Του Δημήτρη Κ. Σαρρή
Η θεσμοθέτηση των Ολυμπιακών Αγώνων, που έγινε σύμφωνα με την παράδοση το 776 π.Χ., δε σημαίνει ότι τότε για πρώτη φορά παρουσιάστηκαν στην Ελλάδα οι Αγώνες. Οι Αθλητικοί Αγώνες έχουν ρίζες, που χάνονται στα βάθη των αιώνων.
Άλλωστε, η συνάθροιση αθλητών από όλες τις γωνιές της Ελληνικής γης στις πρώτες κιόλας Ολυμπιάδες δείχνει ότι προϋπήρχε κάποιο παμπάλαιο έθος.
Πρώτες μορφές αθλητισμού ανιχνεύονται στους ανατολικούς λαούς. Κατά την τρίτη χιλιετία π.Χ. στην Αίγυπτο ήταν γνωστά πολλά παιχνίδια, με τα οποία διασκέδαζαν όλοι, από τους κατώτερους μέχρι και το Φαραώ.
Κατά τα μέσα της δεύτερης χιλιετίας η Κρήτη φτάνει σ’ ένα υψηλό πολιτιστικό επίπεδο και διάφορα παιχνίδια ή γυμνάσματα έχουν σκοπό να τέρψουν τους θεατές σε γιορτές και πανηγύρια.
Όπως έχει εξακριβωθεί, κατά τις θρησκευτικές εορτές, τις εορτές – μυήσεις, αλλά και κατά τη διάρκεια μεγάλων επικήδειων και επιμνημόσυνων τελετών διεξάγονταν μεγάλα θεάματα και αγώνες.
Για τις τελετές και τα θεάματα και ίσως και για τους αγώνες χρησιμοποιούσαν τους ειδικούς χώρους, που σήμερα βλέπουμε στα συγκροτήματα της Κνωσού, της Φαιστού, των Μαλίων και της Ζάκρου, γνωστούς ως αλώνια ή θέατρα.
Σίγουρα, όμως, δημιούργησαν και ειδικούς χώρους μόνο για την διεξαγωγή των αθλημάτων.
Παιχνίδια, γυμνάσματα και αθλήματα που είναι γνωστά αυτή την εποχή στην Κρήτη είναι το κυβίστημα, μια μορφή ακροβασίας, η πυγμή, η πάλη, η τοξοβολία και τα ταυροκαθάψια. Ένα μεγάλο υλικό από αγγεία, τοιχογραφίες, ανάγλυφα, αντικείμενα, λάρνακες κ.λ.π. μαρτυρούν την εξέλιξη των τεχνικών, την ανάπτυξη του αθλητικού πνεύματος και την καθιέρωση κανόνων.
Οι αγώνες στην Κρήτη ήταν ανοικτοί και τις παρακολουθούσαν με ιδιαίτερο πάθος και οι γυναίκες, όπως δείχνουν τοιχογραφίες της Κνωσού, με ομάδες γυναικών που παρακολουθούν σε διάφορες στάσεις και θέσεις θεάματα.
Ο ιστορικός Φιλόχωρος αναφέρει ότι οι Κουρήτες έλεγαν πως ο Μίνωας είχε καθιερώσει γυμνικούς αγώνες προς τιμήν του γιου του Ανδρόγεω, ο οποίος ήταν πρότυπο όλων των Αθλητών.
Πολλές φορές οι αγώνες, που είχαν τελετουργικό ή μυητικό χαρακτήρα, αποτελούσαν μέρος μεγάλων θεαμάτων συνταιριασμένοι με μουσική και χορό.
Οι αγώνες των Μινωϊτών διαχέονται σε όλο τον κυκλαδικό χώρο, όπου φτάνει η θαλασσινή και εμπορική τους επιρροή.
Όταν αργότερα στην Κρήτη θα εγκατασταθούν οι πρώτοι Έλληνες, οι Μυκηναίοι θα δεχτούν την πολιτιστική επιρροή των Μινωϊτών και οι αγώνες τους, όπως το κυβίστημα και τα ταυροκαθάψια περνούν από την Κρήτη και στη μυκηναϊκή Ελλάδα.
Στον μυκηναϊκό πολιτισμό η εξέλιξη των αθλημάτων γίνεται γοργότερα. Τα αθλήματα στίβου κυριαρχούν, η τεχνική τους βελτιώνεται και νέα αθλήματα, πραγματικά αγωνίσματα πια, όπως ο δρόμος και η αρματοδρομία παρουσιάζονται.
Η ίδρυση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ολυμπία στις αρχές του 8ου αιώνα π.Χ. είναι αποτέλεσμα της ανάπτυξης των αθλημάτων σε όλο τον ελλαδικό χώρο.
Και είναι πια γνωστό με αδιάσειστα στοιχεία και αρχαιολογικά ντοκουμέντα πως η περιοχή όπου ξεκίνησαν Αθλητικοί Αγώνες είναι η προϊστορική Κρήτη.
Έτσι, δεν είναι τυχαίο ότι ο μύθος για την ίδρυση των αγώνων στην Ολυμπία έχει ως πρωταγωνιστή το Μινωίτη Ιδαίο Δάκτυλο Ηρακλή.
Ο μύθος αναφέρει ότι ο Ιδαίος Δάκτυλος Ηρακλής ευρισκόμενος στην Ολυμπία, με τέσσερις αδελφούς του (τον Παιωναίο,τον Επιμήδη, τον Ιάσιο και τον Ιδα), τους έβαλε να τρέξουν μια συγκεκριμένη απόσταση και στο τέλος του αγώνα στεφάνωσε το νικητή Παιωναίο με ένα κλαδί ελιάς.
Έχτισαν μάλιστα και ένα βωμό, όπου θυσίασαν στο Δία. Το γεγονός αυτό θεωρήθηκε ως αφετηριακό υπόβαθρο, οι απαρχές των Ολυμπιακών Αγώνων.
Σε όλη την ιστορική περίοδο, έχουμε σημαντικές μαρτυρίες για συνεχή ανάπτυξη του αθλητισμού στην Κρήτη. Τα πάμπολλα αρχαιολογικά ευρήματα, στεφανωμένοι αθλητές, αθλητικά σκεύη, αγγεία, έπαθλα κ.α. μαρτυρούν αυτή την εξέλιξη.
Το σημαντικότερο, όμως, πειστήριο αυτής της συνέχειας είναι τα ονόματα Κρητών αθλητών, που έφτασαν μέχρι τις ημέρες, οι οποίοι πήραν μέρος σε αρκετές Ολυμπιάδες, αλλά και σε άλλους μεγάλους ελληνικούς Αθλητικούς Αγώνες, όπου νίκησαν.
Πιο συγκεκριμένα γνωρίζουμε τις παρακάτω περιπτώσεις:
στην 73η Ολυμπιάδα το 488 π.Χ. ο Διόγνητος ο Κρης νίκησε στην πυγμή, στην 79η Ολυμπιάδα το 464 π.Χ. ο Εργοτέλης ο Κνώσιος (λόγω της εγκατάστασης του στην πόλη Ιμέρα της Σικελίας αγωνιζόταν σαν Ιμεραίος) νίκησε στη δόλιχο. Ξέρουμε επίσης ότι ο Εργοτέλης έλαβε μέρος και στα Ίσθμια, Πύθια και Νέμεα, στην 81η Ολυμπιάδα το 456 π.Χ. (σημειωτέον ότι του οφείλουμε οι σύγχρονοι Κρήτες ένα ανδριάντα ο οποίος επελέγη μεν, μετά από πανελλήνιο διαγωνισμό το 2006, αλλά οι μεταγενέστεροι δεν υλοποίησαν το έργο τιμής στον Κνώσειο Ολυμπιονίκη), ο Ικαδίων νίκησε στο στάδιο των παίδων, στην 83η Ολυμπιάδα το 448 π.Χ. ο Αιγείδας νίκησε στη δόλιχο, στην 96η Ολυμπιάδα το 396 π.Χ. ο {……}ώνιος ο Κρής νίκησε στη δόλιχο, στην 99η Ολυμπιάδα το 384 π.Χ. ο Σωτάδης ο Κρης νίκησε στη δόλιχο, στην 201η Ολυμπιάδα το 25 π.Χ. ο Δάμας ή Δαμασίας νίκησε στο στάδιο.
Γνωρίζουμε ακόμη τον Χρυσόθεμι, γιο του ιερέα Καρμάνωρα από την Κρήτη, ο οποίος νίκησε στον πρώτο μουσικό αγώνα στα Πύθια στους Δελφούς.
Ο Χρυσόθεμις εκτέλεσε ένα κιθαρωδικό «νόμο», που υμνούσε τον Απόλλωνα. Είναι γνωστός επίσης ο Διόγνητος, ο Κρητικός πυγμάχος, ο οποίος σε μια Ολυμπιάδα σκότωσε, κατά τη διάρκεια του αγώνα, τον αντίπαλό του, με το όνομα Ηρακλής, και οι Ελλανοδίκες τον εκδίωξαν από την Ολυμπία.
Οι παραπάνω αθλητές είναι μόνον αυτοί, των οποίων τα ονόματα διασώθηκαν από τις φιλολογικές και άλλες μαρτυρίες της αρχαιότητας. Ασφαλώς πρέπει να υπήρξαν και άλλοι.
Εκείνο, όμως, που είναι γνωστό και έχει αποδειχτεί επιστημονικά είναι ότι ο αθλητισμός στην Κρήτη είναι διαχρονικός, από τα απώτατα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα.