Η ταινία επιστημονικής φαντασίας “Blade Runner”, που πρωτοπροβλήθηκε στους κινηματογράφους το 1982, αφηγείται μια αστυνομική ιστορία που διαδραματίζεται το Νοέμβριο του 2019. Πρόπερσι δηλαδή. Στον κόσμο της ταινίας, που είναι (χαλαρή) κινηματογραφική απόδοση βιβλίου του Φίλιπ Ντικ, υπάρχουν πανίσχυρα ανθρωπόμορφα ρομπότ και ιπτάμενα αυτοκίνητα, η ανθρωπότητα ταξιδεύει στις εσχατιές του ηλιακού συστήματος και στο Λος Άντζελες κάθε μέρα βρέχει. Εκτός όμως από τις προβλέψεις πραγμάτων που τελικά δεν έγιναν πραγματικότητα στο αληθινό 2019, οι σεναριογράφοι απέτυχαν να προβλέψουν και πράγματα που έγιναν. Σε ολόκληρη την ταινία κανείς δεν έχει κινητό τηλέφωνο ή πρόσβαση στο ίντερνετ.
Το μέλλον είναι δύσκολο πράγμα. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα γίνει ακόμα και λίγους μήνες αργότερα -πόσο μάλλον σαράντα χρόνια μετά. Πρόσφατα διάβασα μια έκθεση ειδικών από το 2005, που περιέγραφε την Ελλάδα του 2020 και που επισήμαινε ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος που θα αντιμετώπιζε η ελληνική οικονομία στο μεσοδιάστημα θα ήταν η αλλαγή στην Κοινή Αγροτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία, λέει, θα μας δημιουργούσε σοβαρό πρόβλημα κάπου προς το 2014. Αυτός ήταν ο μεγαλύτερος κίνδυνος τότε, κατά την εκτίμησή τους. Είναι πάρα πολύ δύσκολο να προβλέψεις τι θα γίνει αύριο ή μεθαύριο, ακόμα κι αν το βιος σου εξαρτάται από αυτό: η Microsoft απέτυχε να προβλέψει την επίπτωση του ίντερνετ στην αγορά, η Nokia απέτυχε να προβλέψει την κυριαρχία των smartphones, οι αλυσίδες βίντεο-κλαμπ απέτυχαν να προβλέψουν την κυριαρχία του video streaming -τα παραδείγματα είναι πάρα πολλά.
Πρόσφατα ο ιδρυτής του Facebook Μαρκ Ζάκερμπεργκ προσπάθησε να περιγράψει το δικό του όραμα για το μέλλον της τεχνολογίας, με τέτοια σιγουριά και ζέση, μάλιστα, που άλλαξε το ίδιο το όνομα της εταιρείας του, για να υπογραμμίσει το αναπόφευκτο του πράγματος. Ποιου πράγματος; Του metaverse.
Το “metaverse” είναι μια πλατφόρμα εικονικής πραγματικότητας στο blockchain που, χρησιμοποιώντας τεχνολογίες artificial intelligence και big data, θα δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες να ανταλλάσσουν κρυπτονομίσματα και NFTs με την ασφάλεια και την ταχύτητα που τους προσφέρει η τεχνολογία 5G. Αυτό που μόλις διαβάσατε ήταν μια πρόταση γεμάτη τυχαίους όρους που παραπέμπουν σε “τεχνολογία” και “μέλλον” τοποθετημένους δίπλα δίπλα σε τυχαία σειρά και δεν σημαίνει απολύτως τίποτε. Αλλά οι περισσότερες αναλύσεις περί “metaverse” που κυκλοφορούν κάπως έτσι είναι γραμμένες. Γεμάτες δέος για ένα μέλλον τόσο συναρπαστικό και αδιόρατο, που δεν μπορεί να περιγραφεί με κανονική, ανθρώπινη γλώσσα.
Ένας άλλος λόγος για τον οποίο το metaverse δεν μπορεί να περιγραφεί με κανονική, ανθρώπινη γλώσσα, είναι το ότι κανένας δεν έχει στ’ αλήθεια περιγράψει καλά το πώς θα μοιάζει. Υποτίθεται, λέει, ότι θα φτιαχτούν αλληλένδετοι τρισδιάστατοι ψηφιακοί κόσμοι στους οποίους ο χρήστης θα πλοηγείται φορώντας κράνη, γυαλιά ή άλλα παραφερνάλια (ουσιαστικά για το ίντερνετ μιλάμε πάλι, απλά με διαφορετικό interface), αλλά κανένας δεν έχει περιγράψει πειστικά το τι θα κάνει ο χρήστης εκεί πέρα ή, έστω, το τι διαφορετικό θα κάνει σε σχέση με ό,τι κάνουν εκατομμύρια χρήστες ήδη σε videogames όπως το Fortnite ή το Roblox ή που έκαναν στο Second Life, πριν το βαρεθούν. Τα βιντεάκια στην παρουσίαση του Μαρκ Ζάκερμπεργκ έδειχναν έναν τρισδιάστατο κόσμο στον οποίο, ας πούμε, κάνεις τα zoom meetings σε ένα εικονικό δωμάτιο μαζί με άλλα avatars, αντί να βλέπεις τα πρόσωπα των συνομιλητών σου σε μια οθόνη -πράγμα που μοιάζει ακόμα χειρότερο- και δεν έδειχναν σε καμία περίπτωση ένα προϊόν που εκατομμύρια άνθρωποι θα ήθελαν διακαώς να δοκιμάσουν περισσότερες από μία φορές.
Προς το παρόν, η συζήτηση για το “metaverse” περιορίζεται σε ακόμα μια ανακύκλωση της ιδέας της εικονικής πραγματικότητας (VR για συντομία) όπως την περίγραψαν οι σπουδαίοι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας της δεκαετίας του ’80 και του ’90 και όπως την έδειξε ο Τζάρον Λάνιερ το 1987, η οποία εντυπωσιάζει ξανά και ξανά διαδοχικές γενιές κατάπληκτων κι εμβρόντητων εδώ και 35 χρόνια αλλά που παραμένει μέχρι σήμερα κάτι το μελλοντικό και απόμακρο. Ως ιδέα έχει μια γοητεία: φοράς ένα κράνος και ξαφνικά αντί για τον κανονικό κόσμο γύρω σου βλέπεις άλλα πράγματα, ταξιδεύεις σε άλλους κόσμους, σε άλλα περιβάλλοντα. Είναι όπως τα τρισδιάστατα videogames, αλλά καλύπτοντας ολόκληρο το οπτικό πεδίο του χρήστη -όχι περιορισμένα σε ένα παραλληλόγραμμο πάνω στο γραφείο (ή στην παλάμη). Θεωρητικά ακούγεται ωραίο. Στην πράξη οι τεχνικές δυσκολίες ήταν πάντα πάρα πολύ μεγάλες.
Τα κράνη ήταν άβολα και βαριά, οι οθονούλες μπροστά στα μάτια είχαν χαμηλή ανάλυση ή χαμηλό ρυθμό ανανέωσης, οπότε προκαλούσαν ζαλάδες και πονοκέφαλο σε όποια ή όποιον τα φορούσε έστω και για λίγα λεπτά. Eπιπλέον, ποτέ σε αυτά τα 35 χρόνια δεν φτιάχτηκε ούτε μία εφαρμογή που να εκμεταλλεύεται αυτή την τεχνολογία με τρόπο τόσο θεαματικό που να την κάνει απαραίτητη ή έστω επιθυμητή από εκατομμύρια καταναλωτές. Ωστόσο, κάθε λίγο και λιγάκι η επερχόμενη επικράτηση του VR και η αυγή ενός νέου κόσμου γεμάτου εικονικές, παράλληλες πραγματικότητες επέστρεφε στα πρωτοσέλιδα.
“Τα πάντα θα αλλάξουν”, έγραφε το περιοδικό Wired για την επαναστατική τεχνολογία της εταιρείας Oculus. Αυτό το 2014. “Ένα νέο είδος πραγματικότητας δημιουργείται” έγραφε το ίδιο περιοδικό και για το Magic Leap, ένα άλλο, πιο επαναστατικό μηχάνημα VR που, αυτό, τελικά, θα μας έφερνε πιο κοντά (ή, μάλλον, “μέσα”) στο metaverse. Το 2016 αυτά.
Τι έγινε στη συνέχεια; Η Magic Leap πρόσφατα απέλυσε 1000 εργαζόμενους και άλλαξε αντικείμενο, ενώ την Oculus την αγόρασε το Facebook -έχει δημιουργήσει ένα κράνος εικονικής πραγματικότητας κυρίως για παιχνίδια, το οποίο όντως λειτουργεί αρκετά καλά, και το οποίο η εταιρεία πουλάει πάρα πολύ φτηνά (χάνοντας λεφτά) αλλά το κοινό της προς το παρόν αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από ευκατάστατους gamers που, κι αυτοί, το χρησιμοποιούν περισσότερο ως αξιοπερίεργο, για λίγο. Και επίσης και αυτό προκαλεί ζαλάδες και πονοκεφάλους σε πολλούς χρήστες, ειδικά μετά από πολύωρη χρήση.
Βεβαίως, το ότι η τεχνολογία δεν έχει φτάσει ακόμα στο σημείο ωριμότητας για να μπορέσει να λειτουργήσει η εικονική πραγματικότητα και να πάρει μπρος αυτή η μορφή του metaverse, δεν σημαίνει ότι δεν θα τα καταφέρει στο μέλλον. Ή, ίσως, ότι δεν θα τα καταφέρει με άλλους, απλούστερους τρόπους: σύμφωνα με τις φήμες, η Apple ετοιμάζει κάποια γυαλιά “επαυξημένης πραγματικότητας” (AR για συντομία), τα οποία δεν θα δείχνουν έναν άλλο κόσμο (δεν είναι εφικτό) αλλά πληροφορίες και στοιχεία στον υπαρκτό κόσμο όπου κινούμαστε ήδη, από ειδοποιήσεις για μηνύματα τα οποία θα βλέπετε μέσα στα γυαλιά, μέχρι βελάκια που να σας δείχνουν από πού να στρίψετε. Μπορεί κάτι τέτοιο να βγάζει περισσότερο νόημα.
Υπάρχουν, όμως, άλλοι δύο λόγοι για τους οποίους θα έπρεπε οι περισσότεροι να είμαστε επιφυλακτικοί απέναντι σε κάποιες από τις περιγραφές του τεχνολογικού αύριο που ακούμε και διαβάζουμε. Ο πρώτος είναι το ότι αυτά που ακούμε ως τώρα προέρχονται κυρίως από αυτούς που επικράτησαν στο τεχνολογικό σήμερα. Για να οραματιστείς κάτι εντελώς καινούργιο, όμως, κάτι δέκα φορές καλύτερο από ό,τι υπάρχει ήδη, χρειάζεται ένας καινοτόμος τρόπος σκέψης, η ικανότητα να δεις πέρα από τα τρέχοντα και τα τετριμμένα. Παραδοσιακά αυτή την ικανότητα την έχουν οι διεκδικητές της επόμενης γενιάς, και όχι τόσο οι νικητές της προηγούμενης.
Ο δεύτερος λόγος επιφυλακτικότητας απέναντι ειδικά στο όποιο όραμα του Μαρκ Ζάκερμπεργκ, δε, είναι το Facebook. Έχετε χρησιμοποιήσει το Facebook; Είναι από τα χειρότερα, πιο “βαριά” και κακοσχεδιασμένα sites του ίντερνετ. Μια αργή, ξεχειλωμένη εφαρμογή, που κολλάει ή και “πέφτει” κάθε τρεις και λίγο, και της οποίας το περιεχόμενο, τη χρήση και τις συνέπειες στον πραγματικό κόσμο οι δημιουργοί του είναι ανίκανοι να ελέγξουν ή, έστω, να καταλάβουν. Αν το καλοσκεφτεί κανείς, η “Meta” έχει φτιάξει μόνο το Facebook πριν από σχεδόν είκοσι χρόνια. Τις υπόλοιπες επιτυχημένες της εφαρμογές, το Instagram, το WhatsApp, ακόμα και το Oculus, τα αγόρασε έτοιμα. Αν είναι κάποιος να οραματιστεί ένα διαφορετικό τρόπο επικοινωνίας και εργασίας μέσα από την επόμενη μετεξέλιξη του ίντερνετ, ίσως αυτός ο κάποιος να μην είναι αυτός που το τελευταίο πράγμα που οραματίστηκε ήταν το Facebook το 2004. Ή ίσως και να είναι. Ποιος ξέρει. Κανείς δεν ξέρει. Αυτό είναι το συναρπαστικό με το μέλλον. Στον κόσμο που βγήκε το “Blade Runner”, το 1982, κανένας δεν είχε φανταστεί ότι κάποτε θα υπάρχει το ίντερνετ. Το 1984, όμως, κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα “Neuromancer” του Γουίλιαμ Γκίμπσον όπου, πράγματι, μια πρώτη εικόνα για το τι θα μπορούσε να είναι το ίντερνετ περιγράφηκε γλαφυρά. Δεν έμοιαζε, βέβαια, και πολύ με το ίντερνετ που έχουμε σήμερα -δεν υπήρχαν κινητά τηλέφωνα ή “retina” οθόνες με γραφικά περιβάλλοντα. Ξέρετε με τι έμοιαζε περισσότερο; Με το “Metaverse”.