Γενική καθαριότητα!
Οι γυναίκες την Μεγαλοβδομάδα, στα χωριά της Κρήτης, ήταν αυτές που κρατούσαν ζωντανές, παραδώσεις πεντακοσίων και πλέον ετών, καθώς αυτές παρέμειναν ίδιες στο πέρασμα των χρόνων, και στηρίχτηκαν περισσότερο στα χωριά, από ότι στις πόλεις.
Από την Μ. Δευτέρα κιόλας, κάθε μέλος της πολύτεκνης συνήθως οικογένειας ηταν απίκο! Καθε ένα, αναλάμβανε και κάποιο ρόλο, δεν υπήρχε ουδείς που να μην έχει αναλάβει να κανει και κάτι!
Ο πατέρας συνήθως με ένα γιό, θα αναλάβουν να ξεκοπρίσουν το στάβλο, να βάλουν με την παλάμη (φτυάρι) όλη τη κοπριά στους φάρδους (σακιά), και μετά να αδειάσουν και τον κοπρόλακκο. Στη συνέχεια, θα φορτώσουν στα ζώα τη κοπριά ολη, και θα τη πάνε στα χωράφια!
Άλλος θα αναλάβει τα ζώα, κουνέλια, κότες, άλλος τα αρνοκάτσικα, να πάει να τα βοσκίσει.
Άλλος ανελάμβανε να πάει να φέρει ξύλα για το ζύμωμα, αλλά τα περισσότερα παιδιά, κυρίως τα μικρά, θα ασχοληθούν με την καθαριότητα του σπιτιού, σκούπισμα και φασίνα.
Η μάνα που πάντα έχει τον πιο σπουδαίο ρόλο, έχει στο κεφάλι της να κάνει πολλά, και πρώτα πρώτα πρέπει να κάνει λάτρα σε όλα τα ρούχα, αλλά και σε όλο το σπίτι μέσα έξω!
Τα παιδιά πρόθυμα θα ξεκουράσουν τη μάνα, πιάνοντας από μια παρασύρα και να σκουπίσουν από ένα μέρος, άλλο μέσα στο σπίτι, άλλο την αυλή, κι άλλο το υπόλοιπο μέχρι το δρόμο.
Θα βοηθήσουν στο άσπρισμα μονάχα τα μεγάλα παιδιά, γιατί στο ασβέστωμα με τη μπατανόβουρτσα, έδιωχναν συνήθως τα μικρά ώστε να μην πλησιάζουν κοντά, και μπει ασβέστης στα μάτια τους.
Οι προκομμένες γυναίκες ασβέστωναν γενικά όλο το σπίτι, μέσα έξω, ταβάνια, παντού, κι αυτό γιατί έπρεπε να ψοφήσουν όλα τα μιαρά, αράχνες μαμούνες (κατσαρίδες), ακόμα και σκορπιοί ή άλλα ζωύφια που κυκλοφορούσαν συχνά μέσα στο σπίτι, και δημιουργούσαν εστίες μολύνσεως.
Οι γυναίκες λοιπόν αγόραζαν πέντε με δέκα κιλά ασβέστη, έφερναν και ένα κουβά άμμο από το ποτάμι ή άμμο του βουνού, και έκαναν μια λάσπη, για τα σημεία που υπήρχαν τρύπες από σαμιαμίδια ποντικούς καβρομαμούνες κλπ. Τη λάσπη αυτή με άμμο και ασβέστη, την έβαζαν σε ένα παλιό ταψί, και την έπιανε η μάνα με τα χέρια και έκλεινε τις τρύπες αυτες.
Τον αραιωμένο ασβέστη τον έβαζαν είτε σε ένα παλιό κουβά είτε σε γκαζοντενέκα, ή μέσα σε μια παλιά σκάφη, και είχαν την μπατανόβουρτσα με ένα μακρύ κοντάρι για το ασβέστωμα.
Αν δεν ειχαν τη στρογγυλή ειδικη φούρτσα ασβεστωματος, ασβεστωναν με την απλή, που έμοιαζε με σημερινή σκούπα εμπορίου
Καμιά φορά, αν ο ασβέστης ήταν φρέσκος και δεν είχε σβήσει καλά, τρύπαγε τα χέρια, μέχρι που έτρεχαν αίμα, ή επεπούδιαζαν, ζάρωνε δηλαδή το δέρμα λόγω της συνεχής χρήσης νερού. Πάντως με το ασβέστωμα σε όλους τους τοίχους, το σπίτι έλαμπε από καθαριότητα! Άμα και το πάτωμα είχε πολλές τρύπες, το ασβέστωναν κι αυτό όλο, που και πάλι τις τρύπες τις έκλειναν με λάσπη. Επίσης την παρασθιά και το τζάκι, τα ασβέστωναν και αυτά, και έκλειναν επίσης και εκεί τυχόν τρύπες.
Αν η παραστιά είχε καταστραφεί με τις συχνές και δυνατές φωτιές του χειμώνα, έφτιαχναν νέα με δυο καινούριες πέτρες, τις οποίες στερέωναν με ασβέστη και άμμο, και στο τέλος τις ασβέστωναν κι αυτές. Το δύσκολο ήταν να ασπριστεί μέσα η παρασθιά που ήταν μαύρη από το φούμο, και εκεί παιδευόταν η γυναίκα γιατί μαύριζε ο ασβέστης, αλλά και η πατανόφουρτσα, και έρεπε να την ξεπλένουν συχνά, αλλά και να περνάνε περισσότερα χέρια το σημείο μέχρι να φύγει όλη αυτή η μαυρίλα!
Μετά το άσπρισμα του σπιτιού από μέσα, το άσπριζαν και απέξω, και έκλειναν επίσης τυχόν τρύπες ή μερεμέτια. Σειρά στο άσπρισμα έπιαναν το πλυσταριό, οι στάβλοι, ο κούμος των ορνίθω, (ορνιθώνας), και τελευταία έμεναν τα μπεντένια γύρω γύρω και μετά οι τράφοι της γειτονιάς!
Άσπριζαν μέσα έξω το στάβλο με τα ζώα, και πέταγαν ασβεστη και στο πάτωμα!
Πετούσαν ασβέστη και στον άδειο πλέον κοπρόλακκο!
Άσπριζαν τα πάντα, ακόμα και τους κορμούς όλων των δένδρων αν υπήρχαν, ακόμα και «τα γαστράκια τω πουλιώ», τις πέτρινες δηλαδή γούρνες που πίνανε νερό οι κότες!
Εκείνα τα χρόνια αν έμπαινε κάποιος στο χωριό, κυριολεκτικά μύριζε παντού ασβέστης, ούτε τροχαλος ασβεστος!
Το πετρελαίωμα
Μετά τον ασβέστη, σειρά είχε το πετρελαίωμα. Η νοικοκυρά είχε σηκώσει για να τα πλύνει από πριν, τα ρούχα από παντού, από τα σιδερένια κρεβάτια, από τα ντιβάνια, ή επάνω από κασέλες που περιείχαν καρπό, που όμως επάνω κοιμόταν παιδιά. Κατέβαζαν επίσης και τις κουρτίνες.
Τα παιδιά θα πάρουν στο ένα χέρι από ένα «κουτί του γαλάτου», που τους είχαν ένα τέλι για χερούλι, και λίγο πετρέλαιο μέσα. Ένα πατσαβούρι στο άλλο χέρι, και θα περάσουν όλα τα σίδερα από τα κρεβάτια μέσα έξω, αλλά θα περάσουν και τις πέντε τάβλες του κρεβατιού, που τις χρησιμοποιούσαν στο ζυμωτό σαν πινακωτές. Θα πετρελαιώσουν ακόμα τα στρώματα, αλλα και τα ξύλινα έπιπλα όλα, τα τραπέζια, και όλες τις καρέκλες! Με το πανί θα περάσουν και τις κασέλες, τη ντουλάπα, την πιατοθήκη, ακόμα και τις πόρτες με τα κασώματα μέσα έξω!
Εν ολίγοις, δεν θα μείνει τίποτα στο σπίτι που να μην περαστεί με πετρέλαιο, και αυτό για να απαλλαγούν για καιρό, από κάθε λογής μικρόβια!
Έτσι ο περαστικός από το χωριό, δεν θα μυρίζει μονάχα ασβέστη, αλλά θα μυρίζει έντονα και πετρέλαιο!
Πρέπει να τελειώνει η νοικοκυρά με το ασβέστωμα και το πετρελαίωμα, γιατί έχει να πιάσει αμέσως σειρά το πλύσιμο των ρούχων και το σιδέρωμα! Το βράδυ που θα έχουν στεγνώσει οι τοίχοι και τα έπιπλα, τα κρεβάτια πρέπει να ξαναστρωθούν με καθαρά ρούχα για να μπορέσουν να κοιμηθούν το βράδυ. Θα κρεμαστούν καθαρές κουρτίνες, και θα μπουν καθαρά τραπεζομάντιλα στα τραπέζια!
Όλα τα παραπάνω ξεκινάγανε ήδη από τη Μ. Δευτέρα, και επειδή ήταν πάρα πολλές οι δουλειές, τη λέγανε και Μεγάλη Μέρα, αφού ήταν πράγματι η μέρα ατελείωτη όσο και κοπιαστική!
Μεγάλη Κρίση λέγανε για τη Μ. Τρίτη, γιατί αν και είχαν τελειώσει με τα ασβεστοπετρελαιώματα, είχαν το πλυσίματα των ρούχων, μετά ράψιμο σιδερώματα, πολύ δουλειά για μια μεγάλη φαμελιά!
Στους ίδιους ρυθμούς θα πάει και η Μ. Τετάρτη, καθώς λέγανε «Μεγάλη Τετράδη, Μεγάλη Ζάλη»! Ή λέγανε «ζάλη ντράλη», εννοώντας αβάσταχτη σκοτούρα και ταλαιπωρία!
Συνήθως δυο φορές το χρόνο έκαναν μια γενική καθαριότητα στο σπίτι, την παραμονή της Τετάρτης των Φώτων που περίμεναν τα τον παπά να αγιάσει το σπίτι, και τώρα τη Μεγαλοβδομάδα, αλλά επειδή το χειμώνα έχουμε τα κρύα και τις υγρασίες, η απόλυτη καθαριότητα γίνεται τώρα που έχει ζεστάνει και ο καιρός! Καμιά φορά, έκαναν και μια καθαριότητα και πριν της Παναγίας του 15αύγουστου.
Ωραία, πλυθήκανε τα ρούχα, όμως σιδερωθήκανε; Όλη η Μεγαλοβδομάδα λοιπόν ήταν επί ποδός! Οι άνθρωποι, δούλευαν και την Μ. Πέμπτη σε ότι τους είχε απομείνει. Αρχικά να βάψουν τα κόκκινα αυγά, γιατί τη Μ Παρασκευή, πρέπει να είναι τα πάντα έτοιμα! Τον φούρνο όμως ποιος θα τον ανάψει, ποιος θα ζυμώσει τα ψωμιά; Τα τσουρέκια και τα καλιτσούνια, τα κουλουράκια, τα λαζαράκια, τις κακαρίστρες (πέρδικες), ποιος θα τα φτιάξει όλα αυτά;
Όμως τη Μ. Παρασκευή πράγματι όλα ήταν πιο λάσκα, για να μπορούν οι γυναίκες με τα πιο μικρά παιδιά, να πάνε μια βόλτα στα εξωκλήσια να ανάψουν τα καντήλια.
Το Μ. Σάββατο θα πρέπει όμως να έχει ετοιμαστεί και το αρνί, αν θένε να φάνε καλά! Πρέπει λοιπόν να το καταστέσουν κι αυτό, γιατί το Μ. Σάββατο θα πρέπει να είναι όλοι πλέον χαλαροί, για να πάνε αργά στην Ανασταση! Η νοικοκυρά θα πρέπει να έχει ήδη κόψει τις αγκινάρες, να έχει τσουδίσει τα ποδαράκια, να τα έχει τσιγαρίσει με τα γαρδούμνια, για να κάνει το παραδοσιακό αυγολέμονο της βραδιάς.
Έχει φροντίσει η θρησκεία μας, επειδή προηγήθηκε μια πολυήμερη νηστεία, να μη φάει ο κόσμος απότομα ψητό κρέας και τους πειράξει το στομάχι, για αυτό τα «κοιλικά» με τις αγκινάρες και τις πατάτες αυγολέμονο, θα είναι ενα φαγητό σχετικά ελαφρύ, και ότι πρέπει για να συνηθίσει το στομάχι.
Η ημέρα του Πάσχα
Η μέρα του Πάσχα πλέον ήταν μια διαφορετική μέρα, μέρα χαράς για μικρούς και μεγάλους!
Μετά την εκκλησία, σμίγανε οι συγγενείς στα σπίτια, και επακολουθούσε μεγάλο φαγοπότι με ψητό αρνί ή κατσίκι κυρίως στα κάρβουνα, στο ξυλόφουρνο ή ακόμα και αντικρυστό.
Τα παιδιά μετά το μεσημεριανό φαγητό που άρχιζε νωρίς, έκαναν το δικό τους Πάσχα.
Οι μπακάληδες αγόραζαν παράνομα μισό κουβά μπαρούτι, που το πούλαγαν στα παιδιά. Μισή φούχτα μπαρούτι κόστιζε 5 δραχμές, αλλά τα παιδιά μπορούσαν να φτιάξουν με αυτό, μέχρι και δέκα βαρελότα!
Τα βαρελότα τώρα ήταν διαφόρων ειδών, από αναδιπλούμενα χαρτιά που έβαζαν μέσα μπαρούτι, μέχρι και ντενεκάκια με μπαρούτι μέσα και πατημένα στην άκρη, με φιτίλι “τα κεντούσαν”, και αυτά φυσικά έβγαζαν περισσότερο κρότο, αλλά ήταν όμως αρκετά επικίνδυνα.
Ανέβαιναν τα παιδιά σε ταράτσες, και την ώρα του Χριστός Ανέστη έσκαγαν τα βαρελότα τους, ή τα πέταγαν επάνω στη φωτιά του Ιούδα! Τα έθιμα με τα βαρελότα επεκράτησαν επί της Τουρκοκρατίας, και λεγόταν και μπουρλότα.
Πάντως ο κόσμος κάποτε στην πλειοψηφία του δεν ήταν μίζερος, αν και φτώχεια, απολάμβαναν όλοι τη ζωή τους, είχαν το θάρρος να κάνουν παρέες, να αγαπάνε ο ένας τον άλλο, και να μιλάνε με όλο το συγγενολόι.
Ο κόσμος χαιρόταν τη ζωή, ένοιωθαν τη χαρά των εορτών, και ολοι μικροι μεγάλοι πέρναγαν όμορφα. Δεν είχαν απαιτήσεις από τον διπλανό τους, τον γείτονα τους ή τον συγγενή, και ευχαριστιόταν ακόμα και με τα λίγα.
Σε αντίθεση βέβαια με το σήμερα, που ο κόσμος με τίποτα δεν ευχαριστιέται, τίποτα δεν τον συγκινεί, και πλέον η μέρα του Πάσχα γίνεται για πολλούς όλο και πιό αδιάφορη αλλά και βαρετή μέρα, και πολλοί μάλιστα δεν βλέπουν την ώρα να περάσει.
Ως εκ τούτου, όλοι πλέον οι παλιοί, για να νοιώσουν την αίσθηση για ένα πραγματικό Πάσχα, δεν έχουν παρά να θυμηθούν απλώς τα παιδικά ή νεανικά τους χρόνα, κυρίως τις ημέρες αυτές της Μεγαλοβδομάδας!