της Γεωργίας Κριεμπάρδη
Ψυχική ηρεμία. Δεν πιέζουμε τους ανθρώπους να γίνουν μέρος μιας κατάστασης που θα τους προκαλέσει δυσφορία. Ξεχνάμε δια παντός τις φράσεις «έλα μωρέ, ντύσου και θα νιώσεις καλύτερα», «Χριστούγεννα είναι, όταν βγούμε θα σου φτιάξει η διάθεση». Δεν πιέζουμε τους ανθρώπους να βάλουν ένα ψεύτικο χαμόγελο και «γιορτινά» ρούχα. Δίνουμε χώρο. Ακούμε. Κατανοούμε. Σεβόμαστε.
Χριστούγεννα. Γιορτινές μέρες. Δεν είναι, όμως, για όλους έτσι. Για κάποιους ανθρώπους, αυτές οι «χαρούμενες μέρες» και το «γιορτινό κλίμα» είναι επιπλέον επιβαρυντικά για την ψυχική τους υγεία. Όταν κάποιος παλεύει με μια ψυχική ασθένεια, τα Χριστούγεννα είναι απλώς ακόμα μια μέρα.
Για παράδειγμα, άτομα που έχουν κατάθλιψη, κατά τη διάρκεια ενός «γιορτινού κλίματος», μπορεί να νιώθουν ακόμα χειρότερα που δεν μπορούν να το βιώσουν, να το αντιληφθούν.
Στα ΜΜΕ θα δείτε άρθρα, κείμενα και λόγια «ειδικών» στα ΜΜΕ για την «κατάθλιψη των εορτών». Έχει διαφορά ένα αίσθημα δυσφορίας, μία στιγμιαία θλίψη, ένα αίσθημα μελαγχολίας από την κατάθλιψη. Και δε χρειάζεται να ξεστομίζουμε λέξεις σαν καραμέλες, όταν δε συνάδουν με μια κατάσταση, που όσοι τη βιώνουν, ξέρουν καλά τι είναι.
Δεν πιέζουμε τους ανθρώπους να γίνουν μέρος μιας κατάστασης που θα τους προκαλέσει δυσφορία. Ξεχνάμε δια παντός τις φράσεις «έλα μωρέ, ντύσου και θα νιώσεις καλύτερα», «Χριστούγεννα είναι, όταν βγούμε θα σου φτιάξει η διάθεση». Δεν πιέζουμε τους ανθρώπους να βάλουν ένα ψεύτικο χαμόγελο και «γιορτινά» ρούχα. Δίνουμε χώρο. Ακούμε. Κατανοούμε. Σεβόμαστε.
Ο λόγος δίνεται σε ανθρώπους που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ψυχικής υγείας.
«Θα δανειστώ μια φράση από τους “Άθλιους” του Βίκτωρ Ουγκώ : “Η κόρη διαστέλλεται στο σκοτάδι και στο τέλος βρίσκει φως, ακριβώς όπως η ψυχή διαστέλλεται στην δυστυχία και στο τέλος βρίσκει το Θεό”».
-Μαρία Γιαννοπούλου, Ψυχολόγος Ψ.Ν.Α. – Κέντρο Ψυχικής Υγείας Αγ. Αναργύρων
«Η θλίψη και η οδύνη είναι συστατικά του εαυτού μας. Συχνά η “αναγκαστική και επιβεβλημένη θετικότητα” των γιορτών τα ακυρώνει και κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν ακόμα περισσότερο μόνοι. Το να κάνουμε χώρο μέσα μας γι’ αυτά τα συναισθήματα των αγαπημένων μας είναι θεραπευτικό».
-Μαρία Μεταξά, Ψυχολόγος ΚΨΥ Αγ. Αναργύρων – Ψ.Ν.Α.
«Το να πιέζουμε τους ανθρώπους, να “μετακινηθούν” ενδέχεται να λειτουργήσει επιβαρυντικά. Συχνά, η αγωνία μας ή/και η αδυναμία μας να αντέξουμε να βλέπουμε έναν δικό μας άνθρωπο να βουλιάζει στον καναπέ και τη θλίψη, οι συνεχείς παραινέσεις, -συχνά καλοπροαίρετα θεωρώ- του τύπου “άντε άντε σήκω, τι κάθεσαι” μπορεί να λειτουργήσουν επιβαρυντικά. Συχνά, τραβώντας, ο άλλος βουλιάζει. Η κατανόηση και το άνοιγμα του διαλόγου αντικαθίσταται από την επιταγή για ταχύρρυθμες απαντήσεις και λύσεις. Οι άνθρωποι όμως έχουμε σοβαρούς λόγους για να “βουλιάζουμε” κι αυτοί δεν εδράζονται σε μια χημική ανισορροπία του εγκεφάλου αλλά σε ποικίλα προσωπικά και κοινωνικά ζητήματα. Αυτό δε σημαίνει παραίτηση, συμβιβασμό, απομάκρυνση και κοινωνικό αποκλεισμό αλλά ζητά από εμάς ενεργητική σύμπραξη και εστίαση στο αίτημα του ανθρώπου, άνοιγμα στον κόσμο και τις ποικίλες μορφές που η ανθρώπινη δυσφορία, σε κάθε εποχή, παίρνει. Ζητά να διατηρήσουμε την ανθρωπιά μας και να αντισταθούμε στη δόλια αναγωγή σύνθετων πολιτικοκοινωνικών ζητημάτων σε ατομικά προβλήματα, δυσλειτουργίες και βιολογικές ανισορροπίες».
-Λυκούργος Καρατζαφέρης, Ψυχίατρος
«Αυτή η πίεση “κοίτα να είσαι καλά γιατί πρέπει, γιορτές είναι”, ακόμα κι αν δεν είναι γιορτές, είναι προβληματική, όχι μόνο όταν απευθύνεται, έτσι, μονοσήμαντα, σε άτομα με “ψυχική νόσο”, αλλά και σε άτομα που, για ποικίλους λόγους, δεν αισθάνονται καλά μέσα στη μαυρίλα της ζωής που βιώνουν και που τα περιτριγυρίζει. Η παραδοσιακή επανένωση πολλών οικογενειών τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά, το Πάσχα – παππούδες και γιαγιάδες, γονείς, παιδιά, εγγόνια – συχνά αποτελεί εκλυτικό αίτιο για υποτροπές ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας, όταν χρονίως άλυτα, υποβόσκοντα, κρυμμένα “κάτω από το χαλί” προβλήματα, βρίσκουν το πρόσφορο έδαφος για να βγουν ξανά στο προσκήνιο και να “ξανα-εκραγούν”.
Όσο για το “έλα μωρέ, άμα ντυθείς και βγεις έξω, θα σου φτιάξει η διάθεση”, το να “ντυθείς” – που προφανώς υπονοεί να βάλεις τα “καλά και ωραία ρούχα σου” – και να βγεις έξω, δεν είναι παρά μια παρηγορητική παρότρυνση, που μπορεί να έχει και το αντίθετο αποτέλεσμα, αν δεν υπάρχουν οι βιωμένες από το ίδιο το υποκείμενο ως επιθυμητές σχεσιακές προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο. Κι αυτό δεν αφορά απλώς την κανονιστική εθιμοτυπία των “εορτών” αλλά όλες τις μέρες. Συχνά, το να πάει κανείς κόντρα στο συναίσθημα του κλεισίματος, της εσωστρέφειας, με την “κίνηση προς” τα έξω, μπορεί να βοηθάει την ίδια την μεταστροφή του συναισθήματος, στοn βαθμό, όμως, που αυτό δεν αποκτάει καταναγκαστικό χαρακτήρα και, αντίθετα, έχει την κατάλληλη συνοδεία.
Από την άλλη, μπορεί, το να μη θέλω να βγω έξω τις μέρες των εορτών, να έχει και ένα χαρακτήρα αντίστασης, σε μια πόλη που καταστρέφεται από τον “εξευγενισμό” της κερδοσκοπίας και της αισθητικής ασχήμιας, με τα όλο και πιο πολυάριθμα “ανθρώπινα κουφάρια” που στο δρόμο που παράγει η κυρίαρχη κοινωνική οργάνωση και η ασκούμενη οικονομική και κοινωνική πολιτική.
Ντύσου και βγες έξω, για να δεις τι; Την αθλιότητα όλων αυτών που αποτελούν το “χριστουγεννιάτικο το δέντρο” του Μπακογιάννη; Εκτός και αν η παρότρυνση, η πρόσκληση, είναι για μια ποικιλόμορφη “εορταστική” αντίσταση σε όλα αυτά».
-Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου, Ψυχίατρος
«Οι άνθρωποι με κάποια ψυχική ασθένεια δεν έχουν την ανάγκη να τους πούμε τι είναι καλό γι’ αυτούς να κάνουν, οι περισσότεροι έχουν κουραστεί από το να τους υποδεικνύουν τι είναι το καλύτερο γι’ αυτούς. Αυτό που χρειάζονται να νιώσουν και ειδικά αυτές τις γιορτινές μέρες είναι ότι είμαστε εδώ, κοντά τους. Χρειάζονται να τους ακούσουμε και να τους δείξουμε ότι ακόμα κι αν δεν μπορούμε να νιώσουμε ότι νιώθουν, τους νοιαζόμαστε και είμαστε εδώ αν μπορούμε να τους βοηθήσουμε σε κάτι. Αυτό είναι αρκετό, να νιώσουν ασφάλεια, να ακουστούν, να βρουν το δικό τους τρόπο να “ξεκουραστούν” και να “γιορτάσουν”. Μια ψυχική νόσος δεν είναι “ιδέα” μου, ούτε αν υποκριθώ πως δεν υπάρχει θα εξαφανιστεί».
-Πηνελόπη Τζίρκα, Ψυχολόγος
Στις γιορτές οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας αισθάνονται ακόμα μεγαλύτερη θλίψη και μοναξιά. Και αυτό το πολύ οδυνηρό συναίσθημα δεν μπορεί ν αλλάξει με αφ υψηλού και εκ του ασφαλούς προτροπές του τύπου “ντύσου και βγες έξω στον κόσμο και θα νοιώσεις καλύτερα”. Γιατί αυτό το “έξω” το βιώνουν απειλητικό, ξένο, πηγή απόρριψης και προκαταλήψεων.
Αυτό που έχουν πραγματική ανάγκη είναι η κοινωνική αλληλεγγύη, που μπορεί να εκφραστεί με πολλούς τρόπους και πάντα με ενσυναίσθηση, με κατανόηση, με διάλογο σε ισότιμη βάση. Αυτό που έχουν ανάγκη είναι η κοινή δράση στα πλαίσια της συλλογικότητας, το να τους δώσεις το χέρι με αγάπη και να τους δείξεις στην πράξη ότι δεν είναι “καμμένα χαρτιά”, ότι μπορούν και αυτοί να προσφέρουν στον αγώνα ενάντια στην αποξένωση, τον ατομικισμό, τη μιζέρια. Μπορούν και αυτοί να κάνουν όνειρα και να νοιώσουν καλύτερα μαζί με όλους εκείνους που αντιστέκονται στην ψυχιατρικοποίηση και το ρατσισμό.
Δυναμώνοντας τις συλλογικές αντιστάσεις μας απέναντι σ ένα σύστημα που ισοπεδώνει και καταβροχθίζει τις πιο ευαίσθητες ανθρώπινες υπάρξεις δημιουργούμε τους όρους ενδυνάμωσης και των πιο ευάλωτων συνανθρώπων μας στους οποίους συμπεριλαμβάνονται και όσοι κουβαλούν το φορτίο των ψυχολογικών προβλημάτων τους».
-Κατερίνα Μάτσα, Ψυχίατρος