Φυτοφάρμακα, ένας αόρατος εχθρός που συνεχίζει να απειλεί την υγεία και το περιβάλλον

Ακόμα επιμένουμε να χρησιμοποιούμε χημικά φυτοφάρμακα που επηρεάζουν σοβαρά την υγεία και το περιβάλλον, ενώ πλέον έχουμε εναλλακτικές λύσεις που βασίζονται σε επιστημονική γνώση και εμπειρία χρόνων: οικολογική γεωργία. Υπάρχουν περιοχές όπως η Κρήτη όπου τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων στα τρόφιμα είναι σε πολλαπλάσιες τιμές σε σχέση με αυτά που εξάγονται.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε ο Δημήτρης Πετράκης, παιδοχειρουργός-συνεργάτης του Εργαστηρίου Τοξικολογίας Ιατρικής Σχολής Κρήτης και μέλος Ιατρικού Συλλόγου Ηρακλείου:

“Στην Κρήτη, με πληθυσμό 5% της χώρας, καταναλώνονται ετησίως 3.000 τόνοι φυτοφαρμάκων στις θερμοκηπιακές καλλιέργειες και 230 τόνοι για τους τέσσερις ψεκασμούς δακοκτονίας των ΔΑΟ Κρήτης (ποσότητα μεγαλύτερη του 10% της χώρας), κόστους δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ, για παραγωγή φυτικών προϊόντων αξίας περίπου 700 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ η ετήσια παγκόσμια κατανάλωση φυτοφαρμάκων το 2007 ήταν 6 εκατομμύρια τόνοι με κόστος αγοράς 35 δισ. δολάρια. Στην Ελλάδα, το ίδιο έτος, κατά τον Ελληνικό Σύνδεσμο Φυτοπροστασίας, καταναλώθηκαν 30.000 τόνοι, συνολικής αξίας 164,4 εκατομμυρίων ευρώ (αρκετά υποτιμημένη), ποσό που αντιστοιχεί στο 15-25% του κόστους παραγωγής, ανάλογα με το αν είναι δανειοδοτούμενη ή μη η αγροτική εκμετάλλευση.

Η έκθεση και τα προβλήματα υγείας

Ο Δημήτρης Πετράκης λέει στην εφημερίδα ” Ο Αγώνας της Κρήτης“, επίσης, μεταξύ των άλλων ότι «υπάρχει σοβαρό κενό νομοθεσίας για τη χρήση απαγορευμένων, ληγμένων και λαθραίων φυτοφαρμάκων, καθώς επίσης και μη ορθής διαχείρισης των ψεκαστικών υπολειμμάτων και κενών φιαλών φυτοφαρμάκων. Δεν εφαρμόζονται τα μέτρα προστασίας κατά τους ψεκασμούς. Τα χρησιμοποιούμενα φυτοφάρμακα στις θερμοκηπιακές καλλιέργειες είναι 18-20 ποικίλης τοξικότητας, με δύο περίπου ψεκασμούς ανά εβδομάδα. Οι περισσότεροι καλλιεργητές ψεκάζουν τα χόρτα έξω από τα θερμοκήπια με ζιζανιοκτόνα και ρίχνουν το υπόλοιπο του ψεκαστικού υγρού έξω από το θερμοκήπιο…».

Αμέσως παρακάτω ο γνωστός επιστήμονας αναφέρει ότι στις περιοχές με θερμοκηπιακές καλλιέργειες στο νησί «παρατηρείται ανεπάρκεια κατάρτισης ψεκαστών, τα ψεκαστικά μηχανήματα δεν ελέγχονται και δεν τηρούνται οι ελάχιστες αποστάσεις ψεκασμών από κατοικίες. Η κατάχρηση φυτοφαρμάκων έκανε ανθεκτικούς τους εχθρούς-στόχους σε βάρος του αγροτικού εισοδήματος, των καταναλωτών και του περιβάλλοντος». Ο Δημήτρης Πετράκης επικαλείται, όμως, και στοιχεία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων και Αγροτικών Συνεταιρισμών, σύμφωνα με τα οποία «τα αγροτικά προϊόντα εγχώριας κατανάλωσης έχουν δεκαπλάσια υπολειμματικότητα φυτοφαρμάκων από τα εξαγώγιμα. Η απόρριψη των κενών φιαλών στα κοινά σκουπίδια είναι σημαντική απώλεια ενέργειας, προκαλεί ρύπανση περιβάλλοντος, θάνατο θαλάσσιων οργανισμών και χρειάζονται περισσότερα από 400 χρόνια για την αποσύνθεσή τους».

Γνωρίζουμε από την εποχή του βιβλίου “Σιωπηλή Άνοιξη” της Αμερικανίδας βιολόγου Ράκελ Κάρσον (εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο 1962) – ένα βιβλίο που άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο – τις σοβαρές επιπτώσεις στα οικοσυστήματα και στην υγεία των ανθρώπων από την εντατική χρήση φυτοφαρμάκων. Η δουλειά της Κάρσον ήταν πρωτοποριακή εκείνη την εποχή αλλά έχουν ακολουθήσει πολλές έρευνες και υπάρχει πλήθος στοιχείων πλέον για τις σοβαρές επιπτώσεις των χημικών φυτοφαρμάκων.

Όμως στη χώρα μας έχουμε αφήσει την γεωργία στην τύχη της – υπάρχουν τα καλά παραδείγματα, αλλά σε γενικές γραμμές οι γεωργοί μειώνονται και η παραγωγή όλο και περισσότερο αντικαθίσταται από εισαγόμενα προϊόντα, παρά την έντονη χρήση αγρο-χημικών.

Οι λαϊκές, συμπεριλαμβανομένων των βιολογικών προϊόντων, δείχνουν τι θα μπορούσαμε να κάνουμε σε επίπεδο γεωργικής παραγωγής αν είχαμε μια ολοκληρωμένη γεωργική πολιτική, ενώ οι δυνατότητες να αξιοποιούμε πρώτες ύλες που καλλιεργούμε και παραπροϊόντα της επεξεργασίας για να παράγουμε νέα, υψηλής προστιθέμενης αξίας προϊόντα (κυκλική οικονομία) είναι μεγάλες στην Ελλάδα.

Βέβαια πρέπει να λυθούν μερικά βασικά θέματα:

– γήρανση πληθυσμού (και όχι μόνο στην ύπαιθρο),

– έλλειψη εργατικών χεριών (που να εργάζονται μάλιστα σε αξιοπρεπείς συνθήκες και όχι ως σύγχρονοι σκλάβοι και να κοιμούνται σε αξιοπρεπείς εγκαταστάσεις και όχι σε παραπήγματα και πρόχειρες κατασκευές με τσίγκους και χαρτόνια)

– οργάνωση και εκπαίδευση των γεωργών, ιδιαίτερα μέσα από συνεργατικά σχήματα,

– ολοκληρωμένη και με συνεκτική υποστήριξη με εργαλεία, έρευνα και εκπαίδευση στροφή, μαζικά, στη βιολογική – οικολογική γεωργία μέσα σε ένα συνολικότερο πλαίσιο αναζωογόνησης της υπαίθρου, αξιοποιώντας στοχευμένα τους πόρους της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, κυρίως τον Δεύτερο Πυλώνα (βιώσιμη ανάπτυξη υπαίθρου, γεωργικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές υποδομές κ.α) και όχι απευθείας ενισχύσεις (Πρώτος Πυλώνας).

– σήμανση των προϊόντων ως προς τον τόπο και τον φορέα παραγωγή τους καθώς και έλεγχοι των υπολειμμάτων (ενώ οι έλεγχοι στα βιολογικά προϊόντα είναι πολύ εντατικοί και αυστηροί σε γενικές γραμμές, τα συμβατικά προϊόντα ελέγχοντα πολύ λιγότερο και όχι συστηματικά),

– ενίσχυση των δικτύων παραγωγών – καταναλωτών ώστε να επωφελούνται όλοι αλλά και να ελέγχονται τα προϊόντα που καταναλώνουμε μέσα από την άμεση επαφή και συνεργασία,

αλλά και να λάβουμε υπόψη τη συνεισφορά της σημερινής βιομηχανικής αγροτικής δραστηριότητας στην κλιματική κρίση αλλά και το πώς επηρεάζεται η γεωργία και τα γεωργικά συστήματα από την κατάρρευση του κλίματος.

Στην Ελλάδα είχαμε οργανώσει (το Δίκτυο Δράσης για τα Φυτοφάρμακα) ένα πολύ ενδιαφέρον συνέδριο για τις επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων στην υγεία και το περιβάλλον αλλά και τις εναλλακτικές λύσεις, με τη συμμετοχή εξαιρετικών επιστημόνων (Σεπτέμβριος 1988), ενώ στη συνέχεια εκδόθηκε και το βιβλίο με τα πρακτικά (Σεπτέμβριος 1990). Από τις πετυχημένες παρεμβάσεις του οικολογικού κινήματος που ήταν τότε στο ξεκίνημά του ουσιαστικά.

* πρώην ευρωβουλευτής, συμπροέδρος των ΠΡΑΣΙΝΩΝ-ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ, μέλος του Συμβουλίου της “Πρωτοβουλίας για ένα ενωτικό Πράσινο κόμμα”, www.chrysogelos.gr