97 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή: Ο πάστορας Asa Jennings και πώς σώθηκαν οι Ελληνες της Ιωνίας

Του Ιωάννη Ι. Θεοφανίδη*

Ο πάστορας ναύλωσε ιταλικό εμπορικό με το όνομα «Κωνσταντινούπολις», που βρήκε στη Σμύρνη. Επιβίβασε δύο χιλιάδες εξαθλιωμένους Ελληνες και τους αποβίβασε στη Μυτιλήνη. Μετά την αναχώρηση των ελληνικών αρχών από τη Σμύρνη, καθώς και των ελληνικών πολεμικών πλοίων και την κατάληψη της πόλης από τον τουρκικό στρατό, ακολούθησε η προγραμματισμένη σφαγή του χριστιανικού πληθυσμού, ελληνικού και αρμενικού.
Αποτελεί έως σήμερα άγνωστο πώς απεφεύχθη η ολοκληρωτική σφαγή του άμαχου πληθυσμού και πώς τελικά επετράπη από τον Μουσταφά Κεμάλ η άφιξη πλοίων για να παραλάβουν τους πρόσφυγες.

Ο ελληνικός στόλος είχε ως αποστολή την υποστήριξη του υποχωρούντος ελληνικού στρατού από τη Μικρά Ασία.

Την 26η Αύγουστου/7η Σεπτεμβρίου η μοίρα του στόλου, αποτελούμενη από τα θωρηκτά «Λήμνος» και «Κιλκίς», το καταδρομικό «Ελλη», τα αντιτορπιλικά «Ασπίς» και «Σφενδόνη» και το εύδρομο «Νάξος» υπό τη διοίκηση του υποναύαρχου Καλαμίδα, εξέπλευσε της Σμύρνης και τη νύκτα αγκυροβόλησε έναντι της ακτής Βουρλά της Ερυθραίας, εντός του Κόλπου της Σμύρνης.

Την αυτή νύκτα ο ναύαρχος του ελαφρού στόλου διέταξε το θωρηκτό «Κιλκίς», με κυβερνήτη τον πλοίαρχο Ι. Ε. Θεοφανίδη ΒΝ, όπως, έχων υπό την διοίκησή του το καταδρομικό «Ελλη» και τα αντιτορπιλικά «Ασπίς» και «Βέλος», υποστηρίξει την αποχώρηση του στρατού από Σμύρνη προς Τσεσμέ. Η επιχείρηση αυτή, που άρχισε στις 27 Αυγούστου/8 Σεπτεμβρίου (Ιουλιανό/Γρηγοριανό Ημερολόγιο), περατώθηκε στις 3/16 Σεπτεμβρίου. Τα υπόλοιπα πλοία του ελληνικού στόλου επιτέλεσαν την αυτή αποστολή σε άλλες περιοχές της Ιωνίας.

Η εμπροσθοφυλακή του τουρκικού στρατού εισήλθε στη Σμύρνη την 28η Αυγούστου/9η Σεπτεμβρίου. Οι σφαγές και η μεγάλη πυρκαγιά είναι γνωστά. Η μικρή, άγνωστη όμως ιστορία έχει ως ακολούθως.

Συνάντηση Jennings – Κεμάλ

Ο πάστορας Asa Jennings από το αμερικανικό YMCA, υπό το κράτος της απελπισίας από τις σφαγές και της πυρκαγιάς και μετά από έγκριση του Αμερικανού αρμοστού στην Κωνσταντινούπολη υποναύαρχου Bristol (ιδιαίτερα φιλικά προσκείμενου προς τον Κεμάλ), αφού κατόρθωσε να συναντήσει τον Κεμάλ, του ζήτησε να του δοθεί η δυνατότητα να βρει τρόπο να αναχωρήσουν οι Ελληνες από τη Σμύρνη με πλοία και αν το επιτύχει, να σταματήσουν οι σφαγές.

Ο Κεμάλ συμφώνησε, με την προϋπόθεση ότι αυτό θα υλοποιούνταν ΑΜΕΣΑ, συγκεκριμένα σε διάστημα μίας εβδομάδας. Μια δεύτερη προϋπόθεση ήταν ότι, αν η μεταφορά γινόταν με ελληνικά εμπορικά, τα τελευταία αυτά θα εισέρχονταν στον Κόλπο της Σμύρνης χωρίς σημαίες, και ότι δεν θα επιβιβάζονταν άνδρες σε ηλικία στρατεύσεως. Εάν όμως η προσπάθεια του πάστορα να διασφαλίσει εντός επτά ημερών τα συμφωνηθέντα αποτύγχανε, η σφαγή θα συνεχιζόταν μέχρι του τελευταίου νηπίου.

Για να φέρει εις πέρας το εγχείρημα που είχε αναλάβει, ο πάστορας ναύλωσε ιταλικό εμπορικό με το όνομα «Κωνσταντινούπολις», που βρήκε στη Σμύρνη. Επιβίβασε δύο χιλιάδες εξαθλιωμένους Ελληνες και τους αποβίβασε στη Μυτιλήνη. Αποβιβαζόμενος δε στη Μυτιλήνη, συνάντησε τον ανώτερο στρατιωτικό διοικητή στρατηγό Φράγκο. Ο οποίος, όμως, του αρνήθηκε τη διάθεση πλοίων.

Το «Κιλκίς» στο λιμάνι

Απερχόμενος απελπισμένος από τη συνάντηση αυτή, ο Asa Jennings αντελήφθη ότι στο λιμένα πλησίαζε ένα θωρηκτό – το οποίο μετά από λίγο και αγκυροβόλησε: ήταν το «Κιλκίς».

Διαπιστώνοντας δε ότι ήταν ελληνικό, ο πάστορας προσέτρεξε προς αυτό, με την ελπίδα κάποιος να τον ακούσει. Και αφού επιβιβάσθηκε, ζήτησε να τον δεχτεί ο κυβερνήτης.

Ηταν η 10η/23η Σεπτεμβρίου, πρωί. Ο πλοίαρχος Ι. Ε. Θεοφανίδης τον εδέχθη αμέσως.

Ο πάστορας τον ενημέρωσε επί της καταστάσεως στη Σμύρνη και του υπέβαλε την πρότασή του, ενημερώνοντάς τον συγχρόνως για τη συμφωνία του με τον Κεμάλ. Κατόπιν δε αυτού, ο κυβερνήτης επικοινώνησε διά σήματος με τον υπουργό των Ναυτικών και τον πρωθυπουργό Νικόλαο Τριανταφυλλάκο και ζήτησε την έγκρισή τους.

Ακολούθησαν άλλα δύο σήματα. Μετά την αποστολή του τελευταίου σήματος, αργά το βράδυ της αυτής ημέρας, η κυβέρνηση απήντησε θετικά, αποδεχόμενη την πρόταση. Αφού δε έλαβε την έγγραφη έγκριση της κυβερνήσεως, ο κυβερνήτης του θωρηκτού διέταξε τους πλοιάρχους των εκεί αγκυροβολημένων εμπορικών να προσέλθουν στο «Κιλκίς». Ορισμένοι καπεταναίοι αρνήθηκαν να εκτελέσουν την εντολή, προφασιζόμενοι βλάβες. Τότε όμως ο πλοίαρχος Ι. Ε. Θεοφανίδης τους είπε χωρίς περιστροφές ότι θα τους περάσει ναυτοδικείο επί τόπου. Και κατόπιν αυτού πάσα αντίρρηση έπαυσε.

Με το πρώτο φως της ημέρας τα 26 ατμόπλοια, με επικεφαλής τον πάστορα Jennings στο πρώτο εμπορικό πλοίο, ξεκίνησαν μαζί για τη διάσωση των εναπομενόντων ζωντανών Ιώνων της Σμύρνης.

*Υποναύαρχος Π.Ν. ε.α.

"google ad"