Χανιά: Σταυροδρόμι πολιτισμών

Η πόλη των Χανίων στέκεται εκεί εκατοντάδες χρόνια τώρα, πολύχρωμη και πανέμορφη, ιστορική και περήφανη. Βοήθησε πολύ που από το 1964 ακόμη η πολιτεία θέλησε να προστατεύσει τη βενετική, τούρκικη, παραδοσιακή και σύγχρονη αρχιτεκτονική της, χαρακτηρίζοντάς την ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Συνέβαλε και ο τουρισμός, που έβρισκε πάντοτε γοητευτικό προορισμό αυτό το μίγμα πολιτιστικής μνήμης. Μα κυρίως οι άνθρωποί της, που μπόρεσαν να συντηρήσουν την παράδοση και την ιστορική συνέχειά της. Οι επικριτές των Χανίων λένε πως είναι μια πόλη σαν καρτ ποστάλ, που ζει μόνο μέσα από την εικόνα της και πως πίσω από αυτήν τίποτα δεν ακούγεται, λες και δεν υπάρχει. Εμείς ανακαλύψαμε την πόλη που κρύβεται πίσω από αυτό το «προσωπείο». Σας βεβαιώνουμε πως είναι και αυτή ονειρική.

«Εκτός από το γεγονός ότι η ίδια η πόλη των Χανίων αποτελεί ένα απέραντο σκηνικό, μέσα σε αυτήν μπορεί κανείς να βρει φιλόξενους ανθρώπους που έχουν πνευματικό υπόστρωμα, που έχουν διατηρήσει την κρητική φιλοξενία και την ανθρωπιά», μας λέει ο Μιχάλης Αεράκης, διευθυντής του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Κρήτης. Αν και ορεσίβιος στην καταγωγή, με σημαντική πορεία στο Εθνικό Θέατρο, επέλεξε τα Χανιά όταν το 1994 γεννήθηκε ο γιος του, «για να αγγίζει χώμα». Εκτοτε, τα έκανε πατρίδα του. «Κάθε μέρα, χειμώνα – καλοκαίρι, κάτι γίνεται σε αυτή την πόλη. Μια παρουσίαση βιβλίου, μουσική, θέατρο, με πολλούς αποδέκτες. Είναι μια πόλη ζωντανή. Πέρα από αυτό, όμως, στα Χανιά, θυμάσαι ξανά τι σημαίνει φιλία, φιλοξενία, τι σημαίνει -λόγω τιμής-».

Για το πώς προέκυψε το όνομα «Χανιά» πολλές είναι οι εκδοχές που υπάρχουν. Λένε πως μπορεί να είναι μια παραφθορά του ονόματος Χθονία, που ήταν ένα από τα αρχαία ονόματα της Κρήτης. Αλλη εκδοχή παραπέμπει στο Αραβικό Χάνι, κι ακόμη μία στην Αλχανία κώμη, που ήταν προάστιο ή συνοικία της Κυδωνίας, της αρχαίας πόλης πάνω στην οποία χτίστηκε ο σύγχρονος ιστός

Χωνευτήρι αντιθέσεων

Η ιστορία της πόλης των Χανιών ξεκινάει από τη Νεολιθική Εποχή ακόμη. Η πορεία της στον χρόνο και στις εποχές είναι διαρκής. Ρωμαίοι, Αραβες, Ενετοί, Αιγύπτιοι και Οθωμανοί την κατέκτησαν, τη σημάδεψαν, μα και την επηρέασαν και την πλούτισαν. Τα αποτυπώματά τους φαίνονται σε προσόψεις των εκλεκτών μνημείων της, αλλά και στην ίδια την παράδοσή της. Στις αρχές του 20ού αιώνα πια, τα Χανιά έχουν περίπου 21.000 κατοίκους. Η πόλη έχει στενούς δρόμους, μικρές πλατείες και κτίρια με στοιχεία ενετικά, τουρκικά και ελληνικά, μια πολυεθνική πόλη, με γνήσιο κρητικό χαρακτήρα αλλά και με ξενικές επιρροές, λόγω των κατακτητών του παρελθόντος, αλλά και της παρουσίας των στρατευμάτων των Μεγάλων Δυνάμεων που βρέθηκαν στο νησί.

Τα Χανιά ασφυκτιούν περιορισμένα μέσα στα όρια της παλιάς εποχής, τα φρούρια και τις τάφρους γύρω τους, κι έτσι μια νέα πολιτεία αρχίζει να αναπτύσσεται σιγά σιγά έξω από τα τείχη που οριοθετούν τη σφιχτοδεμένη ύπαρξη της μεσαιωνικής πόλης. Νεοκλασικά κτίρια, σωστά καλλιτεχνήματα, αρχίζουν να ορθώνονται, φτιαγμένα από ειδικευμένους μηχανικούς και εργολάβους, ενώ οι τάφροι τώρα πια, γύρω από τα τείχη, χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια λαχανικών και οπωρικών, για τις ανάγκες της πόλης. Σήμερα, τα Χανιά έχουν περίπου 55.000 κατοίκους, που με τους φοιτητές αυξάνονται τον χειμώνα. Η πόλη έχει μεγαλώσει, αλλά η διαρρύθμιση παραμένει η ίδια.

Κυρίαρχη θέση στο κέντρο της κατέχει η Δημοτική Αγορά, ένα εντυπωσιακό οίκημα σε σταυρωτό σχήμα που ολοκληρώθηκε το 1913, με πρότυπο την ανάλογη της Μασσαλίας. Σε απόσταση πολύ κοντινή από το κέντρο της πόλης βρίσκεται ο δημοτικός κήπος και δίπλα του το πάρκο Ειρήνης και Φιλίας των Λαών. Οι κήποι θεωρούνται οι ομορφότεροι της Κρήτης. Ο Δημοτικός Κήπος διαθέτει μικρό ζωολογικό κήπο με ζώα της κρητικής πανίδας. Κατηφορίζοντας προς το γραφικό ενετικό λιμάνι, θυμάσαι ξανά να ξεχωρίζεις τα χρώματα. Αποτελεί, άλλωστε, πόλο έλξης για επισκέπτες και ντόπιους, τόσο για την ομορφιά του όσο και για τις επιλογές διασκέδασης.

Στην πραγματικότητα, η πόλη των Χανίων αντιμετωπίζει το πρόβλημα των ωραίων γυναικών. Συχνά χρειάζεται να προσπαθήσει πολύ για να αποδείξει ότι έχει και πολλά άλλα χαρίσματα πέρα από την ομορφιά της. Δεν είναι τυχαίο που όλα τα ονόματα που είχε μέχρι να πάρει το σημερινό όνομά της ήταν γένους θηλυκού.

Εβραϊκή Συναγωγή: Στολίδι της πόλης

Οταν το 1956 επέστρεψε στα Χανιά για να διαπιστώσει τι είχε μείνει από το σπίτι του πατέρα του μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αντίκρισε για πρώτη φορά το κτίριο της Συναγωγής. Ο άλλοτε τόπος προσευχής των Εβραίων της πόλης είχε μετατραπεί σε ερείπιο. Τότε ήταν που ο Νίκος Σταυρουλάκης έδωσε υπόσχεση να αναστηλώσει το κτίριο. Τα κατάφερε περίπου 40 χρόνια μετά. Αφού ίδρυσε το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδας και υπηρέτησε εκεί 20 ολόκληρα χρόνια, κατέβηκε μόνιμα στα Χανιά. Ο σεισμός του ’95 είχε «αποτελειώσει» το κτίριο της Συναγωγής. Πέντε χρόνια μετά είχε καταφέρει να την αναστηλώσει. «Δεν το έκανα για την εβραϊκή κοινότητα, γιατί τέτοια εδώ δεν υπάρχει. Για τα Χανιά το έκανα», τονίζει.

Εξαίσιο δείγμα ενετικής αρχιτεκτονικής και ιστορικής αλληλουχίας 800 ετών, η παλιά πόλη των Χανίων προσφέρεται για ατέλειωτες βόλτες στα στενά σοκάκια της. Εκεί βρίσκεται και το Casa Delfino, ένα ανακαινισμένο ενετικό αρχοντικό που η ιστορία του μοιάζει με παραμύθι. Ολα ξεκινούν το 1847 με τον Αγκουστίν Πρεβέ, ιππότη της Τάξης των Αγίων Μαυρικίου και Λαζάρου. Πλοιοκτήτης και καπετάνιος ο ίδιος, διασχίζει τη Μεσόγειο μεταφέροντας αγαθά. Σε ένα από τα ταξίδια του με προορισμό τη Συρία, μεταφέρει φορτίο μπακαλιάρου.

Στα ανοιχτά του Κρητικού Πελάγους, μια καταιγίδα τον αναγκάζει να ρίξει άγκυρα στη Γραμβούσα και να αναζητήσει καταφύγιο στο μοναστήρι των Καπουτσίνων. Το φορτίο του όχι μόνο δεν χάθηκε, αλλά αντίθετως του επέφερε σημαντικά κέρδη. Χάρη στην εξαιρετική φιλοξενία που του επεφύλαξαν οι ντόπιοι, αποφάσισε να παραμείνει στα Χανιά και ζήτησε τη μεταφορά ενός ακόμα φορτίου μπακαλιάρου από τη Μασσαλία. Μαζί με το φορτίο καταφθάνουν και η σύζυγός του, Μπιάνκα, με τα παιδιά του Πιερ και Μαργκερίτ. Το ζευγάρι αποφάσισε να εγκατασταθεί στα Χανιά μόνιμα. Εκείνη την εποχή, μεταξύ 1855 και 1860, αγόρασε ένα ενετικό οίκημα στην καρδιά της πόλης κοντά στην εκκλησία. Αλλά η ιστορία δεν τελειώνει εκεί.

Οταν η Μαργκερίτ έφτασε σε ηλικία γάμου, της προξένεψαν έναν άνδρα από τη Μασσαλία. Για να τον συναντήσει, ξεκίνησε ένα μεγάλο ταξίδι. Ομως οι δρόμοι του έρωτα και της θάλασσας είναι απρόβλεπτοι. Ο Ιταλός καπετάνιος Πέτρο Ντελφίνο βρισκόταν στο πηδάλιο του πλοίου που τη μετέφερε. Μια καταιγίδα τον ανάγκασε να αναζητήσει καταφύγιο σε ήρεμα νερά για δύο εβδομάδες. Οι δύο νέοι ερωτεύονται και τελικά επιστρέφουν στα Χανιά, στο Casa Delfino, που είχε δοθεί ως προίκα στην Μαργκερίτ. Εκεί στέγασαν την οικογένειά τους και τους έξι απογόνους τους.

Ενα από τα παιδιά τους παντρεύτηκε και απέκτησε δύο παιδιά, τη Μαργκερίτ και τον Πέτρο. Ολοι συνεχίζουν να μένουν σε αυτό το σπίτι. Η Μαργκερίτ παντρεύτηκε τον Κλέαρχο Μαρκαντωνάκη και απέκτησαν μαζί τρία παιδιά. Το Casa Delfino το 1986 περιήλθε στην ιδιοκτησία του Μάνθου Μαρκαντωνάκη, απογόνου της οικογενείας πέμπτης γενιάς. Σήμερα, διευθύντριά του είναι η Μαργαρίτα Μαρκαντωνάκη.

«Μία μέρα πριν από λίγα χρόνια, περπατούσα αφηρημένη στην παλιά πόλη. Πολλά σπίτια εγκαταλελειμμένα, αφημένα στον χρόνο, άλλα ετοιμόρροπα. Με είχαν πάρει οι σκέψεις. Κι όταν είδα μπροστά μου αυθρόμητα το Casa Delfino, το ένιωσα σαν νερό στην έρημο», μας λέει η εγγονή της Μαργαρίτας Ντελφίνο, με την οποία ποζάρει στην είσοδο του ξενοδοχείου πια. «Θεωρώ ότι η παλιά πόλη είναι ένα αριστούργημα, μια μεγάλη κληρονομιά που μας άφησαν Ενετοί και Τούρκοι. Κι εμείς απευθυνόμαστε σε ανθρώπους που μπορούν να την εκτιμήσουν».

«Εχω γυρίσει πολλά μέρη της Γης, αλλά επέλεξα να μείνω στην Ελλάδα. Και, παρά το ότι δεν είχα καμία σχέση με τα Χανιά, επέλεξα να μείνω εδώ», λέει ο Παντελής Δεπούντης ή dj Παντελίτο. Τα τελευταία δύο χρόνια, ο dj που έχει παίξει σε μερικά από τα καλύτερα μπαρ της Ευρώπης ζει στα Χανιά. «Είναι ρεκόρ διαμονής για μένα. Αλλά μου αρέσει εδώ. Η φύση, ο Βορράς, ο Νότος. Περνάω καλά», καταλήγει.

Στοιχεία: Τα Χανιά σε αριθμούς

53.373 κατοίκους μέτρησε η απογραφή του 2001 στον Δήμο Χανίων.

12.564 στρέμματα καταλαμβάνει συνολικά η πόλη.

Ιστορία. Σημάδια από τους λαούς που πέρασαν φαίνονται στην αρχιτεκτονική της.

3η-2η χιλιετία π.Χ. «δείχνουν» τα ευρήματα που υπάρχουν στην πόλη των Χανίων, σημάδι ότι η ιστορία της ξεκινάει από τη Νεολιθική Εποχή.

1898  τότε τα Χανιά έγιναν πρωτεύουσα της ημιαυτόνομης Κρητικής Πολιτείας, με ύπατο αρμοστή τον Πρίγκιπα Γεώργιο. Την 1η Δεκεμβρίου 1913, στα Χανιά, ανακηρύχθηκε η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

3.000 προπτυχιακούς, 300 μεταπτυχιακούς φοιτητές και 180 υποψήφιους διδάκτορες (αριθμοί κατά προσέγγιση) φοιτούν στο Πολυτεχνείο Κρήτης, με έδρα τα Χανιά.

1538 τότε χτίστηκαν οι ενετικές οχυρώσεις της παλιάς πόλης. Σήμερα, διασώζονται τα ανατολικά και δυτικά τμήματά τους. Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι οχυρώσεις της νότιας πλευράς καταστράφηκαν, για να χρησιμοποιηθούν τα υλικά τους στην κατασκευή της αγοράς και διαφόρων άλλων δημοσίων και μη κτιρίων.

ΜΑΡΙΑ ΨΑΡΑ
mapsara@pegasus.gr

ethnos.gr