Όταν ο πλανήτης έπεσε στην “τέλεια καταιγίδα” της κλιματικής κρίσης

Ας παίξουμε ένα παιχνίδι. Ας υποθέσουμε ότι η τύχη του πλανήτη, η τύχη Σου, Μου, των παιδιών και εγγονιών μας, της ανθρωπότητας και της βιοποικιλότητας ολόκληρης βρίσκεται στα χέρια σου. Αποστολή σου, να σώσεις τον κόσμο. Έχεις μία ευκαιρία και ένα μοναδικό εργαλείο που θα φτάσει στα χέρια σου κλικάροντας στην πρόταση που βρίσκεται μπροστά σου. Καλείσαι να επιλέξεις τους καλύτερους και αποδοτικότερους τρόπους για να πετύχεις τον μαγικό αριθμό “1.5”. Τι κάνεις; Τι μειώνεις, τι αυξάνεις; Αποφάσισε γρήγορα, η κλεψύδρα αδειάζει, η θερμοκρασία αυξάνεται, ο πλανήτης καταστρέφεται. Ένα Sudoku ίσως να ήταν πιο εύκολο.

Το τέλος του κόσμου που ξέραμε ή το τέλος του κόσμου;

Το 2022 ήταν μία χρονιά που, πιθανότατα, σε 28 χρόνια από τώρα, το 2050 δηλαδή και χωρίς αμφιβολία ακόμα πιο άμεσα, το 2030, θα μνημονεύουμε (όσοι ζούμε). Το θέμα είναι αν θα τη θυμόμαστε ως χρονιά-ευκαιρία ή χρονιά-δικαιολογία.

Ήταν ένα έτος που έχει ούτως ή άλλως αποτελέσει μία τεράστια μουντζαλιά στη σύγχρονη ιστορία της ανθρωπότητας και δη της νέας χιλιετίας διαμορφώνοντας μία κατάσταση που, στους συνωμοσιολόγους, δημιουργεί μία νέα ευκαιρία για ακόμα μία ευφάνταστη -αλλά πάντα “εμπεριστατωμένη”- θεωρία για το τέλος του κόσμου που έρχεται. Μήπως, όμως, στην προκειμένη περίπτωση πρέπει να είμαστε ολίγον τι επιεικείς μαζί τους;

Ας τα πάρουμε από την αρχή.

Ιανουάριος του 2022: Στην Ελλάδα, όπως και σε αρκετές ακόμη χώρες του κόσμου (εξαιρουμένης της Κίνας) τον θυμόμαστε ως τον τελευταίο μήνα των τελευταίων περιοριστικών μέτρων για τον κορονοϊό, μετά από μία -σχεδόν- διετία η οποία μάθαμε πως είχε ευεργετικές επιδράσεις στο κλίμα παγκοσμίως. Δεν θέλει αρκετή σκέψη, ούτε χρειάζεται να είσαι επιστήμονας για να εξηγήσεις το γιατί. Η ανθρώπινη δραστηριότητα μειώθηκε, οι μετακινήσεις καθηλώθηκαν, η βιομηχανία περιορίστηκε. Αποτέλεσμα όλων αυτών; Λιγότερες επιβλαβείς εκπομπές στην ατμόσφαιρα και επιβεβαίωση πως η σχέση ανθρώπου-περιβάλλοντος είναι μία αυθεντική σχέση εξάρτησης αίτιου-αιτιατού.

Τη θέση της πανδημίας που μονοπωλούσε τις ζωές μας πήρε μία καινούργια έννοια που άρχισε να βουίζει στα αυτιά μας όσο η επιστροφή στην κανονικότητα γινόταν όλο και πιο βίαια, ενώ η ανάγκη για την περιβόητη πράσινη μετάβαση, στην Ευρώπη τουλάχιστον, γινόταν πιο ορατή σε όρους καθημερινότητας. Θυμάμαι ακόμα (και γελάω) τα λόγια μίας Ελληνίδας Ευρωβουλεύτριας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο για παράδειγμα, σύμφωνα με την οποία το φυσικό αέριο, η τιμή του οποίου είχε από καιρό εκτοξευτεί, ήταν ένα μικρό, αθώο μα πάνω απ’ όλα εφήμερο τόσο δα προβληματάκι απλά και μόνο επειδή αυτό ήταν το όχημά μας στην επίτευξη της απανθρακοποίησης. Κανείς δεν μπορούσε βέβαια να προβλέψει ότι αυτό που θα ακολουθούσε, όσο οι πολιτικές, οι δράσεις και οι υποσχέσεις της Ένωσης για την κλιματική ουδετερότητας του 2050 και τον ενδιάμεσο στόχο του 2030 πασπαλίζονταν από μεγαλεπήβολα σχέδια και φιλόδοξα “θα”, ήταν…

…η τέλεια καταιγίδα της κλιματικής κρίσης

Μάρτιος του 2022: Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία δεν έφερε μόνο το τέλος της ασφάλειας, όπως ορθώς γράφει ο Χρήστος Δεμέτης στο αντίστοιχο άρθρο του, αλλά και το τέλος του κόσμου όπως τον ξέραμε. Τα όποια πρόσφατα και ετεροχρονισμένα βήματα προόδου είχε κάνει η Ευρώπη, τουλάχιστον σε επίπεδο σχεδιασμού, με δράσεις, συμφωνίες ή νομοθετικές πρωτοβουλίες όπως η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, το FitFor55 και ο Ευρωπαϊκός Κλιματικός Νόμος, που παραμένουν θεμελιώδη στην μεγαλύτερη πρόκληση του τρέχοντος αιώνα, αφού “ξεκόλλησαν” από τις πανδημικές αγκυλώσεις, τράκαραν στον αναθεωρητισμό του Πούτιν. Ήταν μία μετωπική σύγκρουση αλλά και μία νέα επιβεβαίωση της σχέσης εξάρτησης, αυτή τη φορά όμως της ενεργειακής, με τη Ρωσία. Το φυσικό αέριο, από καύσιμο μετάβασης έγινε το “καύσιμο” της γεωπολιτικής στροφής και της ξεκάθαρης θέσης στο πλευρό του αμυνόμενου, πάντα στον αυτονόητο βωμό της ειρήνης, οι κυρώσεις στον μεγαλύτερο εξαγωγέα φυσικού αερίου και πετρελαίου στην Ε.Ε. (αλλά και στον πλανήτη) κατέδειξαν τη διάτρητη ενεργειακή ασφάλεια της ηπείρου, ενώ η Κλιματική Αλλαγή έπαψε να αποτελεί πρόβλημα του “αύριο”, αφήνοντας τη θέση της στην Κλιματική Κρίση του “τώρα”.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν επέτεινε την Κλιματική Αλλαγή. Απλά έκανε πιο ορατή και σίγουρα πιο επιβεβλημένη τη λήψη άμεσων, δραστικών μέτρων στην αναγκαία μετάβαση σε μία οικονομία περιορισμένου άνθρακα, αν θέλουμε να έχουμε ελπίδες να πετύχουμε τη συγκράτηση της θερμοκρασίας πολύ κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου, ιδανικά στον 1,5 βαθμό σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Όπως δηλαδή όρισε η Συμφωνία των Παρισίων που και αυτή ήρθε με εξοργιστική καθυστέρηση αν σκεφτεί κανείς ότι οι προειδοποιήσεις και οι ενδείξεις υπήρξαν πολύ νωρίτερα, με σημαντικότερες αυτές της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος, στη διάρκεια τριών δεκαετιών.

Οι γεωπολιτικές εξελίξεις, εκτός από ανθρώπινο πόνο, απώλεια ζωών και εκατομμύρια εκτοπισμένους Ουκρανούς, έφεραν και ένα μεγάλο πισωγύρισμα στην ενεργειακή πολιτική και το ενεργειακό μείγμα της Ευρώπης, μεταξύ άλλων και στη χώρα μας, με επιστροφή στον παρωχημένο και επιβλαβή λιγνίτη, ενώ δοκίμασε και την ίδια την Ένωση, σε επίπεδο αλληλεγγύης και κοινής πλεύσης στη φιλοδοξία να γίνουμε πρωτοπόροι στην κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050. Όσο εμείς κυνηγούσαμε την ουρά μας για να βρούμε το όχημα που θα μας οδηγήσει στην ενεργειακή απεξάρτηση, θα διασφαλίσει τον ενεργειακό μας εφοδιασμό και παράλληλα θα επισπεύσει τη στροφή σε βασικούς άξονες απανθρακοποίησης, με πράσινη, ανανεώσιμη και αποδοτική ενέργεια, το καλοκαίρι που κατέφτανε, εκτός από τα τρομακτικά σενάρια για χειμερινά μπλακ άουτ, μας θύμιζε γιατί ο στόχος των 1,5 βαθμών δεν είναι απλά φιλόδοξος και σημαντικός, αλλά ιστορικός και πρωτίστως ζωτικός.

Στο μακρινό δυστοπικό 2050 (;)

Φανταστείτε έναν πλανήτη που είναι κάπως έτσι: Τα 2/3 της Ευρώπης είναι αντιμέτωπα με τη χειρότερη ξηρασία των τελευταίων 500 ετών, ενώ μία έκταση 7.000.000 στρεμμάτων έχει ήδη καεί, με χώρες όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ρουμανία, η Γαλλία, η Ιταλία αλλά και η Ελλάδα να καίγονται κυριολεκτικά και μεταφορικά από τις πρωτοφανείς υψηλές θερμοκρασίες και τις καταστροφικές πυρκαγιές. Η Ελβετία βλέπει ένα σημαντικό ποσοστό των παγετώνων να μειώνονται, η ψυχρή Αγγλία πλήττεται για πρώτη φορά από το 1935 από ξηρασίες και καύσωνες τέτοιας κλίμακας, ενώ η στάθμη του Δούναβη μειώνεται σταθερά. Την ίδια ώρα, η ξηρασία στην Ανατολική Αφρική συνεχίζεται, με τις βροχοπτώσεις να παραμένουν κάτω από τον μέσο όρο της υγρής περιόδου, στη Χιλή καταφεύγουν ακόμα και σε δελτίο νερού λόγω λειψυδρίας, την ώρα που το Πακιστάν πνίγεται στις πλημμύρες, η Κίνα υφίσταται το ισχυρότερο κύμα καύσωνα του τελευταίου μισού και πλέον αιώνα, ενώ οι φονικοί τυφώνες στις ΗΠΑ προκαλούν ζημιές ιστορικών διαστάσεων.

Αυτό που μπορεί κανείς να φανταστεί ως σενάριο επιστημονικής φαντασίας, ως εικόνα αποκάλυψης, ή ακόμη και ως θεωρία συνωμοσίας, βγαλμένο από ένα μακρινό δυστοπικό 2050 ήταν μόλις μερικές από τις θλιβερές, τρομακτικές καταγραφές του περασμένου καλοκαιριού.

Με την θερμοκρασία να έχει πλησιάσει ήδη το +1,15°C, ουδείς μπορεί, ούτε και θέλει νομίζω να σκεφτεί τι επιφυλάσσει η συνέχεια σε αυτή την κλιμακούμενη περιβαλλοντική αλλά και ανθρωπιστική κρίση, η οποία συνοδεύεται από έντονη επισιτιστική ανασφάλεια και το δυναμικό φαινόμενο της κλιματικής μετανάστευσης. Εκτός εάν κάποιος επιλέγει να κωφεύει, ή απλά δηλώνει “αρνητής” της Κλιματικής Αλλαγής (υπάρχουν κι αυτοί, θυμίζουμε πως ο Τραμπ κράτησε αρχικά τις ΗΠΑ εκτός της Συμφωνίας του Παρισιού), αρκεί να ανατρέξει στις προειδοποιήσεις των ειδικών για να καταλάβει πως διαβαίνουμε τον δρόμο της συλλογικής αυτοκτονίας. Όπως αυτή του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού για το 2022, τα συμπεράσματα της οποίας μπορούν να αποτυπωθούν και να κατανοηθούν με μία και μόνο φράση, αυτή του ΓΓ του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, που τη χαρακτήρισε “χρονικό του κλιματικού χάους”, προλογίζοντας την πρόσφατη COP27.

Ο στόχος των 1,5 βαθμών θεωρείται, λοιπόν, αυτονόητος, αν και το βασικότερο δίδαγμα της χρονιάς που πέρασε ήταν πως αυτό το τρένο έχει ήδη φύγει κι εμείς τρέχουμε πεζή να το προλάβουμε. Αρκεί μία πρόσφατη έρευνα της Washington Post, η οποία ανέλυσε πάνω από 1.200 διαφορετικά σενάρια για την κλιματική αλλαγή και την αύξηση της θερμοκρασίας τον επόμενο αιώνα. Από αυτά, μεταξύ των οποίων σε ορισμένα οι θερμοκρασίες ανέρχονται έως και +5°C, μόλις 230 σενάρια -ή αλλιώς “μονοπάτια”- φέρνουν τον πλανήτη μας κάτω από τους 1,5°C πριν από το τέλος του αιώνα. Εξ αυτών, βέβαια, μόλις 26 κρίνονται ρεαλιστικά. Τώρα, εξαρτάται από ποια οπτική επιλέγουμε να βλέπουμε το ποτήρι. Πρόσφατη έκθεση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ πάντως το εξετάζει ρεαλιστικά, προειδοποιώντας για αύξηση μέχρι και 2,8 βαθμούς με τις υφιστάμενες πολιτικές, ή αύξηση 1,8 ακόμη κι αν οι δεσμεύσεις των κρατών έως το 2050 τηρηθούν στο ακέραιο.

Μπλα, μπλα, μπλα…

Τι άλλο μάθαμε το 2022; Ότι ο πλανήτης βρίσκεται εν μέσω μίας βαθιάς κρίσης και πως η ώρα του “λογαριασμού” έφτασε. Και πριν αποπληρωθεί το “δάνειο” των τελευταίων δεκαετιών, όπου στις “πλάτες” της γης, των οικοσυστημάτων και των αναπτυσσόμενων χωρών θρέψαμε τις καπιταλιστικές επιταγές της υπερπαραγωγής και του καταναλωτισμού μας, ήρθε η ώρα να αποζημιώσουμε αυτούς που εν αγνοία τους χρεώσαμε. Αυτό ήταν, άλλωστε, και το απαύγασμα της COP27 της Αιγύπτου, ίσως το μοναδικό θετικό δείγμα μεταξύ περιορισμένων κατά τα λοιπά και τα κρίσιμα (τα ορυκτά δηλαδή) δεσμεύσεων και φιλοδοξιών σε μία από τις πιο μακρές διασκέψεις για το Κλίμα από καταβολής τους. Το Ταμείο Απωλειών και Ζημιών ήταν σίγουρα ένα σημαντικό πρώτο βήμα προς την κλιματική δικαιοσύνη και την οικονομική ανακούφιση των ευάλωτων χωρών που παρασύρθηκαν από την κλιματική καταστροφή. Ίδιο θετικό πρόσημο είχε και η πρόσφατη συμφωνία της COP15 στον Καναδά για τη Βιοποικιλότητα, για την προστασία του 30% του πλανήτη ως το 2030 και την αποδέσμευση 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετήσιας βοήθειας για την διατήρηση της φύσης τις αναπτυσσόμενες χώρες.

Δύο σημαντικοί, αλλά αυτονόητοι και επιβεβλημένοι “σταθμοί” σε έναν μαραθώνιο επιβίωσης, όχι μόνο του πλανήτη, αλλά και της ανθρωπότητας, που από μόνοι τους όμως δεν αρκούν.

Το όμορφο περιτύλιγμα αγγελικά ή… κλιματικά πλασμένων όρων όπως πράσινη μετάβαση, Κλιματική Δικαιοσύνη, κλιματική ουδετερότητα και απανθρακοποίηση θα κριθεί στο πραγματικό πεδίο δράσης, εκεί που θα πρέπει να μετουσιωθούν σε λήψη σημαντικών αποφάσεων και ριζικών αλλαγών, με πρώτη και σημαντικότερη την καυτή πατάτα των ορυκτών καυσίμων.

Είναι αλήθεια πως η Ευρώπη, ακόμη κι αν “ταρακουνήθηκε” από το Inflation Reduction Act των ΗΠΑ που προβλέπει επενδύσεις ύψους 370 δισ. δολαρίων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, είχε ήδη θέσει έναν στρατηγικό σχεδιασμό με στόχο τη σταδιακή απανθρακοποίηση, με τρόπο δίκαιο, χωρίς να μείνει κανείς πίσω. Η ήπειρος που στην πρώτη Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα δεν είχε συμπεριλάβει καν το περιβάλλον, 65 χρόνια μετά, διατηρώντας τα κεκτημένα της διαχείρισης της πανδημικής κρίσης, έχει θέσει αλλά και κατοχυρώσει νομοθετικά όλες τις πολιτικές και δράσεις της προς αυτή την κατεύθυνση.

Με σημαντικά χρηματοδοτικά εργαλεία, στο σύνολο των οποίων πλέον εντάσσεται και η ενέργεια, που στοχεύουν στις βιώσιμες επενδύσεις, την απεξάρτηση από τη Ρωσία και μία ισχυρή οικονομία μηδενικών εκπομπών, με αυστηρούς άξονες για τον μετριασμό αλλά και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, η Ένωση φαίνεται να βρίσκεται στη σωστή κατεύθυνση. Αρκεί βέβαια στον δρόμο της απανθρακοποίησης να βρει και τον ελέφαντα στο δωμάτιο. Αλλιώς, όσο ο πλανήτης θα καταστρέφεται, κάθε πράξη, κάθε πολιτική στον τομέα της ενέργειας και του κλίματος, στα αυτιά των λαών που επιφορτίζονται μόνο με τις κοινωνικές, περιβαλλοντικές, οικονομικές επιπτώσεις των πολλαπλών κρίσεων που διανύουμε και λόγω της ανεπάρκειας των κρατικών μηχανισμών που κρύβονται πίσω από τη σφοδρότητα των φαινομένων, όλα τα παραπάνω θα ακούγονται όπως τα λόγια από την αλησμόνητη ομιλία της Γκρέτα Τούνμπεργκ στο Youth4Climate του 2021: “Μπλα, μπλα, μπλα”.