Άδεια χωριά, απογοητευμένοι νέοι εργαζόμενοι και κυβερνητικοί αξιωματούχοι που αγωνίζονται για λύσεις: αυτή είναι η σκοτεινή πραγματικότητα που αποκάλυψε το Euronews στην Ελλάδα, όπου η χώρα προετοιμάζεται για μια μεγάλη πληθυσμιακή κατάρρευση που τροφοδοτείται από την κατακόρυφη πτώση του αριθμού των γεννήσεων, τη μαζική μετανάστευση και τα χαμηλά ποσοστά γονιμότητας.
Έξι χρόνια μετά την έξοδο της Ελλάδας από τα προγράμματα χρηματοοικονομικής διάσωσης, σηματοδοτώντας το επίσημο τέλος μιας οδυνηρής οικονομικής κρίσης, η χώρα αντιμετωπίζει τώρα ένα νέο είδος έκτακτης ανάγκης που θα μπορούσε να επηρεάσει την κοινωνική και οικονομική της δομή: τη μείωση του πληθυσμού. Οι προβλέψεις δείχνουν ότι έως το 2070, ο πληθυσμός της Ελλάδας θα μπορούσε να συρρικνωθεί έως και 25% , πολύ πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι 4%.
Το 2022, η χώρα κατέγραψε λιγότερες από 77.000 γεννήσεις, τις χαμηλότερες σχεδόν σε έναν αιώνα, ενώ οι θάνατοι σχεδόν διπλασίασαν αυτόν τον αριθμό, φτάνοντας τις 140.000. Τίποτα δεν δείχνει ότι αυτή η τάση θα αλλάξει σύντομα.
«Η δημογραφική κατάρρευση γίνεται κυριολεκτικά μια υπαρξιακή πρόκληση για το μέλλον μας» προειδοποίησε ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης.
Brain drain
Η τελευταία απογραφή πληθυσμού, το 2021, έδειξε μείωση 3,1% του συνολικού πληθυσμού σε μόλις δέκα χρόνια, σε λιγότερο από 10,5 εκατομμύρια άτομα. Αυτή η δεκαετία αντιστοιχεί σε γενικές γραμμές με την οικονομική κρίση που πέρασε η χώρα, η οποία τροφοδότησε την έξοδο περίπου μισού εκατομμυρίου Ελλήνων, ιδίως μεταξύ των νέων και μορφωμένων τμημάτων του πληθυσμού.
Όσοι έμειναν στη χώρα εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν μια δύσκολη ανάκαμψη της αγοράς εργασίας, που χαρακτηρίζεται από υψηλή ανεργία και χαμηλούς μισθούς, γεγονός που καθιστά ακόμη πιο δύσκολη τη δημιουργία σταθερών σταδιοδρομιών και οικογενειών.
Στη Χίο, ένα νησί 50.000 κατοίκων στο Βόρειο Αιγαίο, το Euronews μίλησε με τη Μαίρη και τον Νίκο, ένα ζευγάρι γύρω στα τριάντα που έφυγε από την Ελλάδα για τις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από δύο χρόνια, και το επισκέπτεται μόνο περιστασιακά για διακοπές. Αναλογίστηκαν την απόφασή τους να μεταναστεύσουν, αναφέροντας τις οικονομικές δυσκολίες ως κύριο λόγο.
«Αν πρέπει να δουλεύεις 10 με 12 ώρες την ημέρα και να μην κερδίζεις όσα χρήματα θέλεις, πώς μπορείς να αγοράσεις ένα σπίτι; Και πώς μπορείς να κάνεις οικογένεια; Δεν μπορείς», είπε η Μαίρη. Ο Νίκος απηχούσε τα συναισθήματά της, δηλώνοντας ότι ενώ αγαπούν την Ελλάδα, δεν μπορούν να δουν τους εαυτούς τους να επιστρέφουν, ακόμα κι αν βελτιωθούν οι συνθήκες.
Η Χίος έχει μακρά ιστορία μετανάστευσης, με αρκετές γενιές να φεύγουν αναζητώντας ευκαιρίες αλλού. Σήμερα, τα άδεια χωριά με λίγους ηλικιωμένους κατοίκους δεν είναι ασυνήθιστα, ειδικά στο βόρειο τμήμα του νησιού.
Χαμηλή γονιμότητα, μεγαλύτερη διάρκεια ζωής
Αυτή είναι μια ισχυρή υπενθύμιση για το πού οδεύει η χώρα, καθώς τα χαμηλά ποσοστά γονιμότητας (1,32 γεννήσεις ανά γυναίκα) και το υψηλότερο προσδόκιμο ζωής οδηγούν γρήγορα σε συρρίκνωση και γήρανση του πληθυσμού.
Ο Έλληνας οικονομολόγος Νίκος Βέττας υπογραμμίζει τις οικονομικές συνέπειες αυτής της δημογραφικής αλλαγής, που ασκεί πρόσθετη πίεση στο συνταξιοδοτικό σύστημα και τις υπηρεσίες υγείας της Ελλάδας: «Το κύριο πρόβλημα είναι ότι θα έχετε μικρότερο αριθμό ατόμων που θα εργάζονται. Και τώρα αυτοί οι άνθρωποι, θα πρέπει να υποστηρίξουν έναν μεγάλο πληθυσμό ηλικιωμένων».
Ωστόσο, ο Βέττας προσθέτει ότι κάποια μέτρα μπορούν να ληφθούν για να μετριάσουν το πρόβλημα : «Πρέπει να αυξήσετε την παραγωγικότητα στη χώρα. Πρέπει να φέρεις τεχνολογία. Πρέπει να ενθαρρύνετε την εισροή μεταναστών, ειδικά σε θέσεις εργασίας υψηλής παραγωγικότητας».
Αναγνωρίζοντας τον επείγοντα χαρακτήρα του ζητήματος, η ελληνική κυβέρνηση ίδρυσε το πρώτο της υπουργείο ειδικά αφιερωμένο στην αντιμετώπιση της δημογραφικής πρόκλησης το 2023. Με επικεφαλής τη Σοφία Ζαχαράκη, το υπουργείο εισήγαγε μια σειρά από μέτρα, συμπεριλαμβανομένων φοροαπαλλαγών και αυξημένων κρατικών επιδομάτων για τα νεογέννητα. με την ελπίδα να ενθαρρυνθούν υψηλότερα ποσοστά γεννήσεων.
Ενώ η κα Ζαχαράκη αναγνωρίζει ότι αυτές οι προσπάθειες από μόνες τους δεν θα λύσουν το πρόβλημα, τονίζει ότι αντιπροσωπεύουν ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση για να λυθεί αυτό που αποκαλεί «τη μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζει η Ελλάδα».