Project Syndicate: Τα περίεργα ερωτήματα από το ερασιτεχνικό, αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία

Μια διαφορετική ανάλυση του καθηγητή του Χάρβαρντ, Ντάνι Ρόντρικ για το πρόσφατο αποτυχημένο πραξικόπημα της Τουρκίας, δημοσίευσε το γνωστό «Project Syndicate».

Διατυπώνει εύγλωττα, αναπάντητα ερωτήματα από την ερασιτεχνική – όπως απειδείχθη – απόπειρα πραξικοπήματος, όπως το γιατί οι εμπνευστές του δεν έκαναν ουσιαστική προσπάθεια να συλλάβουν τον Ερντογάν, γιατί  δεν μπλόκαραν την εκπομπή ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών, γιατί αεροσκάφη βομβάρδιζαν άμαχο πληθυσμό κλπ.

Ο κ. Ρόντρικ είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στην περίφημη Σχολή Διακυβέρνησης JFK του κορυφαίου πανεπιστημίου.

Ολόκληρο το άρθρο:

«Τα Στρατιωτικά πραξικοπήματα – επιτυχή ή όχι – ακολουθούν μια προβλέψιμη πορεία στην Τουρκία τις τελευταίες δεκαετίες.

Οι πολιτικές ομάδες – συνήθως ισλαμιστές – θεωρούνται από τους στρατιωτικούς ως η κύρια ανταγωνιστική δύναμη στο όραμα του Κεμάλ Ατατούρκ για μια κοσμική Τουρκία.

Οι εντάσεις μεταξύ των δυο διαφορετικών «κοσμοθεωριών» συνήθως έφταναν στο αποκορύφωμα τους, με την ένταση να μεταφέρεται σύντομα στους δρόμους και στα βίαια επεισόδια που ξεσπούσαν. Στη συνέχεια, ο στρατός επέμβαινε, ασκώντας αυτό που οι στρατιωτικοί ισχυριζόντουσαν παγίως ως συνταγματικό τους δικαίωμα, δηλαδή την αποκατάσταση της τάξης και των κοσμικών αρχών που διέπουν το σύγχρονο Τούρκικο κράτος.

Αυτή τη φορά όμως η κατάσταση ήταν πολύ διαφορετική.

Χάρη σε μια σειρά «στημένων» δικών που στόχευαν ανώτερους, «κοσμικούς» αξιωματικούς, ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχε καταφέρει να αναμορφώσει τη στρατιωτική ιεραρχία και να τοποθετήσει τους δικούς του ανθρώπους στην κορυφή της στρατιωτικής πυραμίδας.

Ενώ η χώρα είχε κλυδωνιστεί από μια σειρά τρομοκρατικών επιθέσεων και αντιμετώπιζε μια οικονομία σε ελεύθερη πτώση, δεν υπήρχε η παραμικρή υποψία για αναταραχή ή στρατιωτική αμφισβήτηση του Ερντογάν.

Αντίθετα, η πρόσφατη συμφιλίωση του Ερντογάν με τη Ρωσία και το Ισραήλ, μαζί με την προφανή επιθυμία του να τερματίσει τον ενεργό ρόλο της Τουρκίας στον συριακό εμφύλιο πόλεμο, πρέπει να είχαν ανακουφίσει τις ανησυχίες της ελίτ της χώρας.

Τα αναπάντητα ερωτήματα του ερασιτεχνικού πραξικοπήματος

Ακόμη μεγαλύτερα ερωτηματικά δημιουργεί η ερασιτεχνικη προετοιμασία και εκτέλεση του πραξικοπήματος, οι επικεφαλής του οποίου ενώ κατάφεραν με ευκολία να συλλάβουν τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού, δεν έκαναν καμία ουσιαστική προσπάθεια να συλλάβουν τον Ερντογάν ή άλλους πολιτικούς που κατέχουν ανώτερα πόστα.

Επίσης, σημαντικά τηλεοπτικά δίκτυα είχαν τη δυνατότητα να συνεχίσουν να λειτουργούν για ώρες, και ακόμη και όταν στρατιώτες εμφανίστηκαν στα στούντιο τους, η ανικανότητά τους να επιβληθούν ήταν σχεδόν κωμική.

Πολεμικά αεροσκάφη έπληξαν άμαχους πολίτες και επιτέθηκαν ενάντια του κτιρίου του κοινοβούλιου – πράξεις  και συμπεριφορές ασυνήθιστες για τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις, εκτός των Κουρδικών περιοχών.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την ίδια στιγμή μετέδιδαν δεκάδες εικόνες άτυχων (και προφανώς ανίδεων) στρατιωτών που το πλήθος τους έβγαζε μέσα από τα τανκς και τους αφόπλιζε (και σε ορισμένες περιπτώσεις η τύχη τους ήταν ακόμη χειρότερη) – σκηνές που δεν είχε ποτέ κανείς φανταστεί σε μια χώρα που όσο και να μισεί τα στρατιωτικά πραξικοπήματα, εξακολουθεί να λατρεύει τους στρατιώτες της.

Οι οπαδοί του Γκιουλέν στο στράτευμα

Ο Ερντογάν έσπευσε να κατηγορήσει τον πρώην σύμμαχο του και νυν «Νέμεση» του, τον εξόριστο ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν, ο οποίος ηγείται ενός μεγάλου ισλαμικού κινήματος από τη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, όπου και έχει καταφύγει από το 1999.

Υπάρχουν προφανείς λόγοι για τον ισχυρισμό αυτόν, όπως υπάρχουν και πολλοί λόγοι που κάνουν μια τέτοια τακτική λιγότερο αλλόκοτη απ’ ό,τι αρχικά δείχνει να είναι.

Είναι ευρέως γνωστό ότι υπήρχε μια ισχυρή παρουσία των Γκιουλενιστών στο στράτευμα (χωρίς την οποία οι κινήσεις της κυβέρνησης Ερντογάν εναντίον υψηλόβαθμων Τούρκων αξιωματικών – περιπτώσεις «Eregenekon» και «Βαριοπούλα» – δεν θα μπορούσαν να έχουν επιτύχει).

Στην πραγματικότητα, ο στρατός ήταν το τελευταίο προπύργιο των Γκιουλενιστών στην Τουρκία, δεδομένου ότι ο Ερντογάν είχε ήδη εκκαθαρίσει τους συμπαθούντες του κινήματος στην αστυνομία, στο δικαστικό σώμα, και στα ΜΜΕ.

Γνωρίζουμε επίσης ότι ο Ερντογάν σχεδίαζε και προετοίμαζε μια σημαντική κίνηση εκκαθάρισης κατά των Γκιουλενιστών στο στρατό. Κάποιοι αξιωματικοί είχαν ήδη συλληφθεί για χάλκευση στοιχείων στις δίκες που κατά τα άλλα έδωσαν το προβάδισμα στον Ερντογάν στο στράτευμα και οι φήμες ότι η απόπειρα «αφανισμού» τους πλησίαζε ενόψει και της συνεδρίασης του Ανώτατου Στρατιωτικού Συμβουλίου τον επόμενο μήνα, οργίαζαν.

Έτσι, οι Γκιουλενιστές είχαν όντως κίνητρο για τη διενέργεια ενός πραξικοπήματος και η χρονική στιγμή της εκδήλωσης του υποστηρίζει αυτήν την εκδοχή. Πρόκειται όμως για μια υπέρτατη ειρωνεία ότι το πραξικόπημα που ο Ερντογάν έτρεμε εδώ και καιρό από τους «κοσμικούς» μπορεί τελικά να προέλθει από τους κάποτε συμμάχους του – οι οποίοι άλλωστε τον είχαν πολλες φορές υποστηρίξει στο παρελθόν ώστε να το αποφύγει.

Ωστόσο, ένα αιματηρό στρατιωτικό πραξικόπημα απέχει πολύ από το παραδοσιακό «modus operandi» του κινήματος του Γκιουλέν, το οποίο συνήθως προτιμά τις παρασκηνιακές μηχανορραφίες έναντι της ένοπλης δράσης ή της χρήσης μαζικής βίας. Το πραξικόπημα μπορεί και να ήταν μια απελπισμένη, τελευταία προσπάθεια των Γκιουλενιστών, ενόψει και της απώλειας του τελευταίου οχυρού τους στην Τουρκική σκηνή, να επιβιώσουν.

Αλλά, με τόσα πολλά αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με το τι συνέβη στα αλήθεια, η εμφάνιση πολλών παράξενων ανατροπών που θα ακολουθήσουν τις επόμενες εβδομάδες, δεν θα αποτελέσουν έκπληξη.

Υπάρχει λιγότερη αβεβαιότητα για το τι είναι πιθανό να συμβεί από εδώ και πέρα.

Ξεκινά «κυνήγι μαγισσών»

Η απόπειρα πραξικοπήματος θα προσθέσει επιπλέον ισχύ στο «δηλητήριο» του Ερντογάν και θα τροφοδοτήσει περαιτέρω το διευρυμένο κυνήγι μαγισσών που έχει εξαπολύσει ήδη ο Τούρκος Πρόεδρος εναντίον του κινήματος του Γκιουλέν.

Χιλιάδες θα αποπεμφθούν από τις θέσεις τους στο στρατό και σε άλλες υπηρεσίες του κρατικού μηχανισμού, ενώ ακόμη περισσότεροι θα κρατηθούν και θα διωχθούν, με ελάχιστο σεβασμό στις αρχές του κράτους δικαίου και στο τεκμήριο της αθωότητας.

Υπάρχει άλλωστε ήδη η ανησυχητική επαναφορά του θέματος της θανατικής ποινής για τους «εχθρούς του καθεστώτος», μια κατηγορία που η πρόσφατη εμπειρία δείχνει ότι έχει ευρύ ορισμό για τον Ερντογάν.

Μερικά από τα περιστατικά της βίας του όχλου  κατά των στρατιωτών μάλιστα προμηνύουν έναν Ιακωβινισμό που θέτει σε κίνδυνο όλες τις υπόλοιπες προστασίες που ισχύουν στην Τουρκία.

Η απόπειρα πραξικοπήματος αποτελεί «κακή είδηση» και για την οικονομία. Η πρόσφατη, και κάπως επιφανειακή, συμφιλίωση του Ερντογάν με τη Ρωσία και το Ισραήλ βασίστηκε ουσιαστικά στην επιθυμία του να αποκατασταθεί η ροή ξένων κεφαλαίων και τουριστών προς τη χώρα του.

Τέτοιες ελπίδες όμως πλέον είναι φρούδες.

Το αποτυχημένο πραξικόπημα αποκαλύπτει με τον πιο προφανή τρόπο ότι οι πολιτικές διαιρέσεις στην χώρα είναι βαθύτερες από ότι ακόμα και οι πιο απαισιόδοξοι παρατηρητές πίστευαν. Αυτό κάθε άλλο παρά καθιστά την Τουρκία ένα ελκυστικό περιβάλλον για επενδυτές ή επισκέπτες.

Αλλά και στο πολιτικό επίπεδο, το αποτυχημένο πραξικόπημα είναι ένα θείο δώρο για τον Ερντογάν. Όπως το έθεσε ο ίδιος, ενώ ήταν ακόμα ασαφές αν επρόκειτο να επιβιώσει ή όχι της στάσης, «αυτό το πραξικόπημα είναι δώρο Θεού για εμάς, καθώς θα μας δώσει τη δυνατότητα να καθαρίσουμε τον στρατό μας».

Το αποτυχημένο πραξικόπημα θα ενισχύσει τον αυταρχισμό Ερντογάν

Τώρα που το πραξικόπημα απέτυχε, ο Ερντογάν θα έχει το κλίμα με το μέρος του για να προχωρήσει τις συνταγματικές αλλαγές που έχει από καιρό προσπαθήσει να προωθήσει και οι οποίες προβλέπουν την ενίσχυση του ρόλου του και τη συγκέντρωση εξουσιών στα χέρια του.

Ένα είναι σίγουρο, η αποτυχία του πραξικοπήματος θα ενισχύσει περαιτέρω τον αυταρχισμό του Ερντογάν και δεν θα προσφέρει τίποτα στην ενίσχυση της δημοκρατίας στην Τουρκία.

Αν το πραξικόπημα ωστόσο είχε πετύχει, θα αποτελούσε ένα καίριο πλήγμα στις δημοκρατικές προοπτικές της χώρας, με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Αυτή η σκέψη παρέχει τουλάχιστον κάποιον λόγο για να είμαστε χαρούμενοι σήμερα.»