Με την παρουσία πλήθους κόσμου με αντιπροσωπευτικότητα από όλες τις επαρχίες του Ν. Χανίων και παρά τα προβλήματα της πανδημίας και τηρώντας τα μέτρα προστασίας τιμήθηκε η 76η επέτειος της μεγάλης μάχης που έδωσε το τάγμα Κισσάμου – Σελίνου του ΕΛΑΣ στον Κατσωματάδο (Σήραγγα), προξενώντας μεγάλη ζημιά στο Γερμανό κατακτητή, που είχε 20 νεκρούς και αρκετό πολεμικό υλικό περιήλθε στα χέρια του ΕΛΑΣ.
Ο ΕΛΑΣ έχασε ένα γενναίο παλικάρι των ανταρτοεπονίτη Μανώλη Μαλανδράκη από τα Καρθιανά Κισσάμου.
Η επιχείρηση στη σήραγγα εκτελέστηκε στα πλαίσια της υλοποίησης της εντολής της 5ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ μετά από απόφαση της παγκρήτιας επιτροπής του ΕΑΜ να γίνουν χτυπήματα σε διάφορα σημεία του Ν. Χανίων κατά των Γερμανών που τρομοκρατούσαν την ύπαιθρο. Επικεφαλής της επιχείρησης ήταν ο Νίκος Τσαμαντής από τα Μεσκλά, διοικητής του 14ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ και οι καπεταναίοι Παπασπύρος Κουντουράκης από το Μουστάκο Σελίνου και ο Μανώλης Σγουρομάλλης (καπετάν Μάνωλας) από τις Καλάθενες Κισσάμου και ο Μιχάλης Κλειάνης (Κουμπάρος) από τον Άγιο Παντελεήμονα Αμυνταίου Μακεδονίας.
Την εκδήλωση άνοιξε η συναγωνίστρια Μαρία Γαυγιωτάκη, φιλόλογος, μέλος του ΔΣ της ΕΛΜΕ Χανίων. Ακολούθησε χαιρετισμός από τον Αντιδήμαρχο πολιτισμού του Δήμου Κισσάμου κ. Γιώργου Χαχλάκη.
Στη συνέχεια ο πρώην Δήμαρχος Μηθύμνης και πρόεδρος της μαρτυρικής Μαλαθύρου μέλος του ΔΣ του δικτύου μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδας, αναφέρθηκε στο ιστορικό της μάχης και στο βιογραφικό σημείωμα των συντελεστών της.
Την κεντρική ομιλία έκανε ο πρόεδρος του παραρτήματος Χανίων της ΠΕΑΕΣ-ΔΣΕ συναγωνιστής Πετράκης Χαράλαμπος, που τόνισε την αναγκαιότητα να γίνουν πράξη τα ιδανικά των αγωνιστών αλλά και την αναγκαιότητα σήμερα που οι ιμπεριαλιστές ξαναμοιράζουν τον πλούτο των λαών και ο κίνδυνος του ιμπεριαλιστικού πολέμου είναι προ των πυλών, ο λαός να διαλέξει τον οργανωμένο αγώνα ενάντια στη λυκοσυμμαχία του ΝΑΤΟ και της ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ακολούθησε απαγγελία ποιήματος, ακούστηκε ο όρκος του μαχητή του ΕΛΑΣ όπως και ο όρκος του ταγματασφαλίτη από τις συναγωνίστριες Μαρία Γαυγιωτακη φιλόλογο, Ελευθερία Λιονάκη γιατρό και Χαραλαμπάκη Αργυρώ, δασκάλα.
Η σεμνή εκδήλωση έκλεισε με την τήρηση ενός λεπτού σιγής στη μνήμη των αγωνιστών αλλά και στους νεκρούς της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, του μεγαλύτερου εγκλήματος του ιμπεριαλισμού στον 20ο αιώνα.
Στο χώρο του μνημείου για πρώτη φορά υπήρχε έκθεση φωτογραφικού υλικού από κειμήλια αγωνιστών, φωτογραφίες των πρωταγωνιστών της μάχης και πολλών αγωνιστών του ΕΛΑΣ και του δημοκρατικού στρατού.
Το παράρτημα Χανίων της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ στα πλαίσια της απόφασης του ΔΣ της απένειμε τιμητικά διπλώματα στις οικογένειες βασικών συντελεστών της μεγάλης μάχης: στην οικογένεια του ανταρτοεπονίτη Βασίλη Δ. Χουδαλάκη, στην οικογένεια του καπετάνου Μανώλη Σγουρομάλλη (καπετάν Μάνωλα) και του ανταρτοεπονίτη Γιώργου Σγουρομάλλη καθώς και του ανταρτοεπονίτη Μανώλη Μαλανδράκη που έπεσε στη μάχη.
Βαθιά συγκινημένοι οι συγγενείς των οικογενειών ευχαρίστησαν το ΔΣ του παραρτήματος Χανίων της {ΕΑΣΕ- ΔΣΕ και πρόσφεραν ένα πλούσιο κέρασμα στην μνήμη των αγωνιστών
Το διοικητικό συμβούλιο της ΠΕΑΕΑ, ευχαριστεί όλους όσους συνεισέφεραν στην επιτυχία της εκδήλωσης για την διατήρηση αναλοίωτης της της ιστορίας της Εθνικής μας αντίστασης.
Στεφάνια κατέθεσαν:
1) Εκ μέρους του Δήμου Κισσάμου, ο Αντιδήμαρχος πολιτισμού κ. Γιώργος Χαχλάκης.
2) Ο πρόεδρος της τοπικής κοινότητας Τοπολίων κ. Τσουρουνάκης Νίκος
3) Ο πρόεδρος της κοινότητας Περιβολακίων Κισάμου κ. Μπονατάκης Νίκος
4) Ο πρόεδρος της κοινότητας Βουλγάρω κ. Χουδαλάκης Νεκτάριος
Επίσης παραβρέθηκαν5) οι πρόεδροι των κοινοτήτων Στροβλών Κισάμου κ. Ηλιάκης Παναγιώτης
και6) Καλουδιανών κ. Μπαντουράκης Δημήτριος.
Στέφανα κατέθεσαν ακόμη εκ μέρους του ΔΣ της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ του παραρτήματος Χανίων ο Μυλωνάκης Στέφανος
Εκ μέρους της ΤΕ Χανίων του ΚΚΕ η Όλγα Ψαράκη
Εκ μέρους του Δικτύου Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδας περιόδου 1941-1944 ο πρώην Δήμαρχος Μηθύμνης και πρόεδρος της μαρτυρικής Μαλαθύρου κ. Σπύρος Δαράκης.
Εκ μέρους της ΚΝΕ ο Γιώργος Βασιλειάδης.
Το παρών έδωσε στην εκδήλωση ο δημοτικός σύμβουλος Δ. Κισσάμουμε τη Λαϊκή Συσπείρωση, Γιώργος Φραγκιουδάκης, καθώς και ο γραμματέας της ΤΕ Χανίων του ΚΚΕ και περιφερειακός σύμβουλος με τη Λαϊκή Συσπείρωση Αλέκος Μαρινάκης.
Ομιλία για τη Μάχη του Κατσοματάδω
Η οργάνωση δεκάδων εκδηλώσεων από τα παραρτήματα της ΠΕΑΕΑ – Δημοκρατικού Στρατού, είναι καθήκον μείζονος σημασίας, καθώς πληθαίνουν οι διαθέσεις νέων ανθρώπων να πληροφορηθούν σωστά, για τα περασμένα. Επίσης κρατούν ζωντανή την ένδοξη ιστορία του τόπου και διαπαιδαγωγούν τις Μέλλουσες γενιές στο πνεύμα του οργανωμένου αγώνα προκειμένου να καταχτηθεί η Εθνική μας Ανεξαρτησία να εγκαθιδρυθεί η Λαϊκή Κυριαρχία, και να σφυρηλατηθεί το χρέος όλων μας για την καταπολέμηση του φασισμού με όποιες μορφές κι αν εκδηλώνεται.
Αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία στις μέρες μας όπου επίσημα και ανεπίσημα καταβάλλονται ύπουλες προσπάθειες να ξεχασθεί κάθε τι που αναδεικνύει την Μεγάλη και καθοριστική συμβολή στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης ιδίως σε σημεία όπως αυτό που άστραψαν και βρόντηξαν τα τιμημένα ΟΠΛΑ του ΕΛΑΣ.
Θεωρώ απαραίτητο να αναφερθώ με λίγα λόγια για τις συνθήκες που επικρατούσαν πριν από 76 χρόνια για να κατανοηθεί το Μέγεθος της προσφοράς των Λαϊκών Αγωνιστών, των ενταγμένων στις οργανώσεις του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – ΕΠΟΝ που κύριος αιμοδότης και καθοδηγητής των ήταν το τιμημένο Κόμμα της εργατικής τάξης το ΚΚΕ γιατί θεωρώ ότι αν αυτό δεν αναφέρεται ή αποσιωπάται στην ουσία η ιστορία παραχαράσσεται. Η επιχείρηση στη σήραγγα έγινε στα πλαίσια της υλοποίησης την εντολής της 5ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ μετά από απόφαση της παγκρήτιας επιτροπής του ΕΑΜ να γίνουν χτυπήματα σε διάφορα σημεία του Νομού Χανίων κατά των Γερμανών που τρομοκρατούσαν την ύπαιθρο.
Η απαραχάρακτη αυτή ιστορία αλλά και το ατελείωτο μαρτυρολόγιο του Λαού μας πρέπει να διδάσκεται στα σχολεία όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης ούτως ώστε η νεολαία μας ως φυσικός συνεχιστής των παραδόσεων μας να γνωρίζει την αλήθεια και να μην επιτρέψει στην Λησμονιά να δώσει την άδεια για να ξαναγνωρίσει η ανθρωπότητα τα ίδια ίσως και πιο φρικαλέα εγκλήματα.
Στο Νομό Χανίων, και σε όλη την Κρήτη γενικά, καθυστέρησε η οργάνωση του ένοπλου αγώνα σε σχέση με εκείνου της υπόλοιπης χώρας. Αιτίες βασικές η απομόνωση του νησιού από τα κέντρα καθοδήγησης του αγώνα που δυσκόλευε και τον αναγκαίο εφοδιασμό των ενόπλων δυνάμεων αλλά και το γεγονός ότι η φασιστική κατοχή στην Κρήτη εκδηλώθηκε από τις πρώτες μέρες με την πιο άγρια βαρβαρότητα.
Η αρχή του ένοπλου αγώνα, η συνέχιση και αποτελεσματικότητά του, δεν απαιτούσαν μόνο την εξασφάλιση των απαραίτητων εφοδίων, τροφίμων, ειδών ρουχισμού, υπόδησης και πολεμικών εφοδίων. Απαιτούσε και καλά οργανωμένο δίκτυο πληροφοριών, δραστηριότητα εξαιρετικά επικίνδυνη και προπαντός απαιτούσε επίμονη διαφωτιστική και ιδεολογική δουλειά για την εμψύχωση του λαού και την ανύψωση των πατριωτικών του αισθημάτων για να είναι έτοιμος να δεχτεί και να αντιμετωπίσει τα σκληρά αντίποινα των αδίστακτων εγκληματιών και δολοφόνων.
Η πρώτη αντάρτικη ομάδα του ΕΛΑΣ συγκροτήθηκε τον Ιούλη του 1943, στο Ορεινό χωριό Μεσκλά Κυδωνίας, κέντρο εθνικό απελευθερωτικών αγώνων του χανιώτικου λαού από την βενετσιάνικη κατοχή, όπου εκεί εγκατέστησε το αρχηγείο και ο Καντανολέων. Η οργάνωση της ομάδας χρεώθηκε από την Ν.Ε. Χανίων του ΕΑΜ στο Νίκο Τζαμαντή, οργανωτικό στέλεχος του ΕΑΜ, ικανό στον ανταρτοπόλεμο και με αρκετές γνωριμίες με αξιωματικούς του τακτικού στρατού και τον Μιχάλη Κλειάνη (κουμπάρο) ικανότατο στέλεχος του Κ.Κ.Ε από τον άγιο Παντελεήμονα Αμυνταιου Μακεδονίας.
Ο Μιχάλης Κλειάνης εκρατείτο εξόριστος στην Γαύδο και με την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς δραπέτευσε μαζί με άλλα στελέχη του Κ.Κ.Ε και επιδόθηκε αμέσως στο ύψιστο πατριωτικό καθήκον της οργάνωσης του αγώνα ενάντια στο βάρβαρο κατακτητή. Στη μάχη μετείχε και έλαβε ενεργό μέλος με το όνομα Νίκος ο Μακεδόνας όπως αφηγείται και ο Γιώργος Σγουρομάλλης. Οι πρώτοι οργανωμένοι πια αντάρτες ήταν οι Μπολουδάκηδες, Χρήστος και Ρούσσος, Τσαμαντάκης Παναγιώτης, Βουλγαράκης Μανόλης, Λουλουδάκης Μανόλης, και Δρακάκης Μανόλης.
Σε λίγο διάστημα βγήκαν στο βουνό και ΕΠΟΝίτες Γιάννης Μπατάκης και Μίμης Τσαμαντής από τα Μεσκλά, ο Μιχάλης Πιτταριδάκης και ο Στέφανος Κουτσούπής από τα Χανιά κι από τον Αποκόρωνα ο Χαράλμπος Σαλεβούρης και ο Σπύρος Μπλαζάκης. Σε λίγο καιρό βγήκε στο βουνό και ο Χάλαρης Κυριάκος από τα Μεσκλά και η ομάδα έγινε αξιόμαχη.
Με την ανάπτυξη των εθνικών – απελευθερωτικών κινημάτων στη χώρα μας, στη Σερβία και άλλες χώρες της Ευρώπης εξ’ αιτίας και της διαφαινόμενης ήττας της χιτλερικής Γερμανίας με τις απανωτές νίκες των συμμάχων και προπαντός με την συντριβή της σπονδυλικής στήλης της χιτλερικής Βέρμαχτ στο Σταλιγκράντ, πλάτυνε και δυνάμωσε το κίνημα εθνικής αντίστασης και στην Κρήτη.
Οι οργανώσεις του ΕΑΜ στο νομό μας πήραν μεγάλες διαστάσεις, οι αντάρτικες ομάδες του ΕΑΜ δέχονταν μέρα με τη μέρα νέους μαχητές, ώσπου έγινε αναγκαία η οργάνωσή του σε τακτικό στρατό με την συγκρότηση της 5ης Μεραρχίας Κρήτης και του ηρωικού 14ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ στο Νομό Χανίων με διοικητή τον έξοχο αξιωματικό και θερμό πατριώτη Στυλιανό Σφακιωτάκη.
Στη σκληρή και άνιση αναμέτρηση με τον πιο βάρβαρο και αδίστακτο εχθρό, τα παλικάρια κι ο λαός της επαρχίας Κισάμου, όχι μόνο δεν δήλωσαν απόντες /όχι μόνο δεν παραμέρισαν αλλά έδωσαν και τον καλύτερο εαυτό τους. Σε κάστρα της Εθνικής Αντίστασης μετατράπηκαν τα ορεινά χωριά της επαρχίας και τα παραδείγματα ατομικού και μαζικού ηρωισμού υπήρξαν πάμπολλα.
Από τις 17 μικρές και μεγάλες μάχες και συμπλοκές με του πάνοπλους χιτλερικούς και τους ταγματασφαλίτες του Παπαγιαννάκη, οι μόνιμοι και έφεδροι ΕΛΑΣίτες από την Κίσσαμο βοηθούμενοι και από τις οργανώσεις της περιοχής έδωσαν με επιτυχία τις συμπλοκές με τους Γερμανούς στο Κάτω Σφηνάρι και στο Κούνενι – Στόμιο, τις μάχες στα Παλαιά Ρούματα και στην Κρύα Βρύση κατά των Παπαγιαναίων ταγματασφαλιστών και των Γερμανών και τις μάχες στον Αναβο και στον Κατσοματάδω για την 76η επέτειο της οποίας συγκεντρωθήκαμε σήμερα εδώ αποδίδοντας τον ελάχιστο φόρο τιμής στους νεκρούς και στους συντελεστές της επιτυχίας της.
Οι Γερμανοί που είχαν γνώση πια για την έκταση των οργανωμένων δυνάμεων του ΕΑΜ και την ύπαρξη και δράση των ένοπλων δυνάμεων του ΕΛΑΣ κινούνταν προς την ύπαιθρο με πολυάριθμες και καλά εξοπλισμένες δυνάμεις. Πριν λίγες μέρες, άλλωστε, είχαν υποστεί βαρύ πλήγμα στον «Αναβο» κοντά στα Φλώρια της επαρχίας Σελίνου.
[Εδώ πρέπει να τονιστεί για να γνωρίζουν οι νεότερες γενιές ότι αντίσταση κατά τη διάρκεια της κατοχής δεν έκαναν όλοι. Υπήρχαν οι ριψάσπιδες, οι φυγάδες, οι μαυραγορίτες και τέλος οι συνεργάτες των Γερμανών που δεν ήταν και λίγοι. Είναι γνωστό ότι μόνο στο νομό Χανίων έχουν επιβληθεί μεγάλες ποινές από το ειδικό δικαστήριο δωσίλογων σε 130 Χανιώτες το 1946– συνεργάτες των Γερμανών. Εκτός όσων για λόγους σκοπιμότητας της εποχής δεν οδηγήθηκαν στο ειδικό δικαστήριο ή απαλλάχθηκαν με βουλεύματα, άλλοι δε πλαισίωσαν τις υπηρεσίες του μεταπολεμικού κράτους.]
Στις 9 Αυγούστου, ο νεαρός ΕΠΟΝίτης Χουδαλάκης, ειδοποίησε τη διοίκηση του 3ου τάγματος Κισάμου – Σελίνου του ΕΛΑΣ, που είχε έδρα το χωριό Καλάθαινες, ότι έντεκα μεγάλα γερμανικά αυτοκίνητα και ένα τανκς με εκατό και πάνω Γερμανούς πέρασαν για τα εννιά Χωριά.
Μόλις η είδηση ελήφθη, ελήφθη και η απόφαση που δεν μπορούσε να ήταν άλλη από την αντιμετώπιση που άξιζε σε φασίστες, υστερικούς κατακτητές. Διοικητής του Τάγματος ήταν ο Νίκος Τσαμαντής με καπεταναίους, το Παπά Σπύρο Κουντουράκη και το Σγουρομάλη, τον (καπετάν Μάνωλα) όπως συνήθιζαν να τον αποκαλούν οι γνωστοί του.
Στο σημείο αυτό θα σταθώ ιδιαίτερα στους πρωταγωνιστές της Μάχης από τα στοιχεία που έχω συλλέξει αλλά και από τις δικές τους αφηγήσεις και μαρτυρίες που έχουν διασωθεί. Και θα ξεκινήσω με τον ΑΝΤΑΡΤΟΕΠΟΝΙΤΗ Γιώργη Μ. Σγουρομάλλη όπως ο ίδιος περιγράφει τη συμμετοχή του στη Μάχη της Σήραγγας στην εφημερίδα “ΑΛΗΘΕΙΑ” στις 28 Φλεβάρη του 1984.
Γεννήθηκα στις Καλάθενες Κισσάμου το 1927. Στα τέσσερα μου χρόνια ορφάνεψα από μητέρα, αφήνοντας εμένα και δύο μικρά κοριτσάκια. Την ανατροφή μας ανέλαβε ο παππούς μου ο καπετάν Μανωλας. Ο παππούς ήταν πραγματικά μεγάλος πατριώτης. Μια φορά στους βαλκανικούς πολέμους και άλλη μία φορά στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο κατέβηκε από την Αμερική στην Ελλάδα και πολέμησε σαν εθελοντής για την πατρίδα. Είχε χαρτιά οπλαρχηγού και έπαιρνε και μία μικρή σύνταξη.
Τις πρώτες μέρες της κατοχής πήρε τους Άγγλους από το Καστέλι τους οδήγησε στην Αγία Ρουμέλη από όπου έφυγαν με υποβρύχιο. Τον πρόδωσαν μετά στους Γερμανούς και διώκονταν όλα τα χρόνια της κατοχής. Οργανώθηκε από τους πρώτους στο ΕΑΜ και πήρε μέρος σε πολλές συγκρούσεις με τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους. Ο παππούς μου, μου έκανε από όταν ήμουν μωρό ακόμη σοβαρή διδασκαλία για την αγάπη προς την πατρίδα και με εκπαίδευσε στα όπλα.
– Να ‘σαι μου λεγε καλός αγωνιστής και να αγαπάς την πατρίδα. Από πέντε χρόνων μου είχε δώσει ένα όπλο που το κρύβαμε στον αχυρώνα. Όταν έπεσαν οι αλεξιπτωτιστές τον παρακάλεσα να κατέβω μαζί του στο Καστέλι μα επειδή ήμουνα μικρός δεν με άφησε. Με έστειλε στο γυμνάσιο μα εμένα ο νους μου ήταν στο τουφέκι. Παράτησα το σχολείο και οργανώθηκα στην ΕΠΟΝ με καθοδηγητή ένα πολύ σπάνιο και συνειδητό παιδί τον Βάσο Χουδαλάκη και αργότερα τον αγνό και θαρραλέο αγωνιστή Φώτη Παπαδόπουλο από τη Βλαχερωνίτισσα Κυδωνίας, μέλος του Νομαρχιακού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, που σκοτώθηκε στον εμφύλιο πόλεμο. Μία μέρα ακούστηκε πως ο παπά Σπύρος με την παρέα του στα εννιά χωριά σκότωσαν ένα Γερμανό.
Με παίρνει ο παππούς μου και γυρίσαμε σπίτι με σπίτι για να ξεσηκώσουμε στα όπλα το χωριό. Σε λίγες μέρες ήρθαν στο χωριό ένας Μακεδόνας κυρ Νίκο τον έλεγαν ( πρόκειται για τον Μιχάλη Κλειάνη – κουμπάρο) ο Νίκος Τσαμαντής και άλλοι πολλοί και έστησαν το αρχηγείο τους στο σχολείο του χωριού. Μία μέρα ξεκινάμε για την Κρύα Βρύση, πρόκειται για το χωριό του ταγματασφαλίτη Παπαγιαννάκη, με ομαδάρχες τον παππού μου τον Μπαντουρόγιαννη, τον Παπασπύρο και άλλους και ζώσαμε το χωριό. Η ομάδα του παππού μου σταμάτησε σε κακό σημείο δίπλα στα σπίτια. Έφτασαν λοιπόν ξαφνικά Γερμανοί με ένα αυτοκίνητο και άρχισαν να μας χτυπούν.
Γλιτώσαμε ευτυχώς χωρίς θύματα. Η ομάδα του Μπαντούρη έπιασε τον ιδιαίτερο του Παπαγιαννάκη τον Απαλάκη που μετά τον καθάρισαν. Μια άλλη μέρα ο Βάσος Χουδαλάκης μας πληροφορεί ότι πέρασαν 11 γερμανικά αυτοκίνητα για τα Εννιά Χωριά. Αμέσως λέει ο Τσαμαντής τους ομαδάρχες να πάμε να τους χτυπήσουμε. Ο κυρ-Νίκος (Μιχάλης Κλειάνης) μου έλεγε να μην πάω εγώ επειδή ήμουνα μικρός επέμενα όμως με πείσμα και πήγα.
Φτάνοντας στη σήραγγα μας τοποθέτησαν στα κατάλληλα σημεία και όταν έφτασαν τα αυτοκίνητα αρχίνιξε ένα τρομερό καταχτύπι. Κάποιος Μπαντέλογιαννης από το Καστέλι έριξε τον πρώτο πυροβολισμό χωρίς να περιμένει να μπουν όλα τα αυτοκίνητα στον κλοιό όπως προέβλεπε το σχέδιο. Ο παπα Σπύρος με είχε τοποθετήσει σε ένα τοίχο στο πιο επικίνδυνο σημείο. Αν εγκατέλειπα τη θέση μου μπορούσαν να κινδυνέψουν πολλοί δικοί μας. Τόσο προκεχωρημένη ήταν η θέση μου που από λίγο να με σκοτώσουν δικοί μας γιατί με περνούσαν για Γερμανό.
Μία στιγμή βλέπω δύο Γερμανούς στα 20 μέτρα. Χωρίς να τα χάσω πυροβολώ τον ένα και μένει σέκος ενώ ο άλλος με το ταχυβόλο πέφτει προμυδών στα κλαδιά και αρχίζει τις ριπές. Τότε κατάλαβα πως εκεί γύρω ήμουνα μοναχός και φεύγω από τον τοίχο. Βλέπω μόνο τον Τσαμαντή που ερχόταν από το μέρος που ήταν σκοτωμένοι και τους έριχνε τις χαριστικές βολές. Του λέω πως σκότωσα ένα Γερμανό αλλά υπάρχει άλλος ένας εκεί με ταχυβόλο.
Δεν πρόλαβα να το πω και μας αρχινά τις ριπές. Πιάσε τον τοίχο μου λέει ο Τσαμαντής και εγώ θα τον κεράσω. Πραγματικά πήγε από το ακάλυπτο μέρος του τοίχου και τον σκότωσε. Κράτα μου λέει μετά άμυνα να του πάρω το ταχυβόλο. Όχι πάμε του λέω και φύγαμε προς το εκκλησάκι. Βγήκαν οι άλλοι συναγωνιστές από την Πλάγια τους φάνηκε απίστευτο πώς ήμουν εγώ σε αυτό το σημείο που Λίγο έλειψε να με σκοτώσουν οι ίδιοι περνώντας με Γερμανό.
Αυτά τα λίγα για τη μάχη στη σήραγγα που καταφέραμε να δώσουμε ένα καλό μάθημα στους κατακτητές και να περιορίσουμε τις κινήσεις του στην ύπαιθρο. Σε αυτό το σημείο θα σας διαβάσω για πρώτη φορά το σημείωμα του ηρωικού καπετάνιου του ΕΛΑΣ Νίκου Τζαμαντή προς τον ΕΠΟΝίτη Γιώργη Σγουρομάλλη για το πως έσωσε την ζωή ο ένας τον άλλον την ώρα της μάχης.
“Χολαργός 11/7/87
Αγαπητέ συναγωνιστή Γιώργο Σγουρομάλλη, σου στέλνω τη φωτογραφία που μου ζήτησες για ενθύμιο ως αντάρτης. Ως καπετάνιος του 14ου συντάγματος σε είχα τοποθετήσει στα όπισθεν μου σ΄ένα ύψωμα, στη μάχη που δώσαμε στο Κατσοματάδω. Μου έσωσες τη ζωή από τους Γερμανούς που είχαν αρχίσει να προχωρούν και τους συγκράτησες. Όταν βγήκα στο ύψωμα που ήσουν και εσύ, χτυπήσαμε τους Γερμανούς, τους καθηλώσαμε, χωρίς να ξέρουν τη δική μας δύναμη και γλιτώσαμε από μεγάλο κίνδυνο και οι σφαίρες έπεφταν σαν βροχή.
Με εκτίμηση
Καπετάνιος 14ου Συντάγματος
Νίκος Τσαμαντής”
Απολογισμός της Μάχης
Οι Γερμανοί τα είχαν χάσει κυριολεκτικά και υποχώρησαν με βαριές απώλειες, που υπολογίστηκαν σε πάνω από 20 νεκρούς. Ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και ο Γερμανός Κομαντατούρ της περιοχής Στροβλών, Βάλτερ, βασανιστής ακουστός για την αγριότητα και βαρβαρότητα που διέκρινε, καταδυναστεύοντας ολόκληρη την περιοχή.
Πάνω στη βράση της Μάχης, ενθουσιασμένος από τη νίκη και χωρίς την απαραίτητη προφύλαξη, κατέβηκε στον αμαξωτό δρόμο ΕΠΟΝίτης Μανόλης Μαλανδράκης από τα Καρθιανά Κισάμου, όπου τον βρήκαν οι σφαίρες του εχθρού και τον άφησαν νεκρό. Όταν έφευγαν, οι χιτλερικοί, εξοργισμένοι και από το αναπάντεχο πάθημά τους εκτέλεσαν εν ψυχρώ τον Γιάννη Μοτάκη από τον Κατσοματάδω.
Για τον ΑΝΤΑΡΤΟΕΠΟΝΙΤΗ Βασίλη Δημ. Χουδαλάκη υπάρχει δημοσιευμένο το βιογραφικό του σημείωμα στην εφημερίδα Ριζοσπάστης από την ΚΟΒ Βουλγάρω στις 21 Μαΐου 1981 τα μέλη της οποίας προσέφεραν οικονομική ενίσχυση στην εφημερίδα στη μνήμη του.
“ Ο αγωνιστής Βασίλης Δημ. Χουδαλάκης γεννήθηκε το 1926 στο Καστέλι Κισσάμου Χανίων. Η χιτλερική κατοχή τον βρήκε μαθητή Γυμνασίου. Το 1942 μαζί με τον συμμαθητή του Μανώλη Μαλανδράκη πέρασε από γερμανικό στρατοδικείο με την κατηγορία ότι έκανε σαμποτάζ εναντίον των στρατευμάτων κατοχής. Καταδικάστηκε σε φυλάκιση και κλείστηκε στις φυλακές Αγυιάς.
Όταν αφέθηκε ελεύθερος οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ και δούλεψε στην επαρχία Κισάμου όπου ανέπτυξε πλούσια δράση. Τον Αύγουστο 1944 πήρε μέρος στην μάχη των Τοπολίων (Σήραγγα) ενάντια στους Γερμανούς.
Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου βρέθηκε στην Αθήνα πήρε μέρος στις μάχες πιάστηκε και κλείστηκε στο στρατόπεδο Χασανίου από όπου λίγο αργότερα δραπέτευσε.
Έδωσε εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πέτυχε 6ος στη σχολή Χημείας.
Το 1947 πιάστηκε από την Ασφάλεια. Στη φυλακή από τις κακουχίες και τα βασανιστήρια αρρώστησε βαριά για αυτό και αφέθηκε ελεύθερος.
Επέστρεψε στο χωριό του, Βούλγαρου Κισσάμου και στις 22 Οκτωβρίου 1949 πέθανε.”
Πρέπει να αναφερθεί ότι το σπίτι του στο Βουλγάρω είχε γίνει κατά ένα τρόπο κέντρο του αγώνα στην περιοχή. Δραστηριότητες επιμελητείας , γραφομηχανή που γραφόταν δελτία, καθώς και πολύγραφος. Οι δραστηριότητες αυτές προδόθηκαν, έγινε μπλόκο από τους Γερμανούς στη γειτονιά του και ο πατέρας του Δημήτρης Χουδαλάκης μέλος του ΕΑΜ στην προσπάθεια του να ειδοποιήσει το γιό του Βασίλη, που για λόγους ασφάλειας της ζωής του διανυκτέρευε εκτος της οικίας του, εντοπίστηκε απο το Γερμανικό απόσπασμα και δολοφονήθηκε προσθέτοντας το ονομά του στους ήρωες τυο αντιφασιστικού αγώνα.
Ο Βασίλης Δ. Χουδαλάκης από μαρτυρίες όσων τον γνώρισαν, αλλά και των συντρόφων του, υπήρξε πρότυπο λαϊκού αγωνιστή με ήθος, αυταπάρνηση, προσφορά και βαθιά πίστη στο λαϊκό κίνημα. Ήταν ένα από τα κοφτερά μυαλά στην υπηρεσία της επιστήμης που ο πρόωρος χαμός του στέρησε τις γνώσεις του από την κοινωνία, κατατάχθηκε όμως επάξια στο πολυσέλιδο μαρτυρολόγιο του λαού μας, ο τρόπος ζωής και δράσης του, αποτελούν παράδειγμα και σήμερα για τους αγωνιστές της λαϊκής πάλης.
Ο ΑΝΤΑΡΤΟΕΠΟΝΙΤΗΣ Μαλανδράκης Μανώλης από τα Καρθιανά Κισσάμου 1926 – 1944
Φίλος και συνεργάτης στο σχολειό και στον αγώνα με το Βασίλη Χουδαλάκη.
Από μαρτυρία που έχει δημοσιευθεί στην εφημερίδα “Αλήθεια” 28 Φλεβάρη του 1984 αναφέρεται σχετικά:
“Την παραμονή της μάχης επιστρέφοντας στο σπίτι μας ο Βασίλης ήρθε μαζί με τον φίλο και συμμαθητή τους στο γυμνάσιο Μανώλη Μαλανδράκη από τα Καθιάνα Κισσάμου που ήταν και αυτός Επονίτης και κρατούσε ένα αγγλικό τουφέκι και ένα γερμανικό πιστόλι και σε συνέχεια τον προώθησε στον κύρ Νίκο ,ή κουμπάρο, που αναφέρει ο Γιώργης Σγουρομάλλης και τον Νίκο τον Τσαμαντή από τα Μεσκλά Κυδωνίας. Τότε δόθηκε η εντολή στον Βασίλη μόλις περάσει φάλαγγα από Γερμανικά αυτοκίνητα προς Εννιά Χωριά να τους ειδοποιήσει.
Κατά σύμπτωση την επόμενη μέρα και ενώ είμεθα στη θέση “Αγραμύγδαλος” του χωριού μας για δουλειά, θα ήταν 9:00 το πρωί όταν είδαμε να κατηφορίζουν γερμανικά αυτοκίνητα από αμαξωτό με κατεύθυνση προς τα Εννιά Χωριά. Τότε μου είπε μέτρα τα από μέσα σου και τα μετρώ και εγώ για να μην κάνουμε λάθος. Αμέσως έφυγε, αφού μου είπε πάω να ειδοποιήσω την ομάδα να τους χτυπήσουμε όπου και έγινε το απόγευμα της ίδιας μέρας κατά την επιστροφή των Γερμανών. Όταν γύρισε μου εξιστόρησε τα γεγονότα της μάχης όπου ο ΕΛΑΣ είχε μια απώλεια σκοτώθηκε ο ανταρτοεπονίτης Μανώλης Μαλανδράκης που έχω προαναφέρει.”
Στο σημείο αυτό θα σταθώ ιδιαίτερα στον Καπετάνιο Παπά Σπύρο Κουντουράκη γιατί πρέπει να αναδειχτεί η συμμετοχή του λαϊκού κλήρου στον αντιφασιστικό αγώνα αλλά και γιατί θεωρώ ότι πρέπει ο άνθρωπος αυτός να τιμηθεί και από την τοπική εκκλησία. Γεννήθηκε στα Φραγκιανά-Μουστάκο Σελίνου από αγρότες γονείς. Τελείωσε το Γυμνάσιο Παλαιόχωρας Σελίνου και μετά το Γυμνάσιο χειροτονήθηκε Ιερέας και διορίζεται στην περιοχή Εννιά Χωριών Κισσάμου. Παντρεύτηκε την Αικατερίνη, κόρη του Ραϊσάκη Στέφανου από τη Λίμνη όπου και κατοικούσαν. Απέκτησε μια κόρη, τη Σοφία (σύζυγος Ιωάννη Στ. Λουράκη).
Ο αλτρουϊσμός του για τον συνάνθρωπό του ήτο απαράμιλλος. Απο το βιβλίο του Λευτέρη Ηλιάκη διαβάζομε περιληπτικά τη μεγάλη δράση του: ο ξακουστός “ανταρτόπαπας” πρώτος από τους πρώτους στον ένοπλο αγώνα, εναντίον των χιτλερικών. πήρε μέρος στην Μάχη της Κρήτης και το πιστόλι στη μέση του το πήρε παλικαρίσια στην πάλη του με Γερμανό αλεξιπτωτιστή. Πήρε ενεργό μέρος στην Μάχη του Φλωρίων Αγρημοκεφάλας το 41′ , στην ένοπλη σύγκρουση με ομάδα Γερμανών στο Στόμιο στην περιοχή της Βάθης, Εννιά Χωριών και σε άλλες ένοπλες συγκρούσεις του ΕΛΑΣ με τους κατακτητές.
Για τη δράση του αυτή είχε επικηρυχθεί από τους Γερμανούς μαζί με τους δυο διαλεχτούς συνεργάτες και συμπολεμιστές του, ΓΙΩΡΓΗ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ και το δάσκαλο ΜΑΝΩΛΗ ΜΑΣΟΥΡΗ που σκοτώθηκαν από τους χιτλερικούς. Επίσης στην ημερήσια διαταγή του 14ου συντάγματος του ΕΛΑΣ της 3ης Μαίου 1945 αναφέρεται, προς τους κάτωθι αξιωματικούς και καπετανέους του Συν/τος εκφράζω την πλήρη ευαρέσκειά μου διότι έμειναν πιστοί μέχρι τέλους εις τον αγώνα παρόλας τας κακουχίας και στερήσεις των. (ακολουθούν ονόματα μεταξύ αυτών και με αριθμό 17) Καπετάνιος Παπάς Κουντουράκης Σπύρος (Μουστάκο Σέλίνου).
Ο παπά Σπύρος δολοφονήθηκε άνανδρα σε ενέδρα κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Όπως και ο Μιχάλης Κλειάνης (κουμπάρος) δολοφονήθηκε μετά από άγρια βασανιστήρια στην ασφάλεια και το σώμα του το πέταξαν στο δρόμο Ταυρωνίτη – Βουκολιές στη διαστάυρωση προς Πολεμάρχι. Στο νεκροταφείο του Πολεμαρχίου τον έθαψε μια ατρόμητη αγωνίστρια. Περί το 2000 τα παιδιά του κατέβηκαν από τη Μακεδονία και μετέφεραν τα οστά του.
Αγαπητές και αγαπητοί συναγωνιστές και συναγωνίστριες, συντρόφισσες και σύντροφοι τιμημένοι αγωνιστές της Εθνικής μας Αντίστασης. Φίλοι και φίλες τιμώντας σήμερα τους νεκρούς και σου συντελεστές της Μεγάλης αυτής Μάχης τιμούμε ταυτόχρονα τους 39.000 εκτελεσμένους τους 600.000 που πέθαναν από πείνα, τους 100.000 που δεν γύρισαν από τα στρατόπεδα της Γερμανίας, τα 1500 χωριά που καταστράφηκαν και τα ολοκαυτώματα που ξεπερνούν κάθε όριο φαντασίας τιμούμε δηλαδή 13,2% του πληθυσμού μας που θυσιάστηκε.
Ο αγώνας στα χνάρια που μας άφησαν όλοι αυτοί πρέπει να συνεχιστεί μέχρι την τελική δικαίωση που θα πραγματοποιηθεί για΄τι είναι νομοτέλεια.
Ο αγώνας αυτός θα είναι δύσκολος θα χρειαστεί τιτάνια προσπάθεια αλλά ας έχουμε πάντα κατά νου τα αθάνατα λόγια του Μπρεχτ. «Χρειάζονται πολλά τον κόσμο για να αλλάξεις οργή & επίμονη, γνώση και αγανάκτηση, γρήγορη απόφαση, στόχαση βαθιά ψυχρή υπομονή και αφάνταστη καρτερία, κατανόηση της λεπτομέρειας και κατανόηση του συνόλου. Μονάχα η πραγματικότητα μπορεί να μας μάθει πως την πραγματικότητα να αλλάξουμε.»
Τιμή και δόξα στους νεκρούς και τους αγωνιστές της Μάχης του Κατσοματάδω.
ΖΗΤΩ Η ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΝΙΚΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ.
Σπύρος Δαράκης πρόεδρος μαρτυρικής ΜΑΛΑΘΥΡΟΥ
Πρώην Δήμαρχος Μηθύμνης και ιδρυτικό μέλος του Δικτύου Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδος περιόδου 41΄-45΄ (ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ)