Του Σίμου Ανδρονίδη
Πριν από λίγες ημέρες, η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, ανακοίνωσε και επίσημα ό,τι προβαίνει εκ νέου στον εμπλουτισμό ουρανίου κατά 20%, επιβεβαιώνοντας ουσιαστικά την στροφή και στη δική του πολιτική όσον αφορά την απόκτησης πυρηνικής τεχνογνωσίας, μετά από την απόφαση των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, επί προεδρίας Τραμπ, αρχικά να αμφισβητήσουν την συμφωνία μεταξύ της ομάδας ‘5+1’ και της Ιρανικής πλευράς για τον έλεγχο και δη τον διεθνή έλεγχο του πυρηνικού προγράμματος της χώρας, με αντάλλαγμα την άρση των κυρώσεων.[1]
Όσον αφορά τα της συμφωνίας, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε, δίδοντας βάση στη σύγχρονη και πρακτική διπλωματική γλώσσα πως επρόκειτο για μία συμφωνία τύπου win-win, ισορροπημένη και συμπεριληπτική, στο βαθμό που περιλαμβάνει και συνάμα απαντά σε ζωτικά ζητήματα που άπτονται των συμφερόντων των δύο μερών. Από τη μία μεριά της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, που προέταξε την κρίσιμη στιγμή, τις συνέπειες που επιφέρει η παράταση του καθεστώτος των κυρώσεων στην κοινωνία και στην οικονομία της χώρας, και, από την άλλη μεριά, της ομάδας ‘5+1’ που πέτυχε τον έλεγχο και τον κατά τι περιορισμό σε συγκεκριμένα όρια του Ιρανικού πυρηνικού προγράμματος.
Επιλέγοντας έναν στιβαρό, θεωρητικά, όρο, κάνουμε λόγο για μία συμφωνία που εντάσσεται στο σχήμα του Mujafer Sherif περί ‘superordinate goals,’[2] ήτοι για την θέσπιση εκείνων των στόχων που για να επιτευχθούν απαιτούνται βήματα και δη σημαντικά βήματα και από τις δύο πλευρές. Κάτι που επιτεύχθηκε στην συμφωνία για τον έλεγχο του Ιρανικού πυρηνικού προγράμματος που υπήρξε προϊόν εκατέρωθεν συμβιβασμών, με τις ΗΠΑ να επενδύουν και στη δυνατότητα της εμπλοκής και άλλων δυνάμεων, χωρών-μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), και επίσης, συμμάχων του Ιράν, όπως η Ρωσία. H συμφωνία του 2015, υπογεγραμμένη στο μέσο μίας δεκαετίας συγκρούσεων και ταραχών (κάτι που συνεχίζεται και σήμερα), έθεσε τις βάσεις για την διαμόρφωση ενός νέου πλαισίου ισορροπιών και συσχετισμών στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, προσφέροντας λύσεις εκεί όπου αυτές παλαιότερα εξέλιπαν.
Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ το 2016, σημασιοδότησε μία δραστική στροφή της εξωτερικής πολιτικής των Ηνωμένων Πολιτειών, όσον αφορά την λειτουργικότητα της συμφωνίας, με τις ΗΠΑ, να προσλαμβάνουν το Ιράν ως μείζονα περιφερειακή απειλή για τα συμφέροντα τα δικά τους και των συμμάχων τους στη Μέση Ανατολή, προχωρώντας σε μία πολιτική λεκτικής και σε ένα δεύτερο επίπεδο, έμπρακτης υπονόμευσης της συμφωνίας που δεν ‘καλύπτει’ τις ανάγκες ασφαλείας των ΗΠΑ, ‘χαϊδεύοντας’ παρά ελέγχοντας το Ιράν και το πυρηνικό του πρόγραμμα. Εάν η προεδρική θητεία Ομπάμα, λίγο πριν από το τέλος της, έστερξε να εμπλακεί στην ευόδωση μίας συμφωνίας αναγνωρίζοντας τις λεπτές περιφερειακές ισορροπίες και υπόρρητα, τον ρόλο που διαδραματίζει το Ιράν στην περιοχή, επιλέγοντας τον έλεγχο για αυτό που συνιστά μείζον ‘φόβο’ (το Ιράν ως ‘πυρηνική δύναμη’ στο μέλλον), τότε, η θητεία Τραμπ, προσιδίαζε προς τον άξονα εφαρμογής μίας πολιτικής πίεσης προς την Ισλαμική Δημοκρατίας, καθιστώντας την συμφωνία και την αποχώρηση της από αυτήν (2018), ως εργαλείο ανα-διάταξης συσχετισμών και συμμαχιών στη Μέση Ανατολή.
Έτσι, περαιτέρω, θα πούμε, πως, η αποχώρηση από την συμφωνία, απαντά ή λαμβάνει υπόψιν τις ανησυχίες που εκφράζει το Ισραήλ (περιφερειακός ανταγωνισμός Ιράν-Ισραήλ), ενώ παράλληλα, εκδηλώνεται με τέτοιον τρόπο, ώστε να συμπεριλάβει στην εξίσωση χώρες της περιοχής, όπως αραβικές-σουνιτικές μοναρχίες που ανησυχούν για τις περιφερειακές-γεω-πολιτικές κινήσεις του Ιράν. Με αυτόν τον τρόπο, η πίεση είναι άμεση και κλιμακούμενη, ασκούμενη και από τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και από ένα μπλοκ χωρών που από κοινού δομούν ή αλλιώς, κατασκευάζουν ένα γεω-πολιτικό αντίβαρο απέναντι στην Ιρανική παρεμβατικότητα και ‘απειλή.’
Με αυτό το πνεύμα μπορούμε να προσεγγίσουμε και την σύγκλιση μεταξύ Ισραήλ και σουνιτικών μοναρχιών, σύγκλιση που έλαβε την μορφή υπογραφής των περιώνυμων ‘Συμφωνιών του Αβραάμ,’[3] ως αντανάκλαση των βαθύτερων διεργασιών που συντελούνται στην περιοχή, φθάνοντας έως το μαλακό υπογάστριο του Ιράν που πλέον, μαζί με το Ιράκ, ενσωματώνει και την Συρία. Η αποχώρηση των ΗΠΑ από την συμφωνία και από το περιεχόμενο της συνακόλουθα, είναι μία επίδειξη δύναμης ή επιταχυντής διεργασιών και καταλύτης επίτευξης συμμαχικών μπλοκ;
Ακόμη και εάν κλείνει προς την δεύτερη εκδοχή, αυτή η αμφισβήτηση-υπονόμευση και αποχώρηση αποτελεί μία εσφαλμένη στρατηγική, στο βαθμό όπου αφήνει ελεύθερο το πεδίο στο Ιράν με το οποίο είχε επιτευχθεί μία συμφωνία πάνω στη βάση ενός ‘κοινού παρονομαστή,’ δεν το δεσμεύει πλέον στους στόχους μείωσης της διαδικασίας εμπλουτισμού ουρανίου, προσφέροντας του το έναυσμα μίας εκ των έσω συνεχιζόμενης νομιμοποίησης της συμφωνίας, από την στιγμή όπου οι ΗΠΑ της έδωσαν ένα σημαντικό κανονιστικό πλήγμα (εάν τονίσουμε πως η συμφωνία επιθυμούσε να συμβάλλει στη δημιουργία τυπικού ‘κανόνα’), προβάλλει μία στενή οπτική που στην καλύτερη των περιπτώσεων θεωρεί αυτού του είδους την διπλωματική προσέγγιση ως χάσιμο χρόνου. Πόσω μάλλον που το Ιράν δεν δείχνει δείγματα γραφής ως προς την συμμόρφωση του.
Ο εκ νέου εμπλουτισμός ουρανίου σε ποσοστό 20%, δεν συνιστά απλή αντίδραση της Ισλαμικής Δημοκρατίας που αντλεί εδώ από το σχήμα ‘δράση-αντίδραση,’ αλλά, αντιθέτως, συνιστά κίνηση ανα-προσαρμογής στην νέα κατάσταση, που επιχειρεί επίσης, ευρύτερα, να αναδείξει, πέραν της απονομιμοποίησης μίας ήδη υπονομευμένης συμφωνίας, και το ό,τι το Ιράν αφήνει σταδιακά πίσω τις συνέπειες που προκάλεσε η δολοφονία με την χρήση τεχνολογίας ‘drones,’ (από τις ΗΠΑ), του διοικητή του σώματος των ‘Φρουρών της Επανάστασης,’ Κάσεμ Σουλεϊμάνι.
Και τι προτιμότερο για κάτι τέτοιο, από την επιλογή ενός προνομιακού για το ίδιο πεδίου άσκησης εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, όπως είναι το πυρηνικό του πρόγραμμα, αυτή η ‘ενσάρκωση’ του ισχυρού, ‘περήφανου’ και ανεξάρτητου έναντι ξένων απειλών και πιέσεων, Ιράν;
Το γεω-πολιτικό παίγνιο διευρύνεται, εάν ληφθεί υπόψιν η παράμετρος της επαναπροσέγγισης της Σαουδικής Αραβίας και άλλων σουνιτικών μοναρχιών (χώρες-μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου)[4] με το Κατάρ, καθώς επίσης, και της ανάληψης προεδρικών καθηκόντων από το τον Τζο Μπάιντεν. Που καλείται, όπως και η νέα Αμερικανική διοίκηση, να θέσει πρωταρχικά το ερώτημα: Ποιους στόχους πέτυχε τελικά η απόφαση των ΗΠΑ να αποχωρήσουν από την συμφωνία για τον έλεγχο του Ιρανικού πυρηνικού προγράμματος;
Όσον αφορά την άσκηση της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, στόχος δεν πρέπει να είναι η απο-πυρηνικοποίηση του Ιράν, κάτι που προϋποθέτει ίσως και την χρήση άλλων μέσων, αλλά και την παραγνώριση του ό,τι το Ιράν, κατά την διάρκεια αυτών των ετών, έχει προχωρήσει στο στόχο του που είναι πρωταρχικά η απόκτηση πυρηνικής τεχνογνωσίας.
Απεναντίας, διακύβευμα πρέπει να είναι η αποτροπή μετατροπής του Ιράν σε πυρηνική δύναμη, με το τελευταίο να λειτουργεί ως μία επιπλέον βραδυφλεγή βόμβα στην περιοχή. Ο διπλωματικός ρεαλισμός επιτάσσει την συζήτηση και την διαπραγμάτευση.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Για την απόφαση του εμπλουτισμού ουρανίου από το Ιράν, βλέπε σχετικά, ‘Ιράν: Σε εξέλιξη εμπλουτισμός ουρανίου στο 20%,’ Διαδικτυακή έκδοση εφημερίδας ‘Η Καθημερινή,’ 04/01/2021, https://www.kathimerini.gr/world/561215323/iran-se-exelixi-employtismos-oyranioy-sto-20/ «Τη διαδικασία εμπλουτισμού ουρανίου στο 20% επανέλαβε το Ιράν, όπως ανακοίνωσε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Αλί Ραμπιέι στο πρακτορείο ειδήσεων Mehr.
Σημειώνεται πως ο βαθμός αυτός εμπλουτισμού δεν επιτρέπεται από τη διεθνή συμφωνία του 2015 για τον έλεγχο του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος».
[2] Βλέπε σχετικά, Sherif Mujafer, ‘Group conflict and co-operation,’ London, Routledge and Kegan Paul, 1966.
[3] Οι συγκλίσεις που επήλθαν, θέτουν ως στρατηγικό επίδικο την συρρίκνωση του Ιρανικού ‘ζωτικού χώρου’ στην περιοχή.
[4] Για την επαναπροσέγγιση αυτών των χωρών με το Κατάρ, μετά από την κρίση που προκάλεσε το 2017 η απόφαση χωρών-μελών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου να προβούν στη διακοπή των διπλωματικών τους σχέσεων με το Κατάρ που θεωρήθηκε ως χώρα ‘αποσυνάγωγος’ στην περιοχή, βλέπε σχετικά, Φίλης Κωνσταντίνος, ‘Συσχετισμοί ισχύος,’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα Σαββατοκύριακο,’ 09-10/01/2020, σελ. 43.