χανίων. Σύσσωμη η τοπική κοινωνία, πολίτες και φορείς, αντιτίθενται στην ενοικίασή τους για 25 έτη σε ιδιωτική εταιρεία και τη μετατροπή τους σε ξενοδοχείο. Η αντίδραση δεν είναι αναιτιολόγητη, καθώς πρόκειται για την «καρδιά» της πόλης, το «μπαλκόνι» των Χανίων, το σημείο που διαχρονικά αποτελούσε το διοικητικό κέντρο των αλλεπάλληλων οικισμών του παλίμψηστου της πόλης των Χανίων, μιας από τις αρχαιότερες πόλεις της Ευρώπης, με ζωή 5.500 χρόνων, περίπου. Ας σημειωθεί εδώ ότι οι συστηματικές ανασκαφικές περίοδοι στο λόφο συνεχώς εμπλουτίζουν την προϊστορία και ιστορία των Χανίων με νέες πολύτιμες πληροφορίες, όπως συνέβη και φέτος.
Ο κόσμος των Χανίων αντέδρασε το 2017, όταν πληροφορήθηκε για την ενοικίαση των μνημείων στη μονοπρόσωπη εταιρεία Belvedere ΕΠΕ. Σήμερα, αντιδρά ακόμη πιο δυναμικά, όταν διαπίστωσε ότι οι πραγματικοί επενδυτές, που εκπροσωπούνται από ένα άτομο αλλά βρίσκονται πίσω από ένα πολυδαίδαλο σύστημα εξωχώριων εταιρειών, όχι μόνο δεν υποχώρησαν μετά το χαρακτηρισμό ως νεώτερου μνημείου του κτιρίου της Μεραρχίας Κρητών αλλά προχώρησαν, με την εκπνοή του ιδιωτικού συμφωνητικού τους τον περασμένο Αύγουστο, σε τροποποίησή του με όρους ευνοϊκότερους για τους ίδιους και με παράταση χάριτος για την έναρξη των εργασιών ενάμιση χρόνου ακόμη, συνολικά.
Δεν αμφισβητεί κανείς ότι το Πολυτεχνείο έχει τον πρώτο λόγο για την τύχη των κτιρίων, ως ιδιοκτήτης. Το Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα, του οποίου η ύπαρξη και δράση κατά τα άλλα τιμά την πόλη, δεν είναι ένας απλός ιδιώτης, εντάσσεται στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Η αλληλογραφία του με το υπουργείο Εθνικής Άμυνας –το οποίο ήταν αυτό που παραχώρησε τα τρία μνημεία στο υπουργείο Παιδείας– και τα αιτήματά του προς αυτό, αφορούν αποκλειστικά στη στέγαση των εκπαιδευτικών αναγκών. Ο ίδιος χώρος στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του 1988 χαρακτηρίζεται ως χώρος εκπαίδευσης. Το συγκρότημα, λοιπόν, εντάσσεται σε τόπο εκπαίδευσης και πολιτισμού, δημόσιου χαρακτήρα και φαντάζει αδιανόητο ένα Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα να προωθεί για τη θέση αυτή και στο συγκρότημα αυτό την ανάπτυξη και λειτουργία ιδιωτικής ξενοδοχειακής μονάδας.
Στο παρελθόν, είχε ζητηθεί το κτίριο της Μεραρχίας Κρητών από την ΚΕ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων για να στεγαστεί εκεί το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο, ως ο πλέον κατάλληλος τόπος, ανάμεσα στις πολύ σημαντικές ανασκαφές του λόφου. Η απάντηση υπήρξε αρνητική, καθώς στον προγραμματισμό του Ιδρύματος ήταν η δημιουργία Σχολής Καλών Τεχνών και η φιλοξενία της στο συγκρότημα, όραμα ταιριαστό για μια πόλη με πλούσιο εικαστικό ενδιαφέρον και ανθρώπινο δυναμικό. Σήμερα, το Πολυτεχνείο δεν συζητά την προοπτική αυτή και προτάσσει άλλες ανάγκες. Ο Δήμος Χανίων και η Περιφέρεια Κρήτης προτείνουν στο Ίδρυμα λύσεις του οικονομικού του προβλήματος και διέξοδο με τη στέγαση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης και άλλων δραστηριοτήτων δημόσιου χαρακτήρα.
Οι επενδυτές δεν πτοήθηκαν όταν πληροφορήθηκαν ότι τα τρία δημόσια κτίρια βρίσκονται σε κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο, με τις δεσμεύσεις που αυτός έχει. Δεν πτοήθηκαν όταν έμαθαν ότι οι Στρατώνες και οι Φυλακές είναι αρχαία μνημεία. Δεν πτοήθηκαν όταν το κτίριο της Μεραρχίας Κρητών χαρακτηρίστηκε νεώτερο μνημείο με υπουργική απόφαση τον Μάρτιο του 2018, μετά από γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου τον Δεκέμβριο του 2017, καθώς πρόκειται για «τοπόσημο της πόλης των Χανίων και κτίσμα με αξιόλογα αρχιτεκτονικά τυπολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά, δείγμα αρχιτεκτονικής της ειδικής αυτής κατηγορίας Δημόσιων Κτηρίων-Διοικητηρίων. Η διατήρησή του συμβάλλει στην τεκμηρίωση της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτισμικής ιστορίας της πόλεως των Χανίων στα τέλη του 19ου αιώνα και κατά συνέπεια εμπλουτίζει το πολιτιστικό απόθεμά της». Τα συμφέροντα είναι μάλλον μεγάλα. Φαίνεται, όμως, να πτοούνται σήμερα, όταν η Πρωτοβουλία Πολιτών κατά της ξενοδοχοποίησης των κτιρίων του Πολυτεχνείου Κρήτης στον λόφο Καστέλλι προχωρεί σε κινητοποιήσεις, εβδομαδιαίες ανοιχτές συναντήσεις, συλλογή υπογραφών, νομικές διεκδικήσεις, προκειμένου να μη μετατραπεί σε ξενοδοχείο το συγκρότημα και να έχει δημόσιο χαρακτήρα, όποια δραστηριότητα επιλεγεί, τελικά. Παρότι η Εταιρεία του Πολυτεχνείου και η Belvedere ΕΠΕ, στο νέο τροποποιημένο συμφωνητικό δεν αναφέρονται ούτε στην κήρυξη της Μεραρχίας Κρητών ούτε στον αρχαιολογικό νόμο, γνωρίζουν, όμως, τις σημερινές βαριές δεσμεύσεις από την αρχαιολογική νομοθεσία. Αν τελικά κατατεθεί αίτημα στις εμπλεκόμενες δημόσιες Υπηρεσίες για έγκριση μελέτης για τη μετατροπή των ιστορικών κτιρίων σε ξενοδοχείο, θεωρούμε ότι τα αρμόδια όργανα θα σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και δεν θα συρθεί η υπόθεση σε κυκεώνα προσφυγών. Υπάρχει, όμως, λόγος να φτάσουν τα πράγματα στο σημείο αυτό, όταν οι επενδυτές μπορούν κάλλιστα να προσανατολιστούν σε άλλους «ανώδυνους» χώρους για τα προγράμματά τους και να μην έχουν απέναντί τους το χανιώτικο, και όχι μόνο, κόσμο;
* Επίτιμη γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και διευθύντρια Ανασκαφών στον λόφο Καστέλι.