της Ματίνας Παπαχριστούδη
Μια κυβέρνηση που αποκρύπτει τον πραγματικό της στόχο πίσω από το ακροδεξιό «Μακελειό» έχει σίγουρα πολύ επικίνδυνο σκοπό: Να εξαφανίσει κάθε προοπτική και δυνατότητα ύπαρξης μιας εκδοτικής προσπάθειας που να είναι αντίθετη στη μονομερή χειραγωγούμενη ενημέρωση. Το απόγευμα της περασμένης Τρίτης και λίγο πριν ψηφιστεί το νομοσχέδιο του υπουργείου Εσωτερικών περί διαφθοράς, το Μαξίμου, δια του κυβερνητικού εκπροσώπου Γ. Οικονόμου, κατέθεσε τροπολογία επί του νόμου περί Τύπου (1178/1981). Οι εφημερίδες υποχρεούνται πλέον να αναγράφουν στην ταυτότητά τους διευθυντή και διευθυντή σύνταξης, οι οποίοι υποχρεωτικά θα είναι μέλη δημοσιογραφικής-εκδοτικής ένωσης. Εφόσον η έκδοση γίνεται από εταιρεία, αναγράφεται ο μέτοχος που έχει ποσοστό άνω του 50%.
Σε αντίθετη περίπτωση, το –αναρμόδιο για τον Τύπο– ΕΣΡ θα μπορεί να επιβάλλει πρόστιμα, τα οποία θα εισπράττονται για την Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) απευθείας από μια ιδιωτική εταιρεία, το πρακτορείο διανομής Άργος που ανήκει στην πλειονότητα των εκδοτών!
Η νέα ρύθμιση δεν είναι διόλου αθώα και φυσικά δεν αφορά τον έλεγχο του προαναφερθέντος ακροδεξιού εντύπου, όπως διαρρέεται. Άλλωστε, είναι η περίοδος του ολοκληρωτικού ελέγχου στη δημοσιογραφία και την ενημέρωση που αλλάζει o νόμος περί ευθύνης του Τύπου, ο οποίος χρησιμοποιείται στις περίφημες αγωγές φίμωσης και λογοκρισίας, με αιτιολογία την «τιμή και υπόληψη» όσων θίγονται από δημοσιεύματα.
Με τα μεγάλα συγκροτήματα να ελέγχονται ήδη μέσω της διαφήμισης, το ρεπορτάζ και η έρευνα έχουν «μετατοπιστεί» στα μικρότερα ανεξάρτητα ΜΜΕ και τις, κατά κύριο λόγο, αριστερές ή αντιπολιτευόμενες εφημερίδες. Για όλες αυτές, εκτός από τον κίνδυνο αγωγών στα δικαστήρια, εισάγεται ένα ακόμη μέτρο φίμωσης, τα πρόστιμα 10.000 ευρώ, αν δεν διαθέτουν διευθυντή που να είναι μέλος επαγγελματικής ένωσης, και η υπεξαίρεση των όποιων εσόδων αποκομίζουν από τη διανομή τους.
Κάτι που επίσης δεν έχει επισημανθεί είναι ότι ο νόμος που συμπληρώθηκε έχει ισχύ και εφαρμόζεται στην εκδίκαση αγωγών που αφορούν και τα ραδιοτηλεοπτικά ΜΜΕ, μέσω του 2328/95, αλλά και το Διαδίκτυο και τις ειδησεογραφικές σελίδες που «βγάζουν γλώσσα».
Η εν λόγω ρύθμιση, σε πρώτη ανάγνωση, είναι εξόχως αντισυνταγματική. Βάζει το ΕΣΡ, που κατά το σύνταγμα είναι αρμόδιο μόνο για τα ραδιοτηλεοπτικά Μέσα, να ελέγχει τα έντυπα Μέσα (άρθρο 14) και επιβάλλει τη δυνατότητα της υπεξαίρεσης εσόδων ιδιωτικής εταιρείας. Παραβιάζει, επίσης, το άρθρο 12 του Συντάγματος, καθώς υποχρεώνει τις εφημερίδες να αναθέτουν την ευθύνη της έκδοσης αποκλειστικά σε μέλη επαγγελματικής ένωσης.
Ο ανομολόγητος, αλλά πραγματικός στόχος της κυβέρνησης για τη φίμωση των ανεξάρτητων Μέσων, έντυπων και διαδικτυακών, αποκαλύπτεται και από το γεγονός πως ο νόμος 1178/ 1981 προβλέπει ήδη την ευθύνη, αστική και ποινική, του εκδότη, αν είναι και πραγματικός ιδιοκτήτης του Μέσου, αλλά και την αστική ευθύνη του ιδιοκτήτη έντυπου Μέσου για δημοσίευμα για το οποίο δεν αναγνωρίζεται από το δικαστήριο ο συντάκτης του.
Η τροπολογία, που κατατέθηκε «νύχτα», δέχτηκε σφοδρή κριτική στη Βουλή από την αντιπολίτευση, η οποία πιάστηκε κυριολεκτικά στον ύπνο. Η δε συνδικαλιστική ένωση της ΕΣΗΕΑ αντέδρασε με μια χλιαρή ανακοίνωση, στην οποία εκφράζει την απλή… ανησυχία της, προκαλώντας ερωτηματικά για τον βαθμό υποταγής των συνδικαλιστών του κλάδου στην πολιτική επιχείρηση φίμωσης και εξαφάνισης του ανεξάρτητου Τύπου και των ανεξάρτητων μίντια συνολικά.
Ο νόμος και οι προωθούμενες αλλαγές
Ο ισχύων Νόμος: 1. Ο ιδιοκτήτης παντός εντύπου υποχρεούται εις πλήρη αποζημίωσιν δια την παρόνομον περιουσιακήν ζημίαν ως και εις χρηματικήν ικανοποίησιν δια την ηθικήν βλάβην, αι οποίαι υπαιτίως επροξενήθησαν δια δημοσιεύματος θίγοντος την τιμήν ή την υπόληψιν παντός ατόμου, έστω και αν η κατά το Άρθρον 914 του Α.Κ. υπαιτιότης, ή κατά το άρθρον 919 του Α.Κ. πρόθεσις και ή κατά το άρθρον 920 του Α.Κ. γνώσις ή υπαίτιος άγνοια συντρέχη εις τον συντάκτην του δημοσιεύματος ή, εάν ούτος είναι άγνωστοι, εις τον εκδότην ή τον διευθυντήν συντάξεως του εντύπου.[…]
3. Ο ιδιοκτήτης πάσης εφημερίδος ή περιοδικού υποχρεούται να ορίζη εκδότην και διευθυντήν φυσικά πρόσωπα έχοντα την μόνιμον κατοικίαν και διαμονήν των εν Ελλάδι και μη καλυπτόμενα οπωσδήποτε υπό ασιλίας, ετεροδικίας ή άλλου λόγου αίροντος το αξιόποινον ή παρακωλύοντος την ποινικήν τούτου δίωξιν. Η σύμπτωσις αμφοτέρων των ως άνω ιδιοτήτων εις το αυτό πρόσωπον επιτρέπεται. Ποινική ευθύνη εις βάρος του ιδιοκτήτου του εντύπου υφίσταται μόνον εάν συντρέχουν εν τω προσώπω του αι ιδιότητες του εκδότου ή του διευθυντού ή εφ` όσον δεν έχει ορίσει εκδότην. Ο ορισμός του εκδότου ή του διευθυντού φαίνεται μόνον εκ της αναγραφής του επί του φύλλου του εντύπου. Εν η περιπτώσει ο ιδιοκτήτης δεν έχει ορίσει εκδότην ή διευθυντήν συγκεντρούντα τα ως άνω στοιχεία ή ούτος (ο ιδιοκτήτης) καλύπτεται υπό λόγων ή περιπτώσεων καθιστωσών αδύνατον ή δυσχερή την ποινικήν τούτου δίωξιν ή καταδίκην το δικαστήριον δεν κωλύεται να αναζητήσει τον πράγματι υπεύθυνον αξιοποίνου πράξεως μη δεσμευόμενον υπό των περί πλασματικής ευθύνης διατάξεων των παρόντος, ως και του άρθρου 46 του περί τύπου νόμου, ισχύοντος εν προκειμένω κατά τα λοιπά. Εις περίπτωσιν καθ` ην δεν έχει ορισθή εκδότης, ως εκδότης τεκμαίρεται ο ιδιοκτήτης.
Εάν ο ιδιοκτήτης ημερησίου ή περιοδικού εντύπου είναι άγνωστος, την ευθύνην φέρουν τα εν εδαφίω γ του άρθρου 46 του Α.Ν. 1092/1938 “περί τύπου” αναφερόμενα πρόσωπα.
Τωρα προσθέτει «Τροποποίηση παρ. και προσθήκη παρ. 3Α άρθρο του ν. 1178/1981 1. παρ. του άρθρου μόνου του ν. 1178/1981 (Α’ 187) προστίθεται τελευταίο εδάφιο ως εξής: «Σε περίπτωση ιδιοκτησίας από νομικό πρόσωπο εντύπου που εκδίδεται και διανέμεται Ελλάδα, και αξίωση παρούσας καλύπτεται για οποιονδήποτε λόγο από εταιρεία, υπέχει ίδια υποχρέωση εταίρος που κατέχει, άμεσα ή έμμεσα, το ήμισυ τουλάχιστον των ή των εταιρικών μεριδίων».
3Α.
α) Σε κάθε εφημερίδα που εκδίδεται και διανέμεται στην Ελλάδα ορίζονται διευθυντής και διευθυντής σύνταξης, οι οποίοι αμφότεροι είναι μέλη επαγγελματικού σωματείου δημοσιογράφων. Σε περίπτωση κυκλοφορίας φύλλου κατά παράβαση του προηγούμενου εδαφίου επιβάλλεται εντός δέκα (10) ημερών από το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, κάθε φορά, διοικητικό πρόστιμο δέκα χιλιάδων (10.000) ευρώ.
β) Στο έντυπο της εφημερίδας που εκδίδεται και διανέμεται στην Ελλάδα, ανεξαρτήτως του εάν ο ιδιοκτήτης είναι φυσικό ή νομικό πρόσωπο και της εταιρικής μορφής με την οποία λειτουργεί, αναγράφονται ο νόμιμος εκπρόσωπος, ο διευθυντής και ο διευθυντής σύνταξης. Σε περίπτωση Κυκλοφορίας φύλλου κατά παράβαση του προηγούμενου εδαφίου επιβάλλεται εντός δέκα (10) ημερών από το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, κάθε φορά, διοικητικό πρόστιμο δέκα χιλιάδων (10000) ευρώ.
γ) Στο έντυπο της εφημερίδας που εκδίδεται και διανέμεται στην Ελλάδα, ανεξαρτήτως του εάν ο ιδιοκτήτης είναι φυσικό ή νομικό πρόσωπο και της εταιρικής μορφής με την οποία λειτουργεί, αναγράφεται εταίρος που κατέχει άμεσα ή έμμεσα το ήμισυ τουλάχιστον των μετοχών ή των εταιρικών μεριδίων. Σε περίπτωση κυκλοφορίας φύλλου κατά παράβαση του προηγούμενου εδαφίου επιβάλλεται εντός δέκα (10) ημερών από Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, κάθε φορά, διοικητικό πρόστιμο δέκα χιλιάδων (10.000) ευρώ.
δ) Οι αποφάσεις επιβολής προστίμου των περ. α) έως γ) αποτελούν νόμιμο τίτλο για βεβαίωση του χρέους από Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων, οποία συντελείται αποστολή του χρηματικού καταλόγου στην αρμόδια Δημόσια Οικονομική Υπηρεσία κατά άρθρο 2 του Κώδικα Εισπράξεως Δημοσίων Εσόδων (ν.δ. 356/1974, Α’ 90). Τα βεβαιωμένα πρόστιμα της παρούσας παραγράφου παρακρατούνται από τα πρακτορεία διανομής τύπου και αποδίδονται αμελλητί. Κατά παρέκκλιση κάθε άλλης διάταξης, η απόδοση του ποσού των προστίμων προηγείται οποιασδήποτε κατάσχεσης εις χείρας του πρακτορείου από τρίτο ή εκχώρησης απαίτησης σε τρίτο. κοινή απόφαση του Υπουργού Οικονομικών και του Υπουργού έχουν ανατεθεί οι αρμοδιότητες Γενικής Γραμματείας Επικοινωνίας και Ενημέρωσης ρυθμίζεται η διαδικασία παρακράτησης και απόδοσης, καθώς και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια. ε) Για αξιολόγηση της δυσχερώς επανορθώσιμης ή ανεπανόρθωτης βλάβης της εφημερίδας στο πλαίσιο αιτήματος προσωρινής δικαστικής προστασίας κατά πράξεων επιβολής προστίμου της παρούσας παραγράφου προσμετράται η οικονομική κατάσταση του μετόχου ή εταίρου που κατέχει άμεσα ή έμμεσα το ήμισυ τουλάχιστον των μετοχών η των εταιρικών μεριδίων. Για την αξιολόγηση της συνδρομής του δημοσίου συμφέροντος στο πλαίσιο αιτήματος προσωρινής δικαστικής προστασίας κατά πράξεων επιβολής προστίμου λαμβάνονται υπόψη καταδίκες βάρος εφημερίδας για διασπορά ψευδών ειδήσεων και συκοφαντική δυσφήμηση.
3. Το παρόν άρθρο ισχύει από Ιης.4.2022
Το ΕΣΡ δεν έχει καμία αρμοδιότητα στις εφημερίδες
To E.Σ.Ρ. ιδρύθηκε το 1989 για να αδειοδοτήσει και να εποπτεύσει τη λειτουργία των ιδιωτικών ραδιοτηλεοπτικών σταθμών καθώς και της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης. Αποτελεί μια από τις πρώτες ανεξάρτητες αρχές, δηλ. δημόσιους οργανισμούς που, καίτοι εντάσσονται στην εκτελεστική εξουσία, λειτουργούν χωρίς να ελέγχονται από την κυβέρνηση και εποπτεύονται από τη Βουλή, οι δε οι πράξεις τους υπόκεινται σε δικαστικό έλεγχο.
Το νομικό πλαίσιο λειτουργίας του Ε.Σ.Ρ. ορίζεται στο Σύνταγμα (άρθρο 15 παρ. 2), στο Ν. 3051/2002 για τις συνταγματικά κατοχυρωμένες ανεξάρτητες αρχές, στο Ν. 2863/2000 και στους λοιπούς νόμους που διέπουν τη λειτουργία της ιδιωτικής ραδιοφωνίας και τηλεόρασης (2328/1995, 3592/2007, 4339/2015), ενώ η εσωτερική του λειτουργία ρυθμίζεται με κανονιστική πράξη του ίδιου του Ε.Σ.Ρ.
Άρθρο 15 παρ. 2 του Συντάγματος:
«Η ραδιοφωνία και η τηλεόραση υπάγονται στον άμεσο έλεγχο του Κράτους. Ο έλεγχος και η επιβολή των διοικητικών κυρώσεων υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης που είναι ανεξάρτητη αρχή (…). Ο άμεσος έλεγχος του Κράτους, (…), έχει ως σκοπό την αντικειμενική και με ίσους όρους μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων, καθώς και προϊόντων του λόγου και της τέχνης, την εξασφάλιση της ποιοτικής στάθμης των προγραμμάτων που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της Χώρας, καθώς και το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας».
Άρθρο 101Α παρ. 1 του Συντάγματος:
«Όπου από το Σύνταγμα προβλέπεται η συγκρότηση και η λειτουργία ανεξάρτητης αρχής, τα μέλη της (…) διέπονται από προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία, (…)».
Τι ισχυρίστηκε στη Βουλή ο Μάκης Βορίδης
«Δεν το θεωρώ κανονικό, σε μια χώρα να λέγονται απίστευτες χυδαιότητες και εν συνεχεία όταν ο θιγόμενος θέλει να πάει σε ένα δικαστήριο να μην συναντάει κανέναν απέναντί του», σημείωσε ο υπουργός Εσωτερικών. Πρόσθεσε δε: «Η διάταξη που εισάγουμε προς ψήφιση ορίζει ότι, για κάποιον που γράφει κάτι, πρέπει να έχουμε απέναντί μας ένα πρόσωπο, να ξέρουμε ποιος το λέει αυτό το πράγμα και να έχει την ευθύνη αυτού που λέει».
Ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ, Γιάννης Ραγκούσης αναφέρθηκε στις διώξεις δημοσιογράφων, όπως ο κ. Βαξεβάνης, η κυρία Παπαδάκου και ο κ. Γιαννόπουλος, και αναρωτήθηκε αν πίσω από την τροπολογία βρίσκεται μια προσπάθεια φίμωσης του Τύπου που προσπαθεί να αποκαλύψει τη διαφθορά. Μάλιστα, ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος υπογράμμισε πως η κυβέρνηση κατέθεσε την τροπολογία, χωρίς να έχει προηγηθεί διάλογος με τις Ενώσεις Ιδιοκτητών και τις Ενώσεις των Δημοσιογράφων. Αναρωτήθηκε μάλιστα γιατί δεν συμπεριελήφθησαν στην τροπολογία τα sites ή οι τηλεοπτικοί σταθμοί.
Νωρίτερα, ο ειδικός αγορητής της Ελληνικής Λύσης, Κωνσταντίνος Χήτας, είχε αναφερθεί στην τροπολογία σχολιάζοντας: «Ο Κιμ θα την ψήφιζε αυτήν την τροπολογία. Πρέπει να μας εξηγήσει η κυβέρνηση, ο κ. Οικονόμου για ποιον λόγο φέρνει αυτήν την τροπολογία και μάλιστα τη φέρνει μόνο για τον έντυπο Τύπο».