10 μύθοι και αλήθειες για τις κατσαρίδες που πλέον αντέχουν και τα εντομοκτόνα

Μια εποχή το σπίτι μου ήταν γεμάτο υγρασία (απ’ άκρη σ’ άκρη), γιατί ο υπέροχος (νοτ) κατασκευαστής της πολυκατοικίας είχε κάνει όλες τις πιθανές ‘παραφωνίες’ προκειμένου να γλιτώσει χρήματα. Μια ήταν να συνδέει σωλήνες διαφορετικών διαμέτρων, χωρίς να ‘κλείνει’ το κενό.

Εν τω μεταξύ, είχα αλλάξει τα πάντα στο δικό μου διαμέρισμα, μήπως και σωθώ, αλλά δεν έκαναν το ίδιο και οι συγκάτοικοι, οπότε ‘έσκαγαν’ οι τοίχοι (μαζί με ό,τι άλλο ‘σκάει’ από τις διαρροές), από κακοτεχνία που δεν διόρθωνε η γειτόνισσα. Εν πάση περιπτώσει, το σπίτι μου είχε γεμίσει κατσαρίδες. Όλων των ειδών και των μεγεθών. Χερσαίες, ιπτάμενες, τα πάντα όλα.

Προφανώς και έφυγα τρέχοντας. Όπως έκλεινα την πόρτα πίσω μου, κάλεσα έναν ειδικό ‘εκτελεστή’, ο οποίος τρύπησε τα παρκέ, για να πετάξει -όπως μου είπε- φωτοβολίδες από κάτω και να σκοτώσει όλες τις οικογένειες των κατσαρίδων που είχαν δημιουργηθεί στο σπίτι μου.

Στα θετικά, η εξοικείωση μου έφτασε στο σημείο που ξεπέρασα την αηδία και τις σκότωνα ‘μηχανικά’. Αλλά όπως καταλαβαίνεις, όλα είχαν τα όρια τους -εξ ου και η ηρωική μου έξοδος.

Όπως ενημερώνει ομάδα ερευνητών από το University of California, το οποίο τέσταρε την αποτελεσματικότητα σειράς διαφορετικών δολωμάτων και εντομοκτόνων -για να προσδιορίσει το βαθμό αντοχής των κατσαρίδων-, ορισμένοι πληθυσμοί έχουν αναπτύξει αντοχή σε ό,τι υπάρχει στην αγορά για την ‘καταστολή’ τους. Η μελέτη έγινε στη Blattella germanica, ευρύτερα γνωστή ως γερμανική κατσαρίδα που είναι κοινό παράσιτο που ζει σε κτίρια όλου του κόσμου.

Σημείωση: η γερμανική κατσαρίδα είναι η καφέ με την οποία ενδεχομένως να έχεις συναντηθεί. Έχει περίτεχνη κοινωνική δομή που περιλαμβάνει κοινά καταφύγια, κοινωνική εξάρτηση, μεταφορά πληροφοριών και αναγνώριση συγγενών. Παρουσιάζει χαρακτηριστικά “κοινωνικής αγέλης”. Ο αναπαραγωγικός κύκλος αποτελείται από ένα ενήλικο θηλυκό που γεννά αυγά, τα οποία εξελίσσονται σε νύμφες που περνούν από μια σειρά σταδίων και στη συνέχεια γίνονται ενήλικες.

Η αναπαραγωγική ικανότητα του είδους είναι τεράστια

Υπό τις βέλτιστες περιβαλλοντικές συνθήκες, ένα ζευγάρι ενηλίκων και οι απόγονοί τους μπορούν να δημιουργήσουν 10.000 κατσαρίδες, σε ένα χρόνο. Υπάρχει ξεκάθαρη υγειονομική απειλή, αφού μπορούν να μεταδώσουν παθογόνα μικρόβια -που μπορούν να διαδώσουν γονίδια ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά-, ενώ παράγουν ενώσεις που μπορούν να προκαλέσουν αλλεργίες και άσθμα.

Τώρα καταλαβαίνεις και τις φωτοβολίδες του εξολοθρευτή.

Μεταξύ όσων θα ήταν χρήσιμο να ξέρεις για τις κατσαρίδες (ναι, υπάρχουν πράγματα που είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε όλοι), ανήκει ότι υπάρχουν μεταξύ ανθρώπων, από την κλασική αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Κάτι που αξίζει το σεβασμό μας. Το αυτό ισχύει και για το γεγονός ότι χάριν της ευκολίας της εκτροφής τους και της ανθεκτικότητας τους, χρησιμοποιούνται σε επιστημονικά εργαστήρια για έρευνες που έχουν να κάνουν με τη νευροβιολογία, την αναπαραγωγική φυσιολογία και την κοινωνική συμπεριφορά.

Χρησιμοποιούνται σε πειράματα που είναι σχετικά με την εκπαίδευση, τις σεξουαλικές φερομόνες, το χωρικό προσανατολισμό, την επιθετικότητα, το βιολογικό ρολόι, τους ρυθμούς δραστηριότητας και τη συμπεριφορική οικολογία. Οι Κινέζοι τις εκτρέφουν για εδέσματα (ασχολίαστο) και για ιατρικούς λόγους.

Να δούμε και κάποιους μύθους ή αλήθειες που αφορούν τις κατσαρίδες.

1) Σε πυρηνική έκρηξη θα επιβιώσουν μόνο οι κατσαρίδες

(Οι πυρηνικές εκρήξεις επηρεάζουν τα έμβια όντα με διάφορους τρόπους -από την πρόσκρουση της αρχικής έκρηξης έως την ιονίζουσα ακτινοβολία που απελευθερώνεται στον αέρα -και καταστρέφει μόνιμα το DNA των οργανισμών. “Η πραγματικότητα είναι πως πολύ λίγοι οργανισμοί, αν όχι κανείς, θα επιβιώσουν τεράστιας πυρηνικής καταστροφής”, εξηγεί ο Καθηγητής και ερευνητής της επιστήμης της βιολογίας, Mark Elgar, στο Pursuit, του University of Melbourne, με ερευνητικές δουλειές και σχόλια ειδικών παγκοσμίου βεληνεκούς.)

Αλήθεια (μάλλον): Σε τεστ που έχουν γίνει, έχει φανεί ότι οι κατσαρίδες αντέχουν μεγάλες ποσότητες ακτινοβολίας, περί τις 6 με 15 φορές υψηλότερη από αυτήν που αντέχουμε οι άνθρωποι. Ακόμα ωστόσο, δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία για την ικανότητα επιβίωσης τους σε πυρηνική έκρηξη.

Οι κατσαρίδες αναπαράγονται γρήγορα, γεννούν μεγάλο αριθμό αυγών και δύσκολα σκοτώνονται με χημικές ουσίες. Όταν βρουν φωλιά εκπέμπουν σειρά φερομόνων, για να ειδοποιήσουν σχετικά. Αναπτύσσονται πολύ γρήγορα μέχρι ένα σημείο, όταν αποβάλλουν τον εξωσκελετό (βλ. κέλυφος) τους και μετά μεγαλώνουν γρήγορα ξανά. Πυρηνική έκρηξη 1.000 rads -ακτινοβολία που έφτασε σε απόσταση 24 χιλιομέτρων, μετά την έκρηξη στη Χιροσίμα, των 10.000 rads- ενδεχομένως να επηρεάζει τη διαδικασία αναπαραγωγής. Παρεμπιπτόντως, μετά τη Χιροσίμα υγιείς κατσαρίδες βρέθηκαν στα 304 μέτρα από το σημείο της έκρηξης.

Για την ιστορία

Εάν αναρωτιέσαι ποια άλλα είδη μπορούν να τη ‘βγάλουν’ καθαρή σε μια πυρηνική έκρηξη, έχουμε την απάντηση. Δηλαδή, τη βρήκαμε στο Jeevoka, site που ασχολείται με όλα τα ζώα: 1) οι σκορπιοί (έχει διαπιστωθεί πως αντέχουν σε πολύ υψηλό επίπεδο υπεριώδους ακτινοβολίας -όπως και ότι μπορούν να παγώσουν και στη συνέχεια να αναστηθούν), 2) η δροσόφιλα (ή φρουτόμυγα -μπορούν να επιβιώσουν και στα 64.000 rads, με το μικρό τους μέγεθος να εμποδίζει την απορρόφηση της ακτινοβολίας, συγκριτικά με μεγαλύτερα πλάσματα. Βέβαια, το προσδόκιμο ζωής τους είναι 30 μέρες), 3) οι σφήκες (μπορούν να αντέξουν ακτινοβολία 300 φορές περισσότερη από τον άνθρωπο. Έως και 180.000 rads).

2) Δεν είναι όλες οι κατσαρίδες ίδιες

Αλήθεια: Υπάρχουν 4.600 διαφορετικά είδη κατσαρίδων. Στην πλειοψηφία τους είναι αβλαβή. Τριάντα (30) έχουν συνδεθεί με περιβάλλοντα στα οποία ζουν άνθρωποι. Στην Ευρώπη υπάρχουν 150 είδη. Στην Ελλάδα, 20.

Οι κατσαρίδες είναι γενικά, κοινωνικά έντομα. Έχει παρατηρηθεί πως τείνουν να συγκεντρώνονται σε ομάδες (ανάλογα με την οσμή των φερομόνων που παράγει η επιδερμίδα τους), ενώ ένας μικρός αριθμός έχει επιδείξει γονική φροντίδα. Προτιμούν τη ζέστη, είναι νυχτερινοί τύποι και όταν βλέπουν φως, τρέχουν. Εξαίρεση του κανόνα είναι η ασιατική κατσαρίδα που ναι μεν, πετάει τη νύχτα, αλλά έλκεται από έντονα φωτισμένες επιφάνειες και παλ χρώματα. Την ημέρα μένουν κρυμμένες σε σκοτεινά μέρη, με υγρασία.

Fact: οι κατσαρίδες δεν είναι κανίβαλοι. Δεν θα φάνε υπολείμματα ‘συντρόφισσας’, εκτός και αν δεν έχουν άλλη επιλογή για να επιβιώσουν.

3) Oι κατσαρίδες είναι βρώμικες

Μύθος: οι κατσαρίδες δεν είναι βρώμικες ως ζώα. Μάλιστα, παράγουν διαρκώς υγρό που καθαρίζει το σώμα τους. Την ίδια ώρα, ωστόσο μεταφέρουν πολλούς παθογόνους μικροοργανισμούς από τα ανθυγιεινά περιβάλλοντα, στα οποία ζουν -και το γεγονός ότι τρέφονται με υπολείμματα άλλων ζωντανών οργανισμών.

4) Με το θάνατο τους αφήνουν μυρωδιά που ‘καλεί’ άλλες κατσαρίδες

Μύθος: Αν έχει τύχει να στριμώξετε κατσαρίδα, έχετε μυρίσει τη δυσάρεστη μυρωδιά που εκπέμπει-ως αμυντικό μηχανισμό. Απελευθερώνεται λιπαρά οξέα (ειδικά ελαϊκά οξέα) με το θάνατο τους. Eίναι μύθος πως η μυρωδιά αυτή είναι πρόσκληση σε άλλες κατσαρίδες να σπεύσουν. Τουναντίον, αποδείχθηκε πως είναι προειδοποίηση προς τις άλλες, να φύγουν μακριά, να σωθούν. Είναι δηλαδή, σήμα κινδύνου για τις άλλες κατσαρίδες.

5) Ό,τι και αν κάνεις, θα τις βρεις μπροστά σου

Μύθος: Όπως κάθε ‘αδέσποτο’ ζώο, για να επιβιώσει χρειάζεται καταφύγιο, φαγητό και νερό. Εάν κρατάτε καθαρό(χωρίς ψίχουλα ή εκτεθειμένα φαγητά και οσμές ή ανοιχτή πρόσβαση από τις αποχετεύσεις) και στεγνό (χωρίς υγρασία) το χώρο σας, δεν βρίσκουν τις βασικές προϋποθέσεις για την επιβίωση τους. Σημείωσε ότι μπορούν να ζήσουν έως και ένα μήνα, χωρίς φαγητό ή νερό. Kράτα και ότι άπαξ και δεις μία, πρέπει να ξέρεις πως κάπου εκεί κοντά υπάρχουν και πολλές άλλες.

6) Οι κατσαρίδες είναι έξυπνες

Αλήθεια: Επιδεικνύουν συλλογική λήψη αποφάσεων, όταν επιλέγουν πηγές τροφής. Η συνεργασία και ο ανταγωνισμός έρχονται σε ισορροπία, όταν μπαίνει στη μέση η ανάγκη λήψης αποφάσεων. Βάσει έρευνας, οι βασικοί παράγοντες που λαμβάνουν υπ’ όψιν πριν αποφασίσουν πού θα πάνε: α) πόσο σκοτεινά είναι και β) πόσες άλλες κατσαρίδες υπάρχουν εκεί.

7) Είναι από τα πιο ανθεκτικά έντομα

Αλήθεια: Ορισμένα είδη μπορούν να επιβιώσουν για ένα μήνα με περιορισμένους πόρους -όπως η κόλλα που υπάρχει στα γραμματόσημα. Επιβιώνουν έως και για 45 λεπτά, χωρίς αέρα. Ένα είδος (η ιαπωνική Periplaneta) πέφτει σε χειμερία νάρκη για να επιβιώσει του ψύχους. Σε πειράματα φάνηκε ότι αντέχει έως 12 ώρες σε θερμοκρασίες από -8 έως -5 βαθμών Κελσίου. Aπό 10 βαθμούς Κελσίου και πάνω κυκλοφορούν ανενόχλητες. Η high season τους είναι η άνοιξη και το καλοκαίρι.

8) Δεν πεθαίνουν με το πάτημα

Αλήθεια: Το ταπεινό πάτημα, τους αφήνει τραύματα -που επουλώνουν. Η σύνθλιψη δίνει το τέλος της ζωής τους -όταν ακούς τον ήχο που δεν θες ούτε να σκέφτεσαι. Αυτός ο ήχος σημαίνει ότι η κατσαρίδα δεν μπορεί πια να ελέγξει τους μύες της -δεν μπορεί να κουνηθεί και να αναζητήσει τροφή, άρα έχει καταδικαστεί εις θάνατον. Οι κατσαρίδες αντέχουν βάρος που είναι από 300 έως 900 φορές μεγαλύτερο από το δικό τους.

Δεδομένου ότι είναι ασπόνδυλα, τα όργανα και οι μύες καλύπτονται πλήρως από σκληρό εξωτερικό δέρμα (βλ. εξωσκελετός ή κέλυφος). Το κύριο συστατικό του είναι η χιτίνη -συγκρίνεται με την κερατίνη που ‘δίνει’ κέρατα, νύχια και οπλές σε άλλα ζώα. Η ενδοανάπτυξη που βοηθάει στην ‘προσκόλληση’ των μυών, είναι δυο φορές πιο δύσκαμπτη από τους τένοντες ενός σπονδυλωτού.

Fact: οι κατσαρίδες είναι γνωστές -στους επιστήμονες- για την ικανότητα τους να προσποιούνται πως είναι νεκρές. Το επίπεδο τους σε αυτόν τον τομέα, έχει χαρακτηριστεί ως ‘masterclass’. Μπορούν να αναρρώσουν και από πολύ σοβαρούς τραυματισμούς.

9) Ζουν χωρίς κεφάλι

Αλήθεια: Αντέχουν από 10 έως 20 ημέρες, χωρίς το κεφάλι τους. Παρεμπιπτόντως, το κεφάλι τους επίσης επιβώνει (μόνο) για αρκετές ώρες, όταν βρίσκεται κάπου όπου λαμβάνει τροφή (πχ σε ένα ψυγείο).

Οι κατσαρίδες έχουν γάγγλια διασκορπισμένα σε κάθε τμήμα του σώματός τους. Ως εκ τούτου, τα άκρα τους θα εξακολουθούν να ανταποκρίνονται, παρά το θρυμματισμένο κεφάλι.

Σου έχω και μια έκπληξη: οι κατσαρίδες έχουν δυο εγκεφάλους: έναν στο κεφάλι και έναν στο πίσω μέρος του σώματος τους. Αυτός στο κεφάλι ασχολείται με την αναγέννηση των άκρων, τις αισθήσεις, τη μνήμη, την έκκριση ορμονών και την καταστολή της αναπαραγωγικής συμπεριφοράς. Ο άλλος ευθύνεται για τη σεξουαλική δραστηριότητα, τα μητρικά ένστικτα, την ενεργοποίηση φαινομενικής συμπεριφοράς θανάτου και τις αισθητηριακές πληροφορίες -που μετά στέλνουν στο κεφάλι.

Όταν καταστρέφεις το κεφάλι τους, αναλαμβάνει ο δεύτερος εγκέφαλος δράση. Αν καταστρέψεις το πίσω μέρος τους, εξαφανίζεται η μνήμη και η ικανότητα εκμάθησης και διατήρησης των πληροφοριών. Άρα, θα πεθάνει από την πείνα.

10) Απελευθερώνουν τα αυγά τους, όταν τις πατάμε -άρα γεμίζουμε κατσαρίδες

Μύθος: Οι περισσότερες κατσαρίδες δεν κουβαλούν τα αυγά τους. Οι περισσότερες θηλυκές κατσαρίδες μεταφέρουν τα αυγά τους σε μια ωοθήκη που περιέχει 30 έως 40 αυγά. Σύμφωνα με το Τμήμα Ζωολογίας του Oxford University η ωοθήκη αποτελείται την πρωτεΐνη του εξωσκελετού. Είναι προστατευμένη και ανθεκτική. Αν συνθλίψεις την κατσαρίδα, θα πεθάνουν μαζί της και τα αυγά της. Οι περισσότερες βρίσκουν πολλές μικρές, υγρές ρωγμές για να αφήσουν τα αυγά τους να εκκολαφθούν.

Bonus: πώς να πετάξεις με ασφάλεια μια κατσαρίδα

Για να προστατευτείς από τα βακτήρια που μεταφέρει η κατσαρίδα, μην την πιάσεις με γυμνά χέρια -γιατί θα κινδυνεύσεις με ασθένειες και λοιμώξεις. Αφότου βεβαιωθείς πως είναι νεκρή, μπορείς να την πετάξεις και στη λεκάνη της τουαλέτας -και να ενεργοποιήσεις προφανώς, το καζανάκι. Εάν μπορεί να σου φανεί κάπου χρήσιμο, όταν αποσυντίθεται αφήνει απαραίτητα θρεπτικά συστατικά στο έδαφος.