Η ζωή παίζει ενδιαφέροντα παιχνίδια, η πολιτική ακόμη περισσότερο, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι το ξέρει πλέον καλά.
Ο Ζελένσκι έχει υποδυθεί δύο φορές στη ζωή του το ρόλο του Προέδρου της Ουκρανίας. Την πρώτη στην τηλεόραση, με τεράστια επιτυχία. Τη δεύτερη στην πραγματικότητα, όχι και τόσο επιτυχώς.
Ποιος είπε ότι η ζωή δεν μιμείται την Τέχνη;
Ο Ζελένσκι βρίσκεται στο τιμόνι μιας χώρας 44 εκατομμυρίων ανθρώπων με τρομερά ασταθή πολιτική ιστορία και απέναντι από τα σύνορά του (εν μέρει και μέσα από αυτά) έχει το μεγαλύτερο εκστρατευτικό σώμα μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να τον απειλεί άμεσα με εισβολή.
Είναι λίαν αμφίβολο αν θα μπορέσει να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν και ο ίδιος είχε κατά νου ότι θα κληθεί να αντιμετωπίσει μια τέτοια κατάσταση όταν έγινε «Πρόεδρος κατά λάθος».
Αν όχι δικό του λάθος, πάντως των Ουκρανών.
Ο Ζελένσκι έγινε τρελά δημοφιλής στη χώρα του όταν πρωταγωνίστησε στο σήριαλ «Υπηρέτης του Λαού» (Servant of the People). Στη σειρά ο χαρακτήρας του Ζελένσκι είναι ένας ταπεινός δάσκαλος ιστορίας, ο οποίος γίνεται Πρόεδρος της χώρας όταν ένα βίντεο στο οποίο κατακρίνει τη διαφθορά στην πολιτική γίνεται viral στο διαδίκτυο.
Ήταν ένα παραμύθι που εκστασίασε τους Ουκρανούς, ένα λαό διαχρονικά απογοητευμένο από την πολιτική και όχι άδικα.
Ο Ζελένσκι εκμεταλλεύτηκε το μομέντουμ με μαεστρία. Δημιούργησε ένα κόμμα το οποίο ονόμασε, φυσικά, Servant of the People και ξεκίνησε μια προεκλογική καμπάνια στα χνάρια του τηλεοπτικού του ρόλου.
Θα καθάριζε για πάντα τη διαφθορά, θα έφερνε ειρήνη στα ανατολικά, θα ξημέρωνε για τους Ουκρανούς μια νέα μέρα. Θα…
Οι Ουκρανοί τον εμπιστεύθηκαν με ένα εντυπωσιακό 73.2% και σήμερα αυτός ο άπειρος από πολιτική και όχι τόσο συνεπής στις προεκλογικές του υποσχέσεις άνθρωπος βρίσκεται στην καρδιά των παγκόσμιων γεγονότων, αντιμέτωπος με τον απόλυτο αντίπαλο, τον Βλαντιμίρ Πούτιν.
Οι ισορροπίες που καλείται να κρατήσει ο Ζελένσκι είναι, όπως συμφωνούν διεθνείς αλλά και Ουκρανοί αναλυτές, πολύ πέρα από τις δυνατότητές του· η αλήθεια είναι ότι θα ήταν πέρα από τις δυνατότητες πολύ πιο ικανών πολιτικών: Πρέπει να υπερασπιστεί τα σύνορά του, να μην προκαλέσει πανικό στους κατοίκους της χώρας, να διατηρήσει καλές σχέσεις με τη Δύση και να κρατήσει τα ηνία της διακυβέρνησης.
Μια πολύ ανορθόδοξη πολιτική καριέρα
Ο Ζελένσκι γεννήθηκε στην πόλη Κρίβι Ριχ, στην κεντρική Ουκρανία από γονείς Εβραίους. Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο του Κιέβου. Δεν άσκησε όμως ποτέ το επάγγελμα του νομικού, καθώς η μεγάλη του αγάπη ήταν η υποκριτική και πιο συγκεκεκριμένα η κωμωδία.
Ξεκίνησε την καριέρα του από μια εκπομπή ταλέντων στη ρώσικη τηλεόραση. Δημιούργησε μια ομάδα κωμικών, την Kvartal 95 και το 2003 έφτιαξε και τη δική του εταιρία τηλεοπτικών παραγωγών με το ίδιο όνομα.
Η εταιρεία δημιουργούσε σόου για το ουκρανικό τηλεοπτικό δίκτυο 1+1, του οποίου ο πολύ αμφιλεγόμενος ιδιοκτήτης, ο δισεκατομμυριούχος Ίχορ Κολομόισκι, θα γινόταν αργότερα ο βασικός υποστηρικτής και χρηματοδότης της προεκλογικής καμπάνιας του Ζαλένσκι.
Παράλληλά με την εταιρία του, όμως, ο ίδιος συνέχισε και την καριέρα του στην υποκριτική. Πρωταγωνίστησε σε πολύ επιτυχημένα σήριαλ και ταινίες της ουκρανικής τηλεόρασης όπως το Love in the Big City (2009) και το Rzhevsky Versus Napoleon (2012).
Ήταν ένας μεγάλος σταρ. Μέχρι που αποφάσισε να γίνει «Υπηρέτης του λαού».
Το τέλειο πολιτικό κενό
Τα πολιτικά γεγονότα που οδήγησαν στην άνοδο του Ζαλένσκι στην εξουσία είναι περίπου τα ίδια που οδήγησαν και τους Ρώσους στα σύνορά της. Το 2014, όταν ο φιλο-Ρώσος Πρόεδρος Βίκτορ Γιανουκόβιτς αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το θώκο του, μετά από μήνες διαδηλώσεων και ταραχών, δημιουργήθηκε το τέλειο πολιτικό κενό.
Τέλειο για τους Ρώσους που μπήκαν στην Κριμαία και υποστήριξαν ενεργά όσους διεκδικούσαν την απόσχιση των ανατολικών επαρχιών της Ουκρανίας, τέλειο και για έναν αλεξιπτωτιστή της πολιτικής όπως ο Ζαλένσκι.
Είχαν προηγηθεί χρόνια διαφθοράς και πολιτικών αναταραχών. Τον Γιανουκόβιτς διαδέχθηκε ο δισεκατομμυριούχος Πέτρο Ποροσένκο, η προεδρία του οποίου σημαδεύτηκε από αυταρχισμό και διαφθορά, αλλά και από την εντυπωσιακή άνοδο των εθνικιστών στη χώρα, τους οποίους ο ίδιος χρηματοδοτούσε και εξόπλιζε προκειμένου να πολεμήσουν τους φιλο-Ρώσους στα ανατολικά.
Από το 2015 ο Ζαλένσκι κέρδιζε τις καρδιές των Ουκρανών ως Βασίλι Γκολομπορόντκο στο σήριαλ Servant of the People, σε όσους τον ήξεραν ήταν πλέον φανερό ότι δεν έπαιζε απλώς το ρόλο. Τον ζούσε κιόλας.
Σήριαλ και κόμμα με το ίδιο όνομα κέρδιζαν όλο και περισσότερο κοινό και τελικά, το 2019 ο Ζαλένσκι συνέτριψε τον Ποροσέκνο στις εκλογές. Ο Ποροσένκο, με όλα τα κακά του, προσπάθησε να κάνει κι ένα καλό: Προειδοποίησε τους Ουκρανούς ότι ο Ζαλένσκι δεν έχει ιδέα από πολιτική. Εκείνοι, όμως, δεν τον άκουσαν. Αντιθέτως, πίστευαν ότι η απειρία του στην πολιτική είναι προτέρημα.
Ο Ζαλένσκι ορκίστηκε 6ος Πρόεδρος της Ουκρανίας στις 20 Μαΐου 2019.
Η πραγματικότητα δεν είναι τηλεόραση
Στην αρχή προσπάθησε να κάνει όσα είχε υποσχεθεί, ιδιαίτερα να σταματήσει τις εχθροπραξίες στα ανατολικά της χώρας. Προσπάθησε να συμβιβαστεί με τους Ρώσους, υπογράφοντας τη Συμφωνία του Μινσκ, για ανταλλαγή αιχμαλώτων και άλλες κινήσεις που θα έφερναν την ειρήνη. Η Συμφωνία δεν εφαρμόστηκε ποτέ.
Ο Πούτιν αποφάσισε να δώσει ρωσικά διαβατήρια σε όσους ζούσαν στις κατεχόμενες από τη Ρωσία περιοχές και τότε ήταν που ο Ζαλένσκι άρχισε να καταλαβαίνει ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Η μόνη θετική εξέλιξη ήταν ότι πράγματι εφαρμόστηκε κατάπαυση του πυρός, τον Ιούλιο του 2020, αν και συνεχίστηκαν κάποιες σποραδικές αψιμαχίες.
Ο Ζαλένσκι έστρεψε το βλέμμα στη Δύση. Άρχισε να πιέζει για ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, κάτι που εξόργισε ακόμη περισσότερο τον Πούτιν.
Όσο η κατάσταση χειροτέρευε, οι πολιτικοί του αντίπαλοι -και όχι μόνο- απέδιδαν τις άτσαλες κινήσεις του στην πολιτική του απειρία.
Ο ίδιος συνέχισε τις προσπάθειές του, όμως. «Η ιστορία με τη Ρωσία δεν είναι κάτι νέο. Πρέπει να παραμείνουμε ήρεμοι και να μην αντιδρούμε σπασμωδικά στιος προκλήσεις», έχει πει. Προσπάθησε να ενώσει και να εμψυχώσει τους Ουκρανούς, δημιουργώντας μια νέα εθνική επέτειο, την Ημέρα Ένωσης, στις 16 Φεβρουαρίου και επισκέπτεται συχνά τα στρατεύματα στην πρώτη γραμμή.
Όταν ρωτήθηκε από το BBC αν θα επιμείνει στην προσχώρηση της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ παρά τις ρωσικές πιέσεις είπε: «Το πιο σημαντικό πράγμα για μας είναι να μην χάσουμε τη χώρα. Τέσσερα γράμματα δεν λένε τίποτα. Το ΝΑΤΟ πρέπει να μας δώσει εγγυήσεις. Να εγγυηθεί την ασφάλειά μας».
Ουσιαστικά, αυτό που θέλει -και ενδεχομένως βλέπει και ως μόνη του ελπίδα- είναι να κάνει τον πόλεμο με τη Ρωσία υπόθεση του ΝΑΤΟ και όχι μόνο της Ουκρανίας. Κάτι που εν πολλοίς έχει καταφέρει.
Η επιλεκτική σχέση με τους Ολιγάρχες
Πέρα από το μείζον αυτήν τη στιγμή, την ένταση με τη Ρωσία, στο εσωτερικό μέτωπο ο Ζαλένσκι δεν τα πήγε και τόσο καλά. Μια από τις υποσχέσεις που είχε δώσει προεκλογικά ήταν να μειώσει την οικονομική και πολιτική επιρροή των Ολιγαρχών.
Όχι μόνο δεν το κατάφερε, αλλά βρέθηκε και στπο επίκεντρο σφοδρής κριτικής καθώς ένας από τους πιο αμφιλεγόμενους Ολιγάρχες, ο Ίχορ Κολομόισκι είναι κολλητός του φίλος και «συνεργάτης».
Έτσι, ο Ζαλένσκι έκανε ότι και ο Πούτιν: Στοχοποίησε τους Ολιγάρχες, αλλά επιλεκτικά.
Πρώτος στη λίστα ήταν ο Βίκτορ Μεντβέντσουκ, πάμπλουτος, πανίσχυρος και ηγέτης της φιλο-Ρωσικής αντιπολίτευσης. Ο Ζαλένσκι τον έθεσε σε κατ’ οίκον περιορισμό, με κατηγορίες για προδοσία. Και αμέσως κατηγορήθηκε ο ίδιος για αυταρχισμό και πολιτική καταπίεση.
Ο Ζαλένσκι πέρασε κάποιους νόμους κατά των Ολιγαρχών, ανάμεσά τους και έναν που τους απαγορεύει να χρηματοδοτούν τα πολιτικά κόμματα. Αφού ο ίδιος είχε πάρει εκατομμύρια από έναν από αυτούς, όμως.
Τα μέτρα αυτά κρίθηκαν ανεπαρκή και πολλοί είπαν ότι τα πήρε μόνο και μόνο για να ικανοποιήσει τον μοναδικό του εν δυνάμει σύμμαχο: Τον Τζο Μπάιντεν.
Ένα κουτί της Πανδώρας γεμάτο σκάνδαλα
Η σχέση του Ζαλένσκι με τον Μπάιντεν είναι μακριά και πολύ παράξενη.
Τον Ιούλιο του 2019 ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ ζήτησε τηλεφωνικά μια μικρή «χάρη» από τον Ζαλένσκι. Τον παρακάλεσε πολύ ευγενικά να διερευνήσει εχέμυθα μια σειρά από σκάνδαλα στα οποία υποτίθεται ότι εμπλεκόταν ο Τζο Μπάιντεν, τότε υποψήφιος των Δημοκρατικών.
Σε αντάλλαγμα ο Τραμπ θα καλουσε τον Ζαλένσκι στην Ουάσινγκτον και θα του έδινε στρατιωτική βοήθεια.
Ένας «μαρτυριάρης» αξιωματουχος έδωσε τις λεπτομέρειες του τηλεφωνήματος στη δημοσιότητα και τότε άνοιξε το κουτί της Πανδώρας. Και για τους δύο.
Ο Τραμπ κατηγορήθηκε ότι πίεσε παράνομα τον Πρόεδρο της Ουκρανίας για να του παρέχει πληροφορίες επιβλαβείς για τον πολιτικό του αντίπαλο.
Και οι δύο αρνήθηκαν τα πάντα. Το κακό για τον Ζαλένσκι είχε γίνει όμως, μπορεί ο ίδιος να αρνήθηκε τα πάντα, ο Μπάιντεν δεν ξεχνά όμως, ακόμη κι αν τώρα βρίσκεται στη θέση να υπερασπιστεί τον άνθρωπο που ίσως προσπάθησε να τον καταστρέψει.
Στο μεταξύ, ο Ζαλένσκι είχε ν’ αντιμετωπίσει κι άλλα ζητήματα εξίσου σοβαρά. Τον Οκτώβριο του 2021 το όνομά του ανακαλύφθηκε ανάμεσα σε άλλα «βαριά» ονόματα στα περίφημα Pandora Papers, τα έγραφα που αποκάλυπταν ανθρώπους με κρυμένο πλούτο.
Όχι μόνο ο ίδιος αλλά και ο στενός κύκλος συνεργατών και πολιτικών συμβούλων που δημιούργησε τα τελευταία χρόνια και προέρχονται κατά κύριο λόγο από το χώρο των επιχειρήσεων, αποκαλύφθηκε ότι είχαν πολλά χρήματα εκτός Ουκρανίας, σε ένα δαίδαλο από εξωχώριες εταιρίες.
Ο ίδιος το αρνήθηκε. Όπως και όλοι εξάλλου.
Μ΄αυτά και με κείνα ο Ζαλένσκι παραμένει στην εξουσία και οι δημοσκοπήσεις -όσο μπορούμε να τις πιστέψουμε- δείχνουν ότι συνεχίζει να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη του ουκρανικού λαού, κάτι όχι και τόσο παράξενο όταν βασική εναλλακτική είναι ο Ποροσένκο και πιο βασική μια ρωσική εισβολή μεγάλης κλίμακας.
Συνεχίζει τις πολιτικές ακροβασίες, σε ένα σχοινί που από κάτω δεν έχει δίκτυ ασφαλείας και χωρίς κανένα πραγματικό στήριγμα.
Και ίσως κάπου μέσα του να εύχεται να είχε παραμείνει διάσημος μόνο γι αυτό που ήξερε να κάνει καλά: Να παίζει τον Πρόεδρο όχι την πραγματικότητα, αλλά στην τηλεόραση.