Άρθρο του Αναστάση Περράκη, Διευθυντή Ερευνών στο Ολλανδικό Ινστιτούτο για τον Καρκίνο, υποψήφιου βουλευτή με το Ποράμι στο νομό Λασιθίου και μέλος της Επιτροπής Διαλόγου του Ποταμιού
Σε λίγες μέρες ή ώρες – ανάλογα με τον χρόνο δημοσίευσης αυτού του άρθρου – θα έχει δημοσιευτεί μια από τις πιο σημαντικές επιστημονικές εργασίες με τη συμμετοχή της ερευνητικής μου ομάδας. Είναι προϊόν συντονισμένης προσπάθειας που άρχισε ο φίλος μου Thijn Brummelkamp στη Βοστώνη, και τελείωσε με την συμμετοχή των εργαστηρίων μας από το Άμστερνταμ, μαζί με συνεργάτες και απο το Ρότερνταμ και το Στάνφορντ. Δημοσιεύεται στο διασημότερο ίσως διεθνές επιστημονικό περιοδικό, το Nature.
Εν συντομία, βρήκαμε με μεθόδους γονιδιακής σάρωσης, ένα ανθρώπινο γονίδιο που η πρωτεΐνη την οποία παράγει (η λιπάση PLAG16) είναι απαραίτητη για την επιμόλυνση των ζωϊκών κυττάρων απο τους ιούς «πικόρνα». Οι ιοί αυτοί προκαλούν στους ανθρώπους από το κοινό κρυολόγημα (την «ιωσούλα» που λένε συχνά οι γιατροί για τα παιδιά) μέχρι και την πολιομυελίτιδα, αλλά και τον αφθώδη πυρετό στα ζώα. Στη συνέχεια δείξαμε οτι η καταστολή της λειτουργίας του γονιδίου αυτού σε ποντίκια, τα καθιστά απρόσβλητα σε ιούς αυτού του τύπου. Επομένως, η δουλειά μας άνοιξε ορίζοντες για μια εντελώς νέα φαρμακευτική αντιμετώπιση αυτών των ιώσεων, με τη δημιουργία φαρμάκων που θα καταστέλουν επιλεκτικά την λειτουργία της PLAG16. Αυτό είναι σημαντικό για τουλάχιστον τρεις ασθένειες: για την πολιομυελίτιδα, η οποία αφήνει τα σημάδια της (μικρότερα ή μεγαλύτερα) για μια ζωή και που, ενώ είχε εξαφανιστεί ως ασθένεια, η αντιεμβολιαστική υστερία την έχει δυστυχώς επαναφέρει· για τον αφθώδη πυρετό, ο οποίος έχει τρομακτικές οικονομικές συνέπειες όταν ξεσπάει στις μεγάλες μονάδες παραγωγής· αλλά και για το κοινό κρυολόγημα (που δεν έχει καμία σχέση με την γρίπη, περνάει σε τρεις ως πέντε μέρες, και ούτε αυτό, ούτε η γρίπη δεν αντιμετωπίζονται με αντιβιοτικά), το οποίο είναι γενικά άκακο, αλλά για έναν ασθενή σε χημειοθεραπεία ή σε ανοσοκαταστολή, μπορεί και να αποτελεί θανατική καταδίκη.
Μπαίνοντας στην παγίδα να εμβαθύνω λίγο περισσότερο επιστημονικά, και πέρα απο την πρακτική σημασία της ανακάλυψής μας για τη δημιουργία νέων φαρμάκων, ο μηχανισμός που περιγράφουμε, είναι πραγματικά συναρπαστικός. Οι ιοί πικόρνα, μεταφέρονται στο εσωτερικό των κυττάρων, μέσα σε κυστίδια, τα ενδοσώματα. Ο μηχανισμός με τον οποίο οι ιοί αυτοί απελευθερώνονται απο τα ενδοσώματα στο εσωτερικό των κυττάρων, το κυτταρόπλασμα, όπου μεταφράζουν το γενετικό τους υλικό φτιάχνοντας τις πρωτεΐνες τους χρησιμοποιώντας τον κυτταρικό μηχανισμό πριν καταστρέψουν το μολυσμένο κύτταρο και απελευθερωθούν, δεν ήταν γνωστός. Δείξαμε ότι για την απελευθέρωση των ιών από να ενδοσώματα στο κυτταρόπλασμα, γίνεται μια συναρπαστική μάχη! Οι ιοί δημιουργούν μια μικρή ζημιά στην μεμβράνη του ενδοσώματος, ομάδες μορίων PLAG16 αναγνωρίζουν την παρουσία της ζημιάς, και για κάποιον λόγο (που δεν καταλαβαίνουμε ακριβώς, αλλά στην προσπάθεια τους να διορθώσουν αυτή την ζημιά) «διευκολύνουν» την απελευθέρωση των ιών και την καταστροφική τους δράση.
Ουσιαστικά δηλαδή, μία πρωτεΐνη του κυττάρου δρα ενάντια στο συμφέρον του κυττάρου ως σύνολο, στην προσπάθεια της να διορθώσει μια ζημιά. Συγχρόνως όμως, ένας άλλος κυτταρικός μηχανισμός, ο καλά μελετημένος μηχανισμός της αυτοφαγίας (ο οποίος δεν είχε ποτέ όμως μέχρι σήμερα συνδεθεί με την άμυνα ενάντια σε ιούς), προσπαθεί να προλάβει την δράση της PLAG16: ομάδες πρωτεΐνών GAL8 ανγανωρίζουν ότι αυτά τα ενδοσώματα κουβαλούν ενα βλαβερό φορτίο, και προσπαθούν να τα κατευθύνουν στην καταστροφή πριν αυτά απελευθερώσουν το ιό, μέσω του μηχανισμού της αυτοφαγίας, και να προφυλάξουν το κύτταρο. Δηλαδή, δύο «ομάδες» του κυττάρου, η PLAG16 και η GAL8, που υπάρχουν στο κύτταρο και για άλλους ρόλους, σε κατάσταση κρίσης δρουν η μια προς την καταστροφή και η άλλη προς την αποφυγή της, ενώ και οι δύο απλά «κάνουν την δουλειά τους».
Φτάνουμε λοιπόν στη σύνδεση της μοριακής βιολογικής πάλης με πολιτικο-κοινωνικά δρώμενα, επιμένοντας ότι «όλα είναι πολιτική».
Στα κύτταρα αλλά και στην κοινωνία, κάποιες ομάδες απαραίτητες για την εύρυθμη λειτουργία του συνόλου, οι οποίες υπό κανονικές συνθήκες εργάζονται καλόπιστα για το καλό του συνόλου μέσα απο την δικιά τους οπτική, μπορεί σε συγκεκριμένες συνθήκες – υπό την απειλή των ιών στο κύτταρο ή υπό οικονομική απειλή στην κοινωνία – εν αγνοία τους να δράσουν ενάντια στο συμφέρον του συνόλου. Αυτό δεν κάνει αυτες τις ομάδες λιγότερο ή περισσότερο μέλος του συνόλου: ο ανταγωνισμός μεταξύ τους ίσως και να είναι και απαραίτητος, αλλά η καταστροφή ή η επιβίωση είναι σίγουρα κοινή, και το αποτέλεσμα αβέβαιο.
Υπολογίζω ότι αυτή η εργασία κατά προσέγγιση μας στοίχισε περισσότερο απο ένα εκατομμύριο ευρώ, και ανάλογα με τον τρόπο υπολογισμού (π.χ. εαν υπολογίσω την απομείωση αξίας μηχανημάτων) ίσως και πάνω απο δύο εκατομμύρια. Αυτά τα χρήματα ήταν – εξ’ ολοκλήρου – κρατική επιχορήγηση. Κανείς ιδιώτης δεν θα ήταν αρκετά ριψοκίνδυνος ώστε να χρηματοδοτήσει την ιδέα πριν από οκτώ χρόνια, όταν αρχίσαμε. Ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα ήρθε στην αξιοποίηση, όταν τα πρώτα αποτελέσματα έδειχναν σαφώς την κλινική εφαρμογή της ανακάλυψης: η Haplogen και η Evotec συνεργάστηκαν μαζί μας και μεταξύ τους, και με ιδιωτικά πλέον κεφάλαια έχουν ήδη αναπτύξει ένα φάρμακο-καταστολέα της PLAG16, που ενδεχόμενή του επιτυχία θα αποφέρει στις εταιρίες αλλά και στα ινστιτούτα μας που παρήγαγαν την αρχική γνώση και πληροφορία, πιθανόν αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια. Είναι ένα παράδειγμα όπου ο κρατικός τομέας και ο ιδιωτικός τομέας στο τέλος δρουν συνεργατικά, αλλά όπου η πρωτοβουλία και η αρχική ριψοκίνδυνη επένδυση υπέρ του κοινωνικού συνόλου και της γνώσης, έρχονται απο το κράτος.
Και τα δύο επιμέρους διδάγματα, οδηγούν αβίαστα στο συμπέρασμα, ότι η συνεργασία τόσο ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες όσο και ανάμεσα στο κράτος και τον ιδιωτικό τομέα, μπορεί να αποβεί αμοιβαίως ωφέλιμη όταν γίνεται χωρίς αποκλεισμούς και με έμφαση στο τι μπορεί ο καθένας να κάνει καλύτερα, ακόμα και όταν υπάρχει ανταγωνισμός.