Διαβάστε το παρακάτω άρθρο, που αναφέρεται σε μια “εικαστική παρέμβαση” του γνωστού ζωγράφου Κώστα Τσόκλη στη χαρακτηρισμένη σε αρχαιολογικό χώρο νησίδα της Σπιναλόγκας. Η εικαστική παρέμβαση ήταν συγκεκριμένης χρονικής διάρκειας (πέρισυ το καλοκαίρι), μετά από έγκριση του ΚΑΣ. Αφορούσε σε πολλές άλλες μικρότερες παρεμβάσεις σε άλλα σημεία της εντυπωσιακής, οχυρωμένης από τους Βενετούς νησίδας, όπως το “ντύσιμο” με καθρέπτες και από τις δυο πλευρές της μεγάλης, θολωτής στοάς στην είσοδο της Σπιναλόγκας, η τοποθέτηση μαύρων σημαιών στην κορυφή του νησιού, καθρεπτών και άλλων επιμέρους εκθέσεων με εικαστικές δημιουργίες του ίδιου σημαντικού καλλιτέχνη σε άλλα σημεία και κτήρια του μνημείου. Μεταξύ των άλλων στην εικαστική παρέμβαση περιλαμβανόταν και ο αέναος περίπατος σε κύκλους κατά την ημέρα των εγκαινίων του ίδιου του ζωγράφου, ξυπόλυτου πάνω σε ένα στρώμα από αλάτι, καθώς και πολλές άλλες συμβολικές ενέργειες. Η εικαστική παρέμβαση συνδεόταν κυρίως με τη δραματική ιστορία της νησίδας από τις αρχές μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα σαν ανοικτού-κλειστού Λεπροκομείου, που έγινε ακόμη πιο γνωστή μετά τη συγγραφή και ιδίως την τηλεοπτική απόδοση του σχετικού με το θέμα βιβλίου της Χίσλοπ “Το νησί”.
Μετά την ολοκληρωμένη αυτή και με συγκεκριμένο χρόνο διάρκειας εικαστική παρέμβαση του καλλιτέχνη, όλα τα έργα απομακρύνθηκαν από τον καλλιτέχνη, όπως προβλεπόταν από την απόφαση του ΚΑΣ και όπως συμβαίνει πάντα και παντού, όταν τελειώνει μια ανάλογη έκθεση, ή εκδήλωση, ιδίως όταν πρόκειται για αρχαιολογικό χώρο. Τον καλλιτέχνη βοήθησαν με μεγάλη προθυμία και με κάθε τρόπο κατά το μακρό και κοπιώδες διάστημα του στησίματος της παρέμβασης το επιστημονικό, φυλακτικό και εργατοτεχνικό προσωπικό της 13ης εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και της Επιστημονικής Επιτροπής Ανάδειξης Οχυρώσεων Κρήτης, που εκτελεί αυτά τα χρόνια έργα αποκατάστασης του μνημείου.
Μετά το τέλος της εκδήλωσης απομακρύνθηκαν όλα τα άλλα στοιχεία και έργα τέχνης. Ακόμη και κάποια μικρότατα σκίτσα του καλλιτέχνη, εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς από τους τοίχους του παλιού Νοσοκομείου (υποσχέθηκε να τα χαρίσει στο χώρο). Απόμεινε ένας τεράστιος σταυρός από καθρέπτες στερεωμένους πάνω σε μεταλλικό σκελετό, που είχε πακτωθεί στα απότομα βράχια, στην κύρια πλευρά του νησιού. Ο σταυρός φαινόταν από χιλιόμετρα μακρυά, υποθέτω ότι συμβόλιζε το μαρτύριο των δύστυχων λεπρών πάνω στο ξερονήσι και φυσικά συνδεόταν με τη συγκεκριμένη εικαστική παρέμβαση του καλλιτέχνη. Μόνος του πλέον, χωρίς την υπόλοιπη εικαστική παρέμβαση, ήταν ένας απλός τεράστιος σταυρός από τα υλικά που είπαμε, που ομολογώ πως δε μπορώ να καταλάβω γιατί αυτός θα έπρεπε να χαρακτηριστεί σαν “έργο τέχνης” και να παραμείνει εσαεί να τονίζει το “χριστιανικό” χαρακτήρα (;) του αρχαιολογικού χώρου (και να χρειάζεται σύντομα και συντήρηση λόγω των φθαρτών υλικών της κατασκευής). Κάποιοι θα με πουν πιθανώς απολίτιστο, αν συγκρίνω το σταυρό αυτό (τονίζω μόνο του και όχι ως μέρος της εικαστικής παρέμβασης, με την οποία μπορεί να συμφωνεί, ή να διαφωνεί κανείς και ανεξάρτητα από τη σημασία του ως θρησκευτικού συμβόλου) με τους αντίστοιχους σταυρούς, που έστηνε ο αείμνηστος μητροπολίτης Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας Αυγουστίνος (Καντιώτης) στα υψώματα της Φλώρινας. Σε τι διαφέρει; Στο υλικό, ή στο πρόσωπο, που τον εμπνεύστηκε (η κατασκευή έγινε από σιδεράδες και άλλους τεχνίτες), το οποίο με το “μαγικό ραβδάκι” τον μετατρέπει σε έργο τέχνης και υποχρεώνει το θαυμάσιο και ιδιαίτερα επισκέψιμο αυτό αρχαιολογικό χώρο να τον φέρει “τιμητικά” αιωνίως; Τελικά το ΚΑΣ, ως όφειλε, αποφάσισε την απομάκρυσή του με την ευθύνη του καλλιτέχνη και η 13η ΕΒΑ προχώρησε στην καθαίρεσή του (παραμένει ξαπλωμένος στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου μέχρι να απομακρυνθεί). Να τονίσω επίσης, επειδή πολλή εκμετάλλευση και λόγος γίνεται για το θέμα των λεπρών και του μαρτυρίου τους πάνω στο νησί (ιδίως μετά από το τηλεοπτικό σήριαλ) ότι η μνήμη τους τιμάται διακριτικά με μικρές εκθέσεις, που έχει οργανώσει η Εφορεία σε κτίσματα του χώρου, με ισορροπημένες αναφορές στα σχετικά έγγραφα και πινακίδες, με ανάδειξη κτηρίων και λειτουργιών του Λεπροκομείου (ας μην ξεχνούμε ότι πρόκειται κυρίως για ένα πολύ σημαντικό οχυρωματικό έργο). Τελευταία, σε συνεργασία με την οικεία Μητρόπολη Πέτρας και Χερρονήσου συγκεντρώθηκαν τα οστά των νεκρών σε ένα ευπρεπές κοινοτάφιο και ανεδείχθηκε το νεκροταφείο τους.
Από την όλη ιστορία διδάσκεται κανείς πολλά πράγματα ως προς το τι πρέπει να δέχεται, ή όχι πάνω σε ένα μνημείο, αλλά και που θα πρέπει να φτάνουν τα όρια του καθενός όσον αφορά σε ανάλογες περιπτώσεις. Επίσης καλό είναι να γνωρίζουμε στην Ελλάδα ότι κάποτε θα πρέπει να υπάρχουν και να εφαρμόζονται οι νόμοι και οι αποφάσεις των αρμόδιων οργάνων. Και κάτι ακόμη: κανείς μας δεν είναι πάνω από τα μνημεία, όποιος και αν είναι αυτός. Όχι λοιπόν “δεν θέλουμε έναν Τσόκλη δωρεάν”.
Μιχάλης Γ.Ανδριανάκης
Πρόεδρος Επιστημονικής Επιτροπής
Ανάδειξης Οχυρώσεων Κρήτης.
Κι εδώ η αρχική δημοσίευση στο protagon.gr που στάθηκε αφορμή για το κείμενο – απάντηση το οποίο δημοσιεύθηκε στη σελίδα fb του Μιχάλη Ανδριανάκη:
Θέλετε έναν Τσόκλη δωρεάν; Όχι! 5
Γράφει η Ρέα Βιτάλη
Ο Κώστας Τσόκλης είναι Έλληνας καλλιτέχνης. Όχι «αυτός που κάνει αυτά που και σεις μπορείτε να κάνετε… σιγά το δύσκολο». Αυτός που το 1986 στην Μπιενάλε της Βενετίας δημιούργησε ένα έργο, το περίφημο «Ψάρι» και άλλαξε τη μορφή της σύγχρονης τέχνης. Και που η καλλιτεχνική του πορεία βουρλίζεται από περιόδους και αναζητήσεις. Έφηβος, ετών 83. Δεν μ΄ ενδιαφέρει να τον αξιολογήσετε, ούτε να μου πείτε αν σας αρέσει ή όχι το έργο του. Μ΄ ενδιαφέρει ν΄ αναγνωρίσετε αμέσως οποιοδήποτε έργο του. Αυτό αρκεί. Μην το ξεπετάτε σαν εύκολο. Η χώρα μας δεν έχει πολλούς που ν΄ αφήνουν στίγμα του σύγχρονου πολιτισμού της. Απεγνωσμένα σερνόμαστε στα πόδια των αρχαίων Ελλήνων ως Κατερίνα Χέλμη σπαράζουσα στα πόδια του Τόλη, σε ασπρόμαυρη ταινία «Μη μ΄ αφήσεις θα φαρμακωθώ!». Τόσο απελπισμένα, σαν να φωνάζουμε έμμεσα «δεν υπάρχει για μένα άλλη οδός». Όχι γιατί δεν υπήρξαν άνθρωποι ν΄ ανοίξουν οδούς, αλλά γιατί είμαστε εκπαιδευμένα αμόρφωτοι παπαγάλοι ώστε να μην τους αφηνόμαστε, να είμαστε καχύποπτοι απέναντί τους. Πιο εύκολο μας έρχεται να τους μικραίνουμε. Να τους ακυρώνουμε.
Ο Κώστας Τσόκλης, λοιπόν, επισκέφτηκε τη Σπιναλόγκα. Και η καλλιτεχνική του φύση βρήκε πεδίο έμπνευσης. Και έστησε ένα έργο σπαρακτικό. Μ΄ έναν τεράστιο σταυρό. Για όλες τις ψυχές. Για όλους τους αθώους. Για όλους εκείνους τους ηρωικούς άγνωστους που έφυγαν με ένα στίγμα και, τελικά, ήταν μια παρεξήγηση. Υπάρχει τίποτα πιο τραγικό απ΄ αυτό; Και ήρθαν οι αρχές του τόπου να προσκυνήσουν το έργο του και να δεχτούν πνευματικό ψεκασμό. Σύσσωμες οι αρχές. Κι ας μην ξαναπάτησαν να δούνε πώς πάει η έκθεση… Πάντα στα εγκαίνια! Μόνο στα εγκαίνια! Και μετά. Διαμήνυσαν στον Τσόκλη να μαζέψει το έργο. Και εκείνος είπε «Σας το χαρίζω. Το προσφέρω στον τόπο». Και κείνοι… Είναι ακριβώς έτσι. Ξεκρέμασαν τον σταυρό… Πώς άντεξαν να το κάνουν! Τον έριξαν κάτω σαν κούτα που ξέμεινε από μετακόμιση και τ΄ άφησαν στη μοίρα του. Να το βρέχει η βροχή, να το χτυπάνε αέρηδες. Έρμη χώρα. Θέλετε έναν Τσόκλη δώρo; Στα αρχίδια μας!
Κάποτε έτσι έκοβαν βόλτες τον δρομέα του Βαρώτσου. Για να ξανακτίσουν την Ομόνοια (πόσες φορές;). Μα είχε σχεδιαστεί ο δρομέας για την Ομόνοια. Να υπάρχει το φόντο των πολυκατοικιών της ολόγυρα. Να νιώθεις τη φυγή. Είχε έναν σκοπό, ένα τάμα ο καλλιτέχνης, συγκεκριμένο. Τάματα είναι τα έργα τέχνης. Γύριζαν τον δρομέα του Βαρώτσου σαν μπουλούκι σε περιοδεία. Τον ακούμπησαν μπροστά από το Χίλτον. Να μην ξεχωρίζεις το πράσινο από το πράσινο. Σιγά! Αρκεί που τον ακούμπησαν. Σαν ένα εκκλησάκι με πλαστικά λουλούδια όπου έπεσε νεκρός κάποιος από δυστύχημα… Στον τόπο! Ο πολιτισμός στη χώρα μας… Δυστύχημα. Τώρα, ο σταυρός του Κώστα Τσόκλη. Σε μια συνέντευξη που μου παραχώρησε πρόσφατα… (Τι μανιβέλα για το μυαλό οι κουβέντες του πάντα! Ευγνώμων του είμαι!). Σε μια τελευταία ερώτηση… «Το μέλλον, κ. Τσόκλη… συμπληρώστε μου τη λέξη… Το μέλλον…», «Δεν υπάρχει μέλλον. Σβήνει σιγά-σιγά. Το θέμα είναι να μην παραδώσουμε στα σκουλήκια ό,τι άξιζε ν΄ αφήσουμε στη γη». Λατρεμένε, κ. Τσόκλη. Τι να σας τρομάξει από τη σουρεαλιστική μου σκέψη; Πεινασμένα τα σκουλήκια σας θα μείνουν… Αλί από τη χώρα μας. Τι σπάνια σκουλήκια ρουφάνε εξουσία. Θα μου πείτε… Ποιος θα τους θυμάται; Σωστό! Αλλά πόσα θα έχουν καταστρέψει στο διάβα τους. Πόσα παράθυρα θα παραμένουν σφαλιστά από τα χεράκια τους;
Ενώ οι Γάλλοι εκτιμούν και κάνουν τέχνη ακόμα και ένα λουκέτο που έβαλε ένα ζευγάρι ερωτευμένων σε μια γέφυρα. Και γέμισε λουκέτα ο τόπος. Εμείς, λουκέτα… Στον πολιτισμό μας. Αόρατα. Μα τόσο αποτελεσματικά! Κώστα Τσόκλη, συγνώμη.
ΥΓ: Μακάρι να μάθουμε να αποχαιρετούμε με τις τιμές που καλωσορίσαμε. Και ένα έργο εγκαταλειμμένο – πεταμένο δεν τιμά τον πολιτισμό. Η διαδρομή από τις υποδοχές του καλωσορίσματος στις «μούντζες» είναι αφόρητα προβλέψιμη και διαχρονικά εγκληματική.