Συνεχίζομε την αναφορά στο ριζίτικο τραγούδι με το παρακάτω συγκλονιστικό ριζίτικο που δείχνει το μέγεθος της φιλοξενίας που χαρακτηρίζει τον Κρητικό λαό:
Μην τονέ πεις πως πόθανα
Μάννα, κι αν έρθουν οι φίλοι μου, έρθουν οι γ’ εδικοί μου
μην τονέ πεις πως πόθανα και τσοι κακοκαρδίσεις
Στρώσε την τάβλα να γευτούν, κρεββάτι για να θέσουν
και το αποξημέρωμα που σ’ αποχαιρετούσι
πέστονε, πως απόθανα!|
Ο αντρειωμένος
Άλλο ριζίτικο χιλιοτραγουδισμένο
«Τον αντρειωμένο μην τον κλαις όσο κι’ αν αστοχήσει
Μ’ αν αστοχήσει μια και δυό, πάλι αντρειωμένος είναι!
Πάντα ν’ η πόρτα -ν- τ’ ανοιχτή κι η ταβλα -ν- του στρωμένη
και τ’ αργυρό του το σκαμνί όμορφα στολισμένο
χαροκοπούν οι φίλοι -ν- του χαρά στον αντρειωμένο
Ο ιστορικός Ι. Μουρέλος, στο σπουδαίο έργο του καταχωρεί το ριζίτικο αυτό στο κεφάλαιο που περιγράφει την κατάσταση που επικράτησε στα Σφακιά μετά την καταστολή της επανάστασης του Δασκαλογιάννη. Απεικονίζει τους Σφακιανούς, που όσο κι αν καταστράφηκαν το 1771, δεν έπαψαν να ‘ναι «αντρειωμένοι». Κατ’ επέκταση απεικονίζει όλους τους Κρήτες που όρθωσαν το ανάστημά τους σε μια ολόκληρη Οθωμανική αυτοκρατορία Και όσες φορές και αν νικήθηκαν, σφάχτηκαν, καήκαν τα χωριά τους, τα σπίτια τους, οι γυναίκες και τα παιδιά τους, πάλι ξανασηκωνόταν και πιάναν τη μάχη. Μέχρι που έδιωξαν τους Τούρκους και ενώθηκαν με την Ελλάδα
Αητέ που κάθεσαι ψηλά
Αητέ που κάθεσαι ψηλά στ’ όρος το χιονισμένο
τρώεις το δρόσος του χιονιού, πίνεις νερό κατάκρυο
λαγό κι αν πιάσεις γεύεσαι, περδίκι και δειπνάς το
φιλείς και κόρην όμορφη
Αλληγορικό τραγούδι κι’ αυτό, αναφέρεται στους χαΐνηδες κατά τον ιστορικό Παπαγρηγοράκη. Η παρομοίωση του επαναστάτη με τον αετό είναι χαρακτηριστική. Βασιλική – ο αετός βασιλιάς των πτηνών – θεωρούσε ο σκλαβωμένος ραγιάς την λεύτερη ζωή του χαΐνη στα βουνά, και ας ήταν τραχειά και επικίνδυνη. Αρκούσε που δεν είχε την καταπίεση του τυράνου.
Τ’ αγρίμια
Αγρίμια κι’ αγριμάκια μου, λάφια μου μερωμένα,
πέτε μου που ν’ οι τόποι σας και πουν’ τα χειμαδιά σας
– Μαδάρες είν’ οι τόποι μας, λέσκες τα χειμαδιά μας
τα σπηλιαράκια τω γκρεμνώ είναι η κατοικιά μας
Και αυτό το πασίγνωστο τραγούδι είναι αλληγορικό. Η μελωδία του δεν είναι θλιβερή και θρηνώδης αλλά «αρέατη» κι ενθουσιώδης.
Αγρίμια είναι οι ασυμβίβαστοι με τον κατακτητή Κρήτες, οι επαναστάτες! Και ο φανταστικός διάλογος γίνεται ανάμεσα στον σκλαβωμένο κατωμερίτη και στον επαναστάτη που ζει ελεύθερος στις σπηλιές, στα βουνά.
Ήλιε δώσε και λάμψε
Σε ψηλό βουνό σε ριζιμιό χαράκι κάθεται ένας αητός
βρεγμένος, χιονισμένος και παρακαλεί τον ήλιο ν’ ανατείλει
ήλιε μ’ ανάτειλε! Ήλιε δώσε και λάμψε για να
λιώσουνε τα χιόνια απ’ τα φτερά μου
και τα κρούσταλα από τ’ ακρονύχά μου
Και αυτό περίφημο αλληγορικό τραγούδι που το τραγουδούσαν οι σκλαβωμένοι Κρήτες χωρίς οι Τούρκοι να καταλαβαίνουν τι υπονοούσε
Ο αετός, ο ταλαιπωρημένος απ’ τα χιόνια και τα κρούσταλα, ο παγωμένος, ήταν ο ραγιάς, τα χιόνια και τα κρούσταλα ήταν τα δεινά της σκλαβιάς και ο ήλιος ήταν η επανάσταση που η φλόγα της θα ‘καιγε και θα ‘σπαγε τα δεινά που είχε επιβάλλει ο Τούρκος κατακτητής.
Είναι πάρα πολλά τα ριζίτικα καταγραμμένα από άξιους ιστορικούς. Αυτά τα λίγα που σας παρουσίασα τα θυμάμαι που όταν ήμουν μικρή τα τραγουδούσαν στις διάφορες εκδηλώσεις και μου άρεσαν πολύ. Βοηθήθηκα σε κάποια σημεία απ’ τα βιβλί του Πάρι Στ. Κελαϊδή και των Ι. Παπαγρηγοράκη και Ι. Μουρέλου
Α.Κ.