Ομιλία του Σπύρου Δαράκη πρόεδρου μαρτυρικής Μαλαθύρου, πρώην Δήμαρχου Μηθύμνης και μέλος του Δ.Σ. του Δικτύου Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδος περιόδου 40΄- 45΄(ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ) για τα γεγονότα και το νόημα της αντίστασης και της θυσίας των ηρώων της Νέας Χώρας που εκφωνήθηκε στο ηρώο πεσόντων Νέας Χώρας, στα πλαίσια της 81ης επετείου της Μάχης της Κρήτης, στις 17/05/2022.
«Η μνήμη είναι η μητέρα της σοφίας» αυτό έλεγε δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν ο Αισχύλος.
Η Νεοχωρίτισσα Αγωνίστρια ποιήτρια Βικτωρία Θεοδώρου που βίωσε τα τραγικά γεγονότα της συνοικίας στης τόνισε στην ομιλία της σ’ αυτό εδώ το σημείο στο στήθος αυτής της γης στης κοινής μας μητέρας όπως το ονόμασε το Μάη του 2004 πως «Οι ήρωες και τα ηρώα προϋποθέτουν πολέμους, αίμα, θάνατο και θυσίες νέων κυρίως ανθρώπων. Με το τέλος του εικοστού αιώνα, αιώνα πολέμων και επαναστάσεων για την ελευθερία, την ισότητα και την ποιότητα της ζωής, ελπίσαμε πως η ανθρωπότητα θ’ αλλάξει σελίδα και θα επιτύχει την Ειρήνη.
Και όμως, ο ορίζοντας είναι πάλι σκοτεινός, τα όπλα τελειοποιημένα επικρατούν, οι ανισότητες σαρκάζουν, προοιωνίζοντας κι άλλες καταστροφές και ταπεινώσεις εμπαίζοντας τα όνειρα της νεότητάς μας. Αδικαίωτοι οι νεκροί ξαναπεθαίνουν, οι προσπάθειες των ανθρώπων μετατρέπονται σε απογοητεύσεις και η φωτιά επικρατεί σε πολλά μέρη του πλανήτη.
Οι ήρωες ταπεινωμένοι είναι τυπικά μόνο υπολογίσιμοι και τα μνημεία τους ξεθωριάζουν, ενώ τα νεκροταφεία των εισβολέων αστράφτουν συντηρημένα καταλαμβάνοντας ιστορικά εδάφη».ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΑ ΤΟΤΕ, ΤΡΑΓΙΚΑ ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ.
Η αντίσταση του ελληνικού λαού στη φασιστική επιδρομή άρχισε τον Οκτώβρη του ’40 ως προσταγή της πατρίδας, ως συνταγματική και νομική υποχρέωση των Ελλήνων πολιτών. Το πιο θαυμαστό, εκείνο που την έκανε να μεγαλουργήσει αναδείχνοντας την ανωτερότητα των ιδανικών της ελευθερίας, της Δημοκρατίας και της ανθρωπιάς απέναντι στις ανθρωποφάγες ιδέες του φασισμού είναι η σύζευξη της συνταγματικής υποχρέωσης με την αντιφασιστική ανάταση του ελληνικού λαού. Αυτή η αρμονική στοίχιση είναι που έκανε να υψωθεί και αναλλοίωτο μέχρι σήμερα στην συνείδηση του ελληνικού λαού να παραμείνει το έπος της εθνικής μας αντίστασης. Προσταγή των νεκρών του αντιφασιστικού αγώνα είναι να διατηρηθεί αναλλοίωτη η ιστορική μνήμη.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ πως για να ζούμε σήμερα εμείς ελεύθεροι χρειάστηκε να μαρτυρήσουν εκατομμύρια άλλοι. Στην πατρίδα μας στην Ευρώπη στον κόσμο ολόκληρο είναι αμέτρητοι του μαρτυρίου οι τόποι, όπως αμέτρητα είναι του φασισμού τα κακουργήματα. Για πρώτη φορά εκατομμύρια άνθρωποι κλείστηκαν σε στρατόπεδα, μόνο στην Ελλάδα υπήρχαν 26!!! Για πρώτη φορά έγιναν πειράματα σε κρατούμενους και εξοντώθηκαν συστηματικά εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι. Μόνο στη χώρα μας εκτελέστηκαν περί του 39 χιλιάδες, πέθαιναν από πείνα 600.000, δεν γύρισαν από τα στρατόπεδα της Γερμανίας περί τις 100.000 και τα ολοκαυτώματα ξεπερνούν κάθε όριο φαντασίας. Στη χώρα μας καταστράφηκε το 25% των κατοικιών, το 70% των λιμενικών εγκαταστάσεων, το 75% του εμπορικού στόλου, μεγάλο μέρος του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου και το ΄σύνολο των σιδηροδρομικών γεφυρών και τούνελ. Παράλληλα δεσμεύτηκε το 80% των Μέσων Μεταφοράς και το 51% των δημοσίων και ιδιωτικών επιχειρήσεων, ενώ η μικρή και φτωχή Ελλάδα υποχρεώθηκε να επωμιστεί το κόστος συντήρησης όχι μόνο των τριών στρατών κατοχής αλλά και τη συντήρηση της στρατιάς του Ρόμελ. Το κόστος κατοχής για την Ελλάδα την περίοδο των ’41 – ’42 αντιστοιχούσε στο 113% του ΑΕΠ και την ίδια ώρα που σε άλλες χώρες όπως η Ολλανδία και το Βέλγιο ήταν 18% και 24%. Μία στις δύο οικογένειες θρήνησαν θύματα κατά την διάρκεια του πολέμου και την κατοχή, ένας στους δέκα ΕΛΛΗΝΕΣ υπέστη αναπηρία και το 75% των παιδιών υπέφερε από ασθένειες και μετά τον πόλεμο. Είμαστε όμως περήφανοι γιατί οι Χιτλερικοί δεν κατάφεραν να στρατολογήσουν Έλληνες ούτε για τα εργοστάσιά τους ούτε για να πολεμήσουν συμμάχους. Μετά το μεγαλειώδες συλλαλητήριο της 5ηςΜαρτίου του ’43 όπου ο λαός της Αθήνας με την καθοδήγηση του Ε.Α.Μ. κατέλαβε το Υπουργείο Εργασίας και έκαψε τις καταστάσεις επιστράτευσης με τίμημα 18 νεκρούς και 135 τραυματίες. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα αντιστασιακά γεγονότα του ελληνικού λαού στη διάρκεια της κατοχής. Το ατελείωτο μαρτυρολόγιο του λαού μας πρέπει να διδάσκεται στα σχολεία όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης ούτως ώστε η νεολαία μας ως φυσικός συνεχιστής των παραδόσεών μας να γνωρίζει την αλήθεια και να μην επιτρέψει στη λησμονιά να δώσει την άδεια για να ξαναγνωρίσει η ανθρωπότητα τα ίδια και ίσως πιο φρικαλέα εγκλήματα. Ξεχωριστή σελίδα σ’ αυτό το μαρτυρολόγιο αποτελούν τα 105 σεπτά ονόματατων ηρώων της Νέας Χώρας την μνήμη των οποίων τιμούμε σήμερα.
Η μάχη της Κρήτης υπήρξε από στρατιωτικής πλευράς ένα από τα ορόσημα του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, αλλά και για την Ελληνική και την Παγκόσμια Ιστορία. Εκτός από την αδιαμφισβήτητη συμβολή της στην καθυστέρηση της προέλασης των Χιτλερικών στρατευμάτων και την αχρήστευση του πολλά υποσχόμενου όπλου των αλεξιπτωτιστών, η ιδιαιτερότητα της έγκειται σε μια καινοτομία. Στην εμφάνιση για πρώτη φορά, απ’ αρχής του πολέμου της μαζικής ένοπλης λαϊκής αντίστασης. Υπάρχει βέβαια ακόμα το εθνικό κράτος αλλά καταρρέει, και ο λαός που δεν πανικοβάλλεται αποφασίζει να πάρει την τύχη στα χέρια του, αψηφά την συντριπτική στρατιωτική υπεροχή του εισβολέα και τον πολεμά τις περισσότερες φορές με πρωτόγονα μέσα, για να υποστεί στην συνέχεια τις ολέθριες συνέπειες του ναζιστικού μένους. Γιατί οι διεθνείς κανόνες πολέμου απαγορεύουν στους πολίτες να υποκαταστήσουν το κράτος και να πολεμήσουν αντί αυτού, εάν δεν ενταχτούν σε μια στρατιωτική μονάδα.
Πάνδημη εμφανίζεται η αντίσταση των Κρητών, ανδρών και γυναικών κάθε ηλικίας από την αρχή της μάχης, με την πτώση των πρώτων αλεξιπτωτιστών το ξημέρωμα της 20ης Μαΐου 1941. Υπολογίζεται ότι 600 περίπου ομάδες από πολίτες 3-8 κατά μια άλλη εκδοχή 3-80 ανδρών η κάθε μια πολέμησαν στην Κρήτη κατά την εισβολή των Γερμανών. Σύμφωνα με τον Καθηγητή Ηλία Αλ. Φιλιππίδη στο βιβλίο του ΚΡΉΤΗ 41 (Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ) της απ’ τον Τσόρτσιλ στο Χίτλερ, η Ελληνική, κατ’ ουσία μεταξική κυβέρνηση με τον Κρητικής καταγωγής πρωθυπουργό Εμμ. Τσουδερό και την καθοδήγηση των Άγγλων αποφάσισε την δημιουργία πολιτοφυλακής, στο παρά πέντε της Γερμανικής εισβολής, κάτω από την μεγάλη πίεση τω αποφασισμένων για αντίσταση και πόλεμο Κρητικών. Μετά το αντιβασιλικό κίνημα του 1935 και την ένοπλη εξέγερση στα Χανιά τον Ιούλιο του 1938, μόνιμος ήταν ο εφιάλτης των φιλομοναρχικών ότι η Κρήτη θα στασιάσει, ώστε παράλληλα με τον αφοπλισμό του λαού, ματαίωσαν και την ίδρυση της Πολιτοφυλακής. Η πανστρατιά των Κρητών που προκάλεσε η διαταγή (4/1/941) της στρατιωτικής διοίκησης Χανίων ανησύχησε ακόμα περισσότερο τους καθεστωτικούς, οι οποίοι με δύο διαταγές του Κων. Μανιαδάκη περιορίζουν αρχικά τον αριθμό των ανδρών και εν συνεχεία τον Μάρτιο ακυρώνουν πλήρως την προσπάθεια με την διάλυση των ήδη συγκροτημένων ομάδων πολιτοφυλάκων διαπράττοντας έτσι ένα ακόμα ‘’έγκλημα’’ εις βάρος της Κρήτης και της Ελλάδας πέρα από την ‘’εξοντωτική’’ μεταχείριση της 5ης Μεραρχίας.
Η προτροπή των στρατιωτικών Διοικητών στις 11 Μαΐου 1941 προς τους κατοίκους της Κρήτης, να απομακρύνονται αμέσως από τα σημεία της αναμενόμενης επίθεσης και να παραμένουν στα σπίτια τους, αποδεικνύει ότι η πρόθεση της Κυβέρνησης και των Άγγλων ήταν η μάχη της Κρήτης να δοθεί με όρους μόνο τακτικού στρατού και χωρίς την συμμετοχή του λαού.
Να τι λέει ο διοικητής της ταξιαρχίας Ηρακλείου, συνταγματάρχης Παπαθανασόπουλος, σε έκθεσή του: «Οι υπουργοί, στο σύνολό τους δεν πίστευαν ούτε καν μια στιγμή πως ήτο δυνατόν να νικήσουμε… ποτέ δεν πίστεψαν πως επρόκειτο περί μάχης μεγίστης σπουδαιότητος, πως ήταν απολύτως δυνατόν να κερδηθεί! Την παραμονή τους στην Κρήτη τη θεωρούσαν χαμένο καιρό για μια χαμένη υπόθεση και φρόντιζαν να βρουν τρόπο να διαφύγουν στην Αίγυπτο».
Στις 23 Μάη, εν μέσω της μάχης, ο βασιλιάς Γεώργιος και ο πρωθυπουργός Εμμανουήλ Τσουδερός, φεύγουν για την Αλεξάνδρεια. Τα Χανιά, το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο συνεχίζουν να αμύνονται σθεναρά. Στις 27 Μάη και ενώ η μάχη της Κρήτης δεν είχε κριθεί, η κυβέρνηση της Αγγλίας δίνει διαταγή για εκκένωση του νησιού. Τη λέξη «γιατί», δεν την είχαν πια στο στόμα τους μόνο οι κρητικοί, αλλά και οι Άγγλοι, οι Αυστραλοί και οι Νεοζηλανδοί στρατιώτες, που έμειναν έκπληκτοι από την εντολή της υποχώρησης. Ο ίδιος ο Γερμανός στρατηγός Στούντεντ στις σημειώσεις του αναφέρει: «Η αιφνίδια κατάρρευσις της αμύνης της νήσου την 27ην Μαΐου μας κατέπληξε, διότι επεριμέναμεν μακρόν αγώνα».
Για τις ευθύνες της Αγγλίας και της ελληνικής κυβέρνησης λέει η «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» (τόμος ΙΕ, σελ. 452): «Η οργάνωση της άμυνας της Κρήτης παρουσίαζε όλα τα μειονεκτήματα μιας εσπευσμένης προσπάθειας με ανεπαρκή μέσα, σε άνδρες αλλά κυρίως σε πολεμικό υλικό. Η ευθύνη της Αγγλίας για την άμυνα της Μεγαλονήσου ήταν τεράστια και ανάλογη με το μέγεθος της καταστροφής. Την εγκληματική σχεδόν παραμέληση της αμυντικής οργανώσεως δεν μπορούσε να αναπληρώσει η γενναιότητα των ανδρών που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν τη φοβερή γερμανική επίθεση που εξαπολύθηκε από την ηπειρωτική Ελλάδα».
Και έρχομαι αμέσως στο Χρονικό της Μάχης.
Η κατάληψη της Νέας Χώρας από τους Γερμανούς
Συστηματικοί γερμανικοί βομβαρδισμοί και πολυβολισμοί άρχισαν στις 13 Μαΐου του 1941 από τα γερμανικά JunkerJu– 87 και τα Messerschmitt–Me 109, σε επιλεγμένους στόχους της Κρήτης.
Μεταξύ αυτών και η συνοικία των απλών εργατικών ανθρώπων, η Νέα Χώρα. Δύο ήταν οι βασικοί λόγοι της προσβολής της συνοικίας. Η ύπαρξη του βιομηχανικού συγκροτήματος της Α.Β.Ε.Α., στην οποία υπήρχε αποθήκη στρατιωτικών εφοδίων και η παρεμβολής της στον άξονα Μάλεμε – Χανιά – Σούδα. Στα δυτικά σύνορα της συνοικίας τοποθετήθηκε το 21ο Νεοζηλανδικό Τάγμα και νοτιότερα το 6ο Ελληνικό Σύνταγμα. Στο πέτρινο γεφύρι τοποθετήθηκε Νεοζηλανδική φρουρά και η διέλευση ήταν ελεγχόμενη.
Η 20η Μαΐου ανέτειλε ως λαμπρή ανοιξιάτικη μέρα. Έδυσε βυθισμένη στις φλόγες και την καταστροφή. Στις 6:30 οι χειροκίνητες σειρήνες του Αγίου Κωνσταντίνου και της Α.Β.Ε.Α. άρχισαν να χτυπάνε δαιμονισμένα. Στις 6:40 άρχισαν σφοδροί βομβαρδισμοί και πολυβολισμοί. Οι κάτοικοι για μια ακόμη μέρα τρέξανε να κρυφτούν σε πρόχειρα ορύγματα, σε αυτοσχέδια ανοίγματα στα τείχη, στις μικρές σπηλιές της παραλίας, σε υπόγεια.
Αυτή τη μέρα, όμως, συνέβη και κάτι διαφορετικό. Στις 8:15 άρχισε η προσγείωση ανεμοπλάνων DFS – 230 και ρίψη αλεξιπτωτιστών (Fallschirmjager) από τρικινητήρια μεταγωγικά Junger 52.
Το γερμανικό σχέδιο προέβλεπε την προσβολή του χώρου δυτικά και νότια της Νέας Χώρας μέχρι το Δαράτσο με δυνάμεις που θα μεταφέρονταν με ανεμοπλάνα DFS – 230 και με τους 1.100 αλεξιπτωτιστές του ΙΙ/3ου και του ΙΙΙ/3ου Τάγματος του 3ου Συντάγματος αλεξιπτωτιστών. Σκοπός των δυνάμεων αυτών ήταν η καταστροφή των αντιαεροπορικών πυροβολαρχιών και η κατάληψη του Στρατιωτικού Νοσοκομείου των Αγίων Αποστόλων. Η σημαία τους απεικόνιζε έναν αετό που εφορμούσε κρατώντας στα νύχια του τη σβάστικα. Το σύμβολο αυτό το έκαμαν μνημείο λίγο έξω από τη Νέα Χώρα. Η προσγείωση του Τάγματος έγινε με μεγάλη διασπορά και με μεγάλες απώλειες χωρίς οι αλεξιπτωτιστές να επιτύχουν τους αντικειμενικούς σκοπούς των. Ωστόσο, έμειναν απομονωμένες ομάδες αλεξιπτωτιστών. Μια ομάδα Νεοχωριτών ενίσχυσε την άμυνα της ανατολικής πλευράς του Κλαδισού, ενώ μια άλλη προωθήθηκε στο πεδίο ρίψης των αλεξιπτωτιστών. Η 21η Μαΐου ξημέρωσε με νέους βομβαρδισμούς και ρίψη αλεξιπτωτιστών. Οι Γερμανοί έριξαν το μεγαλύτερο βάρος των επιθέσεων στο αεροδρόμιο του Μάλεμε, το οποίο και κατέλαβαν τελικά με απροσδόκητο τρόπο. Οι κάτοικοι της Νέας Χώρας άρχισαν να εγκαταλείπουν μαζικά τη συνοικία. Το Σάββατο της 24ηςΜαΐουστα Χανιά έβρεξε λίγο και η τοπική εφημερίδα βγήκε με μία μόνο σελίδα με ενθαρρυντικά σχόλια για τις μάχες. Το πρωινό πέρασε ήσυχα. Το μεσημέρι όμως τα πράγματα άλλαξαν με δραματικό τρόπο. Τα Χανιά και η Νέα Χώρα δέχτηκαν την μεγαλύτερη αεροπορική επίθεση από το VIII Σώμα της Αεροπορίας με βόμβες των 1000 λιβρών. Στις επιθέσεις οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν σε μεγαλύτερη έκταση μεγαλύτερα βομβαρδιστικά που μετέφεραν δεσμίδες των έξι βομβών. Τα αεροπλάνα έρχονταν από τα δυτικά, πίσω από το Θοδωρού, ένδειξη ότι απογειώνονταν και από τα αεροδρόμια της Πελοποννήσου. Ένας αυτόπτης μάρτυρας περιγράφει τις τραγικές στιγμές, όπως τις έζησε:Ώρα μία και μισή το μεσημέρι φάνηκαν τα αεροπλάνα. Κτυπούν αδιάκοπα τα Νέα Μαγαζιά, την δυτική ντάπια, το Σαντριβάνι και το Καστέλι. Οι βόμβες πέφτουν έξι – έξι χωρίς ανάπαυλα καμιά… Ο καπνός και η σκόνη κάλυψαν όχι μόνο την πόλη αλλά και τη θάλασσα… δεν διακρίνεται τώρα τίποτε παρά μονάχα καπνός και κόκκινες φλόγες […]
Το ίδιο βράδυ στη Νέα Χώρα ρίχτηκαν χιλιάδες προκηρύξεις με απειλητικό περιεχόμενο για τους Κρητικούς που πολεμούσαν τα γερμανικά στρατεύματα.
Τις βραδινές ώρες της 26ης Μαΐου οι Ελληνικές δυνάμεις και τα τμήματα της 10ης Νεοζηλανδικής Ταξιαρχίας που ήταν δυτικά και νότια της Νέας Χώρας συμπτύχθηκαν στα Νεροκούρου.
Το πρωί της 27ης Μαΐου για άλλη μια φορά στα υψώματα δυτικά της Νέας Χώρας διεξάγονται σφοδρές μάχες. Στις 8:00 τα τμήματα του τομέα γύρω από το γεφύρι αποκόπηκαν από τα άλλα τμήματα. Εξακολούθησαν όμως να μάχονται με τεράστιες απώλειες μέχρι τις μεταμεσημβρινές ώρες, οπότε η άμυνα κατέρρευσε. Από τους 1300 άνδρες της Μικτής Ταξιαρχίας μόνο 350 διέρρευσαν προς τη Σούδα, οι υπόλοιποι σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Από τους φυγάδες αρκετοί βρήκαν καταφύγιο στα φιλόξενα σπίτια της Νέας Χώρας, ενώ σε κάποιο σημείο της συνοικίας αιχμαλωτίστηκε και ο Διοικητής του 1ου Τάγματος των Ουαλών. Καθοριστική ήταν η συμβολή της συνοικίας στη διάσωση των συμμάχων που επέζησαν. Ήταν μια αντιστασιακή πράξη.
Στις 16:00 γερμανικές δυνάμεις αλεξιπτωτιστών του Β. Ράμκε πέρασαν τον Κλαδισό και διέσχισαν τη Νέα Χώρα ανοίγοντας τις πόρτες των έρημων σπιτιών. Δεν έγινε παράδοση της πόλης στους Γερμανούς. Ο Δήμαρχος αναζητήθηκε την επόμενη μέρα στο σπίτι του και προσκλήθηκε στη γερμανική Διοίκηση.
Ένας άλλος από τους πρωταγωνιστές της κατάληψης του αεροδρομίου του Μάλεμε, ο Λοχαγός Γκέρικε, (WalterGericke), περνώντας το γεφύρι και μπαίνοντας στα Χανιά θα σημειώσει: […] πόλη είναι ολίγο υπερβολικό να την ονομάζει κανείς, μάλλον θα ταίριαζε σωρός ερειπίων […]
Στη Νέα Χώρα εγκαταστάθηκαν μονάδες του γερμανικού στρατού. Το κέντρο διαβιβάσεων στο Μόλο, στην οικία Γαροφαλάκη, το μηχανουργείο για την επισκευή των όπλων στην οικία Γαλιάτσου, στην οδό Μελετίου Μεταξάκη και μονάδες στρατού στην οικία Αντωνάκη και στις γύρω οικίες. Στην οδό Χάου εγκαταστάθηκε ένα ιατρείο και στρατιωτικά μαγειρεία στην οδό Σελίνου. Η Α.Β.Ε.Α. έγινε αποθήκη του γερμανικού στρατού. Στην παραλία κατασκευάστηκαν οχυρωματικά έργα και τοποθετήθηκαν αντιαεροπορικά πυροβόλα. Ένα από αυτά ήταν στη βόρεια είσοδο της Τάπιας. Επάκτια πυροβόλα, όπως αυτό που ήταν στη θάλασσα στη βόρεια πλευρά της Α.Β.Ε.Α. και πλήθος από πολυβολεία. Η Αμμούτσα αν και οχυρωμένη χρησιμοποιήθηκε για τα λουτρά του γερμανικού στρατού.
Η Γερμανική λαίλαπα αφήνει τη συνοικία με μεγάλες υλικές ζημιές. Ο Ναός του Αγίου Κωνσταντίνου χρειάστηκε πολλά χρόνια ν’ αποκατασταθεί μετά την απελευθέρωση. Στην οδό Κισσάμου τρύπησαν οι ντίνες στους λαδομαγατζέδες και το λάδι έτρεχε στο δρόμο. Χτυπήθηκε το βιομηχανικό συγκρότημα της Α.Β.Ε.Α. στην θέση Βαγί, σκοτώθηκαν 3 άνθρωποι και πάνω από 15 στο καταφύγιο στην πλατεία Βαφέ, που λαϊκός ποιητής αθανάτισε στο στίχο του:
«Εβορβαδίσαν τα Χανιά, χαλάσαν το Καστέλλι,
για να ‘ρθει εις τα πρώτα του, πενήντα χρόνους θέλει.
Μα ένα καταφύγιο που ‘χαν στη Νέα Χώρα,
γεμάτο γυναικόπαιδα, για να περάσ’ η μπόρα,
μια μπόμπα του ερρίξανε, ώφου κακό μεγάλο,
κανένας δεν εγλύτωσε, μικρός μουδέ μεγάλος…»
Μαν. Ροκάκης, (Κρητικές μέρες, σελίδα 17)
Για χρόνια, μνήματα και σταυροί ήταν απ’ άκρη σ’ άκρη της πλατείας.
Οι Νεοχωρίτες είχαν πολεμήσει στην Αλβανία και άφησαν εκεί νεκρούς. Ορισμένοι γύρισαν τραυματίες. Από την πρώτη στιγμή, αντιστάθηκαν αυθόρμητα στη γερμανική εισβολή στην Κρήτη. Η αντίστασή των συνεχίστηκε σ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής με ατομικές ή συλλογικές ενέργειες, οι οποίες στη συνέχεια έλαβαν οργανωμένη μορφή.
Στο γνωστό μεγάλο μπλόκο τον Αύγουστο του ’44 στα Χανιά, οι Γερμανοί κύκλωσαν όλη την πόλη – και τη Νέα Χώρα. Όσους περνούσαν τους έπιαναν και τους πήγαιναν στο Πεδίον του Άρεως για να ελέγξουν τις ταυτότητές των και να βρουν ποιοι ήταν αντιστασιακοί. Μεταξύ αυτών που εκτελέστηκαν τότε ήταν και Νεοχωρίτες.
Η νεολαία της Νέας Χώρας υπήρξε πρωτοπόρος στην ανάπτυξη της αντιστασιακής κίνησης των νέων που άνθησε στην κατοχική Ελλάδα από το 1941 ως το 1944. Πριν από την ίδρυση, τον Φεβρουάριο του 43, της Ε.Π.Ο.Ν. (Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων), στη Νέα Χώρα είχε ιδρυθεί η Π.Ο.Ε.Ν. (Παγκρήτια Οργάνωση Ελευθέρων Νέων), η οποία μετά συγχωνεύθηκε στην Ε.Π.Ο.Ν.. Τον Φεβρουάριο του ’45, σε μπλόκο που έκαμαν οι Γερμανοί στην πλατεία Βαφέ, πιάσανε τους Επονίτες που μοίραζαν προκηρύξεις με τις οποίες καλούνταν οι Γερμανοί στρατιώτες να αυτομολήσουν και να πάνε στο βουνό. Τους πήγαν όλους στην Αγιά. Τους απελευθέρωσαν μόνο όταν ο επικεφαλής της ομάδας ανέλαβε όλη την ευθύνη. Καταδικάστηκεσε θάνατο. Δεν εκτελέστηκε τελικά, ήταν ο τελευταίος που έφυγε από την Αγιά.
Κατά την κατοχική περίοδο η συνοικία είχε και άλλες απώλειες. Με το πλοίο Τάναϊς εκτός από τους Εβραίους οι Γερμανοί μετέφεραν και Νεοχωρίτες που είχαν πιάσει και οι οποίοι πνίγηκαν όταν το πλοίο τορπιλίστηκε ανοικτά της Μήλου. Ενώ θύματα του πολέμου ήταν και θαλασσινοί που έχασαν τη ζωή τους όταν οι Γερμανοί βούλιαξαν τα καΐκια τους στην ταραγμένη από τις νάρκες και τους βομβαρδισμούς θάλασσα του Αιγαίου. Πολλοί χάθηκαν και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία.
Συνολικά 54 Νεοχωρίτεςεφονεύθηκαν στα πεδία των μαχών, 37 εκτελέστηκαν στην κατοχή και 14 βρήκαν φρικτό θάνατο με πνιγμό.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, ενώ σχεδόν ολόκληρη η Κρήτη και όλη η υπόλοιπη Ελλάδα είχαν απελευθερωθεί από τον Οκτώβριο του ’44, κι ενώ η ανθρωπότητα τον Μάιο του ’45 είχε πανηγυρίσει τη νίκη κατά του φασισμού, στα Χανιά η γερμανική κατοχή συνεχιζόταν ως τον Ιούλιο του ’45 με τη γνωστή συμφωνία της Κνωσσού μεταξύ του Γερμανούδιοικητή του Στρατού Κατοχής στην Κρήτη και του Άγγλου Ανώτατου Συμμαχικού Διοικητή Πεδίου πολέμου στη Μεσόγειο.
Κυρίες και κύριοι,
Κάθε επέτειος τέτοιων μαχών αλλά και ολοκαυτωμάτων δεν είναι μόνο μια υπενθύμιση ότι ο φασισμός δεν έρχεται από το μέλλον, αλλά και αυτοέλεγχος για τον καθένα μας, αν από τη θέση που κατέχουμε, παλέψαμε για την διεκδίκηση των γερμανικών επανορθώσεων, του κατοχικού δανείου και της επιστροφής των αρχαιολογικών θησαυρών που δεν είναι αίτημα αλλά ανυποχώρητο δικαίωμα του ελληνικού λαού.
Ας πάρει λοιπόν πρωτοβουλία η Ελληνική πολιτεία ούτως ώστε από διακήρυξη να γίνει πράξη το ότι «η Ελλάδα θεωρεί διαχρονικώς ότι οι απαιτήσεις που αφορούν το κατοχικό δάνειο και τις αποζημιώσεις είναι νομικώς ενεργές και δικαστικώς επιδιώξιμες».
Και να έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι οι ζημιές, οι καταστροφές, οι θάνατοι, τα μαρτύρια που υπέστη ο πληθυσμός μιας χώρας εξαιτίας των ενεργειών μιας άλλης χώρας – είναι θέμα Εθνικό στην πιο απόλυτη έννοια της λέξης. Αφορά δηλαδή το εθνικό σύνολο, δεν είναι θέμα ούτε ατόμων ούτε συλλογικοτήτων. Το Εθνικό σύνολο το εκφράζει η εκάστοτε κυβέρνηση η πολιτική ηγεσία η οποία μπορεί και μιλά στο όνομα του όλου. Το ίδιο ισχύει και για την απέναντι πλευρά. Αυτού του είδους τα θέματα λύνονται από συμφωνίες μεταξύ κυβερνήσεων, πολιτικών ηγεσιών, είναι διπλωματικά – πολιτικά ζητήματα. Όλα τα υπόλοιπα πεδία διεκδίκησης, το ηθικό, αν θέλετε, το πνευματικό – επιστημονικό υποβοηθούν, προετοιμάζουν, προσανατολίζουν και προωθούν το αποφασιστικό (το πραγματικό / ουσιαστικό) βήμα: την κυβερνητική παρέμβαση. Από μόνα τους – χωρίς το τελευταίο – είναι ως μη γενόμενα.
Χρέος λοιπόν δικό μας των απογόνων των ηρώων των οποίων τη μνήμη τιμούμε σήμερα είναι ο διαρκής αγώνας για να γίνουν πράξη τα οράματά τους και να εκπληρωθούν τα δίκια τους, να μην γίνομε παραχαράκτες των ιστορικών γεγονότων και ας έχουμε κατά νου τα πάντα επίκαιρα λόγια του Μπρέχτ: «Υπάρχουν άνθρωποι που αγωνίζονται για μία μέρα και είναι καλοί, υπάρχουν άνθρωποι που αγωνίζονται για ένα χρόνο και είναι καλύτεροι, υπάρχουν άνθρωποι που αγωνίζονται για πολλά χρόνια και είναι ακόμα πιο καλοί, υπάρχουν και αυτοί που αγωνίζονται όλη τους τη ζωή, αυτοί είναι απαραίτητοι».
Ας προσπαθήσουμε να είμαστε με τους τελευταίους και τους ήρωες των οποίων την μνήμη τιμούμε σήμερα, αν δεν μπορούμε να τους μιμηθούμε τουλάχιστον έχουμε χρέος να μην τους ντροπιάσουμε.
Οργανωμένα πειθαρχημένα και ανυποχώρητα ας παλέψουμε για τα απαράγραπτα δικαιώματα του Ελληνικού λαού και χωρίς κανένα φόβο μαζί με τα παιδιά μας τιμώντας τους ήρωες μας ας τραγουδήσουμε τους αθάνατους στίχους του Φώντα Λάδη.
Ο φασισμός δεν έρχεται από το μέλλον
Ο φασισμός δεν έρχεται από το μέλλον
καινούριο τάχα κάτι να μας φέρει.
Τι κρύβει μέσ’ στα δόντια του το ξέρω,
καθώς μου δίνει γελαστός το χέρι.
Οι ρίζες του το σύστημα αγκαλιάζουν
και χάνονται βαθιά στα περασμένα.
Οι μάσκες του με τον καιρό αλλάζουν,
μα όχι και το μίσος του για μένα.
Το φασισμό βαθιά καταλαβέ τον.
Δε θα πεθάνει μόνος, τσάκισέ τον!
Ο φασισμός δεν έρχεται από μέρος
που λούζεται στον ήλιο και στ’ αγέρι,
το κουρασμένο βήμα του το ξέρω
και την περίσσεια νιότη μας την ξέρει.
Μα πάλι θε ν’ απλώσει σαν χολέρα
πατώντας πάνω στην ανεμελιά σου,
και δίπλα σου θα φτάσει κάποια μέρα
αν χάσεις τα ταξικά γυαλιά σου.
Βιβλιογραφία:
- Βικτωρία Θεοδώρου, Ομιλία 2004.
- Αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Εκδόσεις Δήμου Χανίων 2012.
- Τσουδερού Ε. Διπλωματικά παρασκήνια.
- Φιλιππίδης Η. 2007, Κρήτη 1941, Η παράδοσή της από τον Τσώρτσιλ στον Χίτλερ. Ιωλκός.
- Η Μάχη της Κρήτης, Έκδοση Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού ΓΕΣ.
