Ο Καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας και διευθυντής του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου στο Πανεπιστήμιο του Columbia στη Νέα Υόρκη Άνταμ Τουζ, βρέθηκε στους Δελφούς, ως προσκεκλημένος του Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών “Eteron” και συζήτησε με τον διευθυντή του Ινστιτούτου, Γαβριήλ Σακελλαρίδη στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών.
Ο Βρετανός στοχαστής που πρόσφατα αποτέλεσε και τη κεντρική φιγούρα στο πρωτοσέλιδο του New York Magazine με τον τίτλο “Ο άνθρωπος που εξηγεί τα πάντα”, μίλησε για τον επανασχεδιασμό της παγκοσμιοποίησης, σε μια συζήτηση που προκάλεσε αίσθηση.
Μεταξύ άλλων ανέφερε, κάνοντας ειδική μνεία στη κρίση που χτύπησε τη χώρα μας και στη διαχείρισή της από τα κέντρα της ΕΕ:
“Το ερώτημα είναι πότε θα εξέλθουμε από την κρίση από τη στιγμή που συμβαίνουν όλα αυτά στην Ουκρανία; Θα μπορέσουμε να επανέλθουμε στα γνώριμα ζητήματα για τα οποία διαφωνούμε; Από όταν μπήκαμε στην περίοδο του Covid, η ευρωζώνη άρχισε να αντιδρά σαν να παίζεται σε ριπλέι η δεκαετία του 2010. Κάποιες χώρες ήθελαν βοήθεια και η Γερμανία έλεγε όχι. Ωστόσο επήλθε μια συμφωνία μεταξύ Παρισιού και Βερολίνου. Τώρα θα δώσουμε μάχη να προσπεράσουμε το πρόβλημα; Όταν συζητώ στο Βερολίνο η γραμμή είναι οτι όσα μέτρα ληφθήκαν ήταν έκτακτα και δεν θα επαναληφθούν. Στην Ισπανία και την Ελλάδα όμως, λένε ότι θα μπορούσαν αυτά τα μέτρα να αποτελέσουν ένα προηγούμενο για κάτι καλύτερο. Είναι πολυπαραγοντικο ζήτημα. Θα πρέπει να δούμε τι θα συμβεί μέχρι το καλοκαίρι. Στην Ελλάδα ήσασταν θύματα όσων συνέβησαν την περασμένη δεκαετία. Δεν σημαίνει οτι όπου υπάρχει δημοκρατία υπάρχουν και οι πιο φιλελεύθερες πολιτικές.Το ερώτημα είναι ποια πολιτική θα ακολουθήσουμε. Πιο σφιχτή ή πιο χαλαρή και με ποιο ρυθμό”
Μιλώντας στο Magazine άλλωστε, ο ίδιος σημείωνε για τη κρίση χρέους της χώρας μας:
“Δείτε τα επιτόκια που πλήρωνε η Ελλάδα κατά τη διάρκεια της πανδημίας το 2020. Το χρέος της ήταν ακόμη μεγαλύτερο, όπως αυτή τη φορά είχε την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Όλες αυτές οι λύσεις ήταν στα χέρια των θεσμών και δεν τις εκμεταλλεύτηκαν. Αυτά τα μέτρα που εφαρμόστηκαν κατά την πανδημία, δεν εφαρμόστηκαν στο απόγειο της κρίσης χρέους. Οπότε πιστεύω ότι η αποτίμηση του τι υπέστη η Ελλάδα από τους θεσμούς πρέπει να είναι καταδικαστική. Δυστυχώς, είναι ένας εκτροχιασμός και πρέπει να παραμείνει ως θεμελιώδες ζήτημα για την Ευρώπη και τη διεθνή κοινότητα. Και δεν έχετε παρά να διαβάσετε τις εκθέσεις του ίδιου του ΔΝΤ για όσα έκανε στην Ελλάδα και θα δείτε πόσο επικριτικοί είναι για τις ίδιες τους τις ενέργειες”.
Τώρα, ο καθηγητής επανέρχεται στο ζήτημα της Ελλάδας και του δημοσίου χρέους, με νέα ανάρτησή του στο δημοφιλές blog του, στο οποίο γράφει και για το Φόρουμ των Δελφών και για τη συζήτηση που διοργάνωσε το Eteron.
Το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται η Ευρώπη αυτή τη στιγμή είναι μια νέα κρίση δημόσιου χρέους αναφέρει ο καθηγητής και παρουσιάζει γράφημα για τις αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων.
Η τρέχουσα απόδοση για τα 10ετή ελληνικά ομόλογα είναι 2,9%. Δεν είναι 40% όπως το 2011 – λίγο πριν από την αναδιάρθρωση, ωστόσο είναι κατά κάποιο τρόπο από τις υψηλότερες αποδόσεις στην Ευρωζώνη, αναφέρει ο Adam Tooze.
Ο Tooze αναφέρει πως η Ιταλία τραβάει περισσότερη προσοχή πάνω της αυτή τη στιγμή καθώς τα μεγάλα χρέη της κατέχονται είτε από ιδιώτες επενδυτές (Ιταλούς και ξένους) είτε από την ΕΚΤ. Αντίθετα, ως αποτέλεσμα της αναδιάρθρωσης, η συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού χρέους είναι ενδοκυβερνητικής κατοχής ή διεθνών οργανισμών, κυρίως της ΕΚΤ. Αυτό σημαίνει ότι οι πιέσεις της αγοράς παραμένουν υπό έλεγχο και η Ελλάδα εξυπηρετεί τα χρέη της με επιδοτούμενα επιτόκια. Κατά μέσο όρο, η Ελλάδα πληρώνει επιτόκιο 1,39 για τα δάνειά της από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Αυτό σημαίνει, ωστόσο, ότι η πολιτική του ελληνικού χρέους είναι αδιαμεσολάβητη, υπογραμμίζει ο καθηγητής.
Στις 4 Απριλίου 2022 η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι είχε αποπληρώσει το τελευταίο από τα 28 δισεκατομμύρια ευρώ που είχε χορηγήσει το ΔΝΤ ως χρηματοδότηση το 2010 και το 2014. Με την εξόφληση του ΔΝΤ, η Ελλάδα εξοικονόμησε 230 εκατομμύρια ευρώ από το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους. Για να πραγματοποιήσει αυτή την πληρωμή, η Αθήνα χρειαζόταν την άδεια του ESM, ο οποίος παραιτήθηκε από την απαίτηση να προβεί η Ελλάδα σε πρόωρη αποπληρωμή των δανείων της στις αρχές της ΕΕ.
Όπως εύστοχα αναφέρει εδώ ο καθηγητής, “όλα είναι θέμα πολιτικής”.
Στη συνέχεια, ο Tooze αναφέρει πως η Ελλάδα ξεπέρασε εν πολλοίς τη κρίση της πανδημίας το 2020, “κι αυτό παρά το γεγονός πως υιοθέτησε αναλογικά τη μεγαλύτερη άμεση απάντηση δημοσιονομικής πολιτικής στην κρίση της COVID σε σχέση με άλλα κράτη της ΕΕ. Δεδομένου ότι ο τουρισμός και τα ταξίδια συνεισφέρουν το 20% της ελληνικής οικονομίας, καταλαβαίνει κανείς το σοκ για την ελληνική κυβέρνηση και παρά τις δεσμεύσεις της χώρας, αποζημιώθηκε για τη ζημιά με αφθονία.
Ο Adam Tooze αναφέρει πως για δεύτερη φορά μια συντηρητική ελληνική κυβέρνηση διαχειρίζεται χρέος. Όπως λέει, το 2009 το κληροδότησε στη τότε επερχόμενη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ενώ το 2020, δεν υπήρξε “καμία αντίδραση από τις αγορές ομολόγων”. Όπως τονίζει, “μέχρι την στροφή της ΕΚΤ στον συντηρητισμό στις αρχές του 2022, οι ελληνικές αποδόσεις ήταν σε ιστορικά χαμηλά”.
“Γιατί αυτή η διαφοροποίηση και η ηρεμία;”, αναρωτιέται ο Tooze και απαντά: “Διότι σε αντίθεση με το 2009, το 2020 η συντριπτική πλειονότητα του χρέους της Ελλάδας βρισκόταν ήδη σε δημόσια χέρια και η ΕΚΤ αναλάμβανε το υπόλοιπο”.
Ωστόσο πρακτικά αυτό η ΕΚΤ δεν μπορούσε να το κάνει. Για να συμπεριληφθεί στο Πρόγραμμα Αγοράς Περιουσιακών Στοιχείων της ΕΚΤ, μια χώρα πρέπει να έχει αξιολόγηση επενδυτικής βαθμίδας, την οποία η Ελλάδα έχασε το 2009. Όπως λέει ο Tooze, το 2015 ο Μάριο Ντράγκι αντί να βοηθήσει την Ελλάδα, “μπλόκαρε τον αριστερό ΣΥΡΙΖΑ και η Ελλάδα αφέθηκε στο έλεος των αγορών. Η Αθήνα έχασε κάθε διαπραγματευτική δύναμη”.
Αντίθετα, το 2020 στο πλαίσιο της ενίσχυσης των κρατών λόγω της πανδημίας, η ΕΚΤ αποφάσισε να επέμβει. Ακόμη και όταν το ελληνικό χρέος εκτινάχθηκε στο ιλιγγιώδες επίπεδο του 220% του ΑΕΠ, οι αντιδράσεις ήταν συγκρατημένες, και όπως τονίζει ο καθηγητής, “η Ελλάδα του Κυριάκου Μητσοτάκη είναι ένας από τους μεγαλύτερους αποδέκτες βοήθειας του προγράμματος NextGen της ΕΕ“.
Έτσι, όπως αναφέρει ο καθηγητής, η νυν ελληνική κυβέρνηση μπορεί να αισιοδοξεί για την ανάπτυξη ως το 2025. Το ΔΝΤ είναι ελαφρώς λιγότερο αισιόδοξο , αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το 2021 η Ελλάδα είχε έναν από τους ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης στην Ευρώπη. Και αντί να χτυπάει τα καμπανάκια, η συμβουλή του ΔΝΤ προς την Αθήνα την άνοιξη του 2022, ήταν εφησυχαστική. Προτεραιότητα, ήταν να αποφευχθούν οι οικονομικές “ουλές”, λέει ο Tooze.
Ο Tooze παραθέτει και τη συμβουλή του ΔΝΤ, η οποία μεταξύ άλλων τόνιζε: “Η δημοσιονομική προσαρμογή θα πρέπει να είναι σταδιακή και φιλική προς την ανάπτυξη. Στόχος μπαίνει το 2% του ΑΕΠ ως πρωτογενές πλεόνασμα ως το 2027. Τα σχέδια για μόνιμες περικοπές στις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης και στον φόρο αλληλεγγύης για όλους τους φορολογούμενους θα πρέπει να αντιστραφούν, καθώς μεταφέρουν το βάρος στις μελλοντικές γενιές, αλλά χαιρετίζεται το δημοσιονομικό μείγμα που επιτεύχθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ιδίως για τις δαπάνες για την υγεία αλλά και τις δημόσιες επενδύσεις. Όπως τονίζει το ΔΝΤ, οι πιέσεις για τις δαπάνες για τις συντάξεις και τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων θα πρέπει να περιοριστούν, με αναπροσαρμογή από το επόμενο έτος.
Παραμένει άφθονο περιθώριο περαιτέρω βελτίωσης του μείγματος δημοσιονομικής πολιτικής με τη σταδιακή κατάργηση της μεταφοράς του κόστους προς τις δημόσιες επιχειρήσεις και με μεσοπρόθεσμες επιδοτήσεις καυσίμων και την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής από τους αυτοαπασχολούμενους, ώστε να δημιουργηθεί χώρος για κρίσιμες κοινωνικές δαπάνες. Η επιτάχυνση των δημοσιονομικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα διευκόλυνε αυτές τις προσπάθειες”.
Όπως αναφέρει ο Tooze, μετά το 2009 και βάσει λανθασμένων οικονομικών προβλέψεων και κακών οικονομικών πρακτικών, η Ελλάδα οδηγήθηκε σε μια από τις πιο καταστροφικές οικονομικές κρίσεις που έχουν καταγραφεί, ίδιας σημασίας αλλά μεγαλύτερης διάρκειας από τη Μεγάλη Ύφεση της Αμερικής της δεκαετίας του 1930.
Δέσμιοι των προβλέψεων
Σε αυτό το σημείο, ο Tooze αναφέρεται σε όσα έθεσε στην τοποθέτησή του στο πάνελ του Eteron στους Δελφούς.
“Η Ελλάδα παραμένει ένα έθνος υπό επιτήρηση με το μέλλον του χρέους της να χαρτογραφείται ως το 2060, σε ένα πλάνο που ξεπερνά και το χρονοδιάγραμμα για τη κλιματική πολιτική”, γράφει χαρακτηριστικά.
Στο πλαίσιο του “ενισχυμένου καθεστώτος εποπτείας” της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατάφερε ακόμη και να κατασκευάσει ένα “βασικό” σενάριο σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό χρέος πέφτει στο 60% του ΑΕΠ έως το 2060, πληρώντας έτσι τα κριτήρια του Μάαστριχτ σύμφωνα με τα οποία η Ελλάδα εισήλθε στο ευρώ το 2001.
Αυτή η πρόβλεψη, σχολιάζει ο Tooze, βασίζεται στο ότι το κόστος των τόκων παραμένει υπό έλεγχο. Στο σενάριο αυτό, η Ελλάδα θα συνεχίσει να έχει πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα 2,2% του ΑΕΠ για σαράντα χρόνια και, ταυτόχρονα, να διατηρεί την ονομαστική αύξηση του ΑΕΠ κοντά στο 4%.
Ωστόσο, όπως λέει ο Tooze, το ΔΝΤ έχει άλλη άποψη. Από το 1945 και μετά, μόλις οκτώ χώρες κατάφεραν παγκοσμίως να τρέξουν με πρωτογενές πλεόνασμα άνω του 2% για 40 χρόνια.
Το μεγαλύτερο πλεόνασμα που το ΔΝΤ θεωρεί βιώσιμο μακροπρόθεσμα για την Ελλάδα είναι 1,5 τοις εκατό του ΑΕΠ, όπως γράφει ο Tooze. Η ανάλυση του ΔΝΤ αναφέρει πως μέχρι το 2060 το ελληνικό χρέος μπορεί να σταθεροποιηθεί μεταξύ του 160 και 120% του ΑΕΠ. Η επιδίωξη οποιασδήποτε αυστηρότερης δημοσιονομικής πολιτικής είναι πιθανό να είναι αντιπαραγωγική τόσο από πολιτική όσο και από οικονομική άποψη, γράφει ο καθηγητής.
Η σωστή κατεύθυνση του Eteron
Καταλήγοντας, ο Tooze γράφει πως “αυτό που βιώνει η Ελλάδα είναι η χρόνια υποαπασχόληση και ένα σοβαρό έλλειμμα, σε σχέση με άλλα κράτη – μέλη της ΕΕ, σε ζωτικής σημασίας κοινωνικές δαπάνες για τη φροντίδα των παιδιών, τη στέγαση και άλλα βασικά οφέλη. Τα κύρια θύματα αυτού του σοκ και της επακόλουθης εξάρθρωσης και των μειωμένων προσδοκιών, είναι οι νέοι άνθρωποι. Γι’ αυτόν τον λόγο, το Ινστιτούτο Eteron στρέφει την προσοχή του πάνω απ’ όλα στη γενιά Z. Είναι ακόμη αρχή για το Ινστιτούτο, ωστόσο ως “βετεράνοι της πρώτης κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ”, οι επικεφαλής του Eteron έχουν καθαρή ματιά σχετικά με τις προκλήσεις που εξετάζουν. Η συζήτηση στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών για τις διαστάσεις της παγκόσμιας πολιτικής κρίσης και τις επιπτώσεις της για την Ελλάδα με τον Γαβιήλ Σακελλαρίδη, ήταν σε αυτή την κατεύθυνση”.
H Ελλάδα θα είναι στο μάτι της καταιγίδας
Και κλείνοντας το κείμενό του ο Tooze γράφει:
Από την επανάσταση του 1821, την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, τη στάση της στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Ψυχρό Πόλεμο και την οικονομική κρίση του 2008 – η Ελλάδα υπήρξε πάντοτε σημείο αναφοράς της ιστορίας. Είναι ένα εργαστήριο ριζικών αλλαγών που διέπεται από ομορφιά και τον αρχαίο και σύγχρονο πολιτισμό της. Τις επόμενες δεκαετίες, είτε πρόκειται για την πολιτική του κράτους πρόνοιας, της ισότητας μεταξύ των γενεών, της κλιματικής αλλαγής, της προσφυγικής κρίσης ή της γεωπολιτικής της Ανατολικής Μεσογείου, η Ελλάδα θα είναι στο μάτι της καταιγίδας”.