ΥΠΑΡΞΙΑΚΕΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ Η μουσική των σφαιρών: Ο ηχών κόσμος του ουρανού – Οι απόψεις των Αρχαίων Ελλήνων Φιλοσόφων

Γράφει ο Δρ. Γιάννης Θ. Πολυράκης
Γεωπόνος – Συγγραφέας

“ Όλες οι αλήθειες είναι εύκολα κατανοητές
από τη στιγμή που ανακαλυφθούν.
Το θέμα είναι να ανακαλυφθούν…”
(Γαλιλαίος)

Α. Αντί Προλόγου

Δέος στη θέαση του αστερόχτιστου “λιβαδιού” του ουρανίσιου θόλου τις αφέγγαρες νύχτες…Δέος στη θέαση της χλωμής σελήνης να διαφεντεύει στα σκοτάδια στον ίδιο χώρο…Δέος στο κυρτό αυτό “καπάκι” του ουρανίσιου θόλου τις νύχτες πάντα, καθώς την ημέρα τα εξαφανίζει όλα η λαμπρότητα του θεού-`Ηλιου…Δέος στην απέραντη γαλήνη που απλώνεται στη Γη από ψηλά… Στη σιωπηλή γαλήνη…Και όμως, τούτος ο αστερόκοσμος ηχεί!  Κάθε άλλο, από σιωπηλός είναι!

Β. Η μουσική των σφαιρών

Η ιδέα, ότι τα ουράνια σώματα παράγουν με την κίνησή τους μουσική, γνωστή ως “αρμονία των σφαιρών”, ή “μουσική των σφαιρών”, έχει τις ρίζες της στην αρχμία Ελληνική Φιλοσοφία. Η γοητεία της συνίσταται στο γεγονός ότι αποτελεί ένα γόνιμο συνδυασμό Αστρονομίας, Μαθηματικών και Μουσικής, με όχημα τη Φιλοσοφία.

Πρώτος ο Πυθαγόρας (580-496 π.Χ){1} διετύπωσε το δόγμα για τη μουσική των ουράνιων σφαιρών. Δεδομένου όμως του μυστικιστικού χαρακτήρα των Πυθαγορείων, και του γεγονότος ότι ο Πυθαγόρας δεν άφησε γραπτά κείμενα, οι πληροφορίες για το θέμα προέρχονται από αρχαίους συγγραφείς, κυριότερος των οποίων θεωρείται ο Ιάμβλιχος.  Είχε διατυπώσει τη θεωρία, ότι ο αριθμός είναι “το θεμέλιον” της μουσικής. Κατά συνέπεια, και στηριζόμενος στη γνώση που είχε αποκομίσει από τις σπουδές του στην Αίγυπτο και τη Βαβυλώνα ότι δηλ. οι πλανήτες παριστάνονταν με αριθμούς (που εξέφραζαν τις ενδοπλανητικές αποστάσεις), τότε, τα άστρα και οι πλανήτες θα έπρεπε να είναι κατά κάποιον τρόπο, “μουσικά”. Δίδασκε δε ότι οι πλανήτες καθώς περιστρέφονται, παράγουν διάφορους ήχους, (αρμονία των σφαιρών) που δεν τους ακούμε: «Εστίν ουν η ουσία των πραγμάτων αρμονία και αριθμός σφαιρών στρεφομένων!». Ανακάλυψε εν τέλει τις αρμονικές σχέσεις των αριθμών στη μουσική και βάσει αυτών ερμήνευσε τον Σύμπαντα Κόσμο. Η μουσική για τον Πυθαγόρα ήταν πάνω από όλα μαθηματικά. Η ουσία της ήταν οι αριθμοί και η ομορφιά της η έκφραση των αρμονικών σχέσεων των αριθμών, «τους εν τοις αριθμοίς αρμονικοὺς λόγους εννοών και το εν αυτοίς ακουστὸν ακούειν έλεγε της αρμονίας». Η μουσική λοιπόν ήταν η εικόνα της ουράνιας αρμονίας. Οι αρμονικές σχέσεις των αριθμών μεταφέρονταν στους πλανήτες. {2}

Γράφει ο Ιάμβλιχος: «Συγκεντρώνων την ακοήν και την σκέψην του, εβύθιζε τον εαυτόν του εις τις κινούμενες αρμονίες του κόσμου. Συμφώνως προς αυτόν (τον Πυθαγόρα), μόνον ο ίδιος ηδύνατο να ακούσει και να κατανοήσει τις αρμονίες και συμφωνίες των σφαιρών και των ουράνιων σωμάτων…»{1}. Προφανώς, είχε αναπτύξει τις “πνευματικές αισθήσεις” του, ιδιότητα ή ικανότητα απαραίτητη για την αντίληψη των τεκταινομένων στους υπεραισθητούς Ανώτερους Κόσμους της θεωρίας του Αυστριακού φιλόσοφου Ρούντολφ Στάϊνερ{3}

Οι Ομηρικοί ποιητές είχαν προβλέψει τη θεωρία αυτή μέχρις ενός σημείου, επειδή εις τον ομηρικό ύμνο εις τον `Αρη, οι πλανήτες προσφωνούνται σαν ένα είδος χορωδίας από θεϊκές φωνές και εις τον ύμνο στον Ερμή, παρουσιάζεται η επτάχορδος λύρα. Είναι γνωστό επίσης, ότι τον 7ο π.Χ. αιώνα, υπήρχε η φήμη ότι ο ποιητής Τέρπανδρος, πρόσθεσε την έβδομη χορδή εις τη λύρα του, θέλοντας να μιμηθεί την πλανητική μουσική.  Κατά συνέπεια, αιώνες πριν τον Πυθαγόρα, οι `Ελληνες γνώριζαν τη μουσική των (θεών) – άστρων. Η ιδέα όμως της κοσμικής μουσικής ίσως ανάγεται εις τον Ορφέα, τον μυθικό πιστό στη δύναμη αριθμού και μουσικής {1}.

Ο Πλάτων (427-347 π.Χ.) αργότερα, επηρεασμένος από τους πυθαγόρειους συνέχισε λέγοντας πως το σύμπαν ως ένας ζωντανός οργανισμός θα πρέπει να διαθέτει ψυχή, έτσι δίνει στη κοσμική αυτή ψυχή μουσική φύση, την οποία συγκροτεί με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο κατασκεύαζαν οι Πυθαγόρειοι τη μουσική τους κλίμακα.  Ονόμαζε δε τη μουσική ως την ομορφιά του Σύμπαντος κι έλεγε ότι:  «…η Μουσική είναι η κίνηση του ήχου για να φτάσει την ψυχή και να της διδάξει την αρετή…» και ότι «…η μουσική είναι ένας ηθικός κανόνας. Δίνει ψυχή στο σύμπαν, φτερά στη σκέψη, απογειώνει τη φαντασία, χαρίζει χαρά στη λύπη και ζωή στα πάντα…» και ακόμη ότι: «Η Αστρονομία και η μουσική είναι αδελφές επιστήμες» {2}.

Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.), δεν δέχτηκε τη θεωρία αυτή, που κατηγορεί τον Πυθαγόρα γι’ αυτή τη μουσική. Είχε δε την πλάνη ότι το σύμπαν είναι οι πλανήτες “καρφωμένοι στον ουρανό” και πως ο ουρανός κινείται. Και συνεπώς, κατά την άποψη του Αριστοτέλη δεν ήταν εφικτή η παραγωγή “μουσικής” από τα άστρα διότι ένα πράγμα -όπως ένα άστρο- που είναι καθηλωμένο κάπου δεν έχει τριβή με οτιδήποτε, ώστε να παράγει ήχο. Ο Πυθαγόρας όμως έχει αποδείξει το αντίθετο {4}.
Αλλά, και ο Αναξίμανδρος (610-545 π.Χ.){5} –παλαιότερα- μελέτησε τις αποστάσεις των ουράνιων σωμάτων και την περιφορά των πλανητών γύρω από την τροχιά τους οι οποίοι εξαιτίας της αέναης τριβής τους με τον γαλαξιακό αέρα προκαλούν ένα μουσικό βόμβο που ο Αναξίμανδρος ονόμασε «μουσική» ή «αρμονία των σφαιρών». Κι έτσι με τις παρατηρήσεις του Αναξίμανδρου «ο ουρανός γίνεται θόρυβος», κι ο θόρυβος αυτός το εφαλτήριο της εξερεύνησης της μουσικής του σύμπαντος από τους σοφούς της αρχαιότητας.

Γ. Επίλογος
Αυτή είναι σε αδρές γραμμές η θεωρία της μουσικής των σφαιρών.  Μια θεωρία δυσπρόσιτη για όσους δεν διαθέτουμε μουσική παιδεία, αλλά αδρά προσεγγίσιμη για μια αχνή εικόνα. Και στους δύσκολους καιρούς που βιώνουμε, έρχεται από τα βάθη του αχανούς παρελθόντος η επιβεβαίωση για το απαράμιλλο ελληνικό πνεύμα. Το πνεύμα του `Ελληνα, που λέγει στη συνέντευξή του στην “Κυριακάτικη Δημοκρατία” (16-4-2014){4} ο υπέργηρος φιλόσοφος κ. Ιπποκράτης Δακόγλου και που στην ερώτηση τι είναι “`Ελληνας”, απαντά: « Θεϊκή σπορά. Ακατάβλητο έθνος. Η πατρίδα μας δεν θα πεθάνει ποτέ. Είναι ήδη ανίκητη, αλλά αυτό είναι μια άλλη, μεγάλη και κάπως σύνθετη κουβέντα…».

ΠΗΓΕΣ
1. Σπυρίδης Χ.Χ. Η μουσική των σφαιρών των Πυθαγορείων. http://users.uoa.gr/~hspyridis/kallipateira.pdf
2. Κεφάλας Ευστάθιος. 2010. Πλάτων: Η μουσική των ουρανών http://greeksurnames.blogspot.gr/2012/11/blog-post_15.html
3. Στάϊνερ Ρούντολφ. 1994. Προ των πυλών της Ανθρωποσοφίας. Αθήνα, 182 σελ.
4. Συνέντευξη με τον Ιπποκράτη Δακόγλου, τον άνθρωπο που “έσπασε” τον Κώδικα του Πυθαγόρα, 16-4-2014. “Κυριακάτικη Δημοκρατία”. http://www.visaltis.net/2014/04/blog-post_16.html
5. Αναξίμανδρος: Ο φιλόσοφος του Απείρου και του αέναου Σύμπαντος http://maiandros.blog-spot.gr/2014/11/11

(Στο επόμενο: Συνέχεια του άρθρου με τις απόψεις νέο-φιλοσόφων και επιστήμης)

"google ad"