Του Γιάννη Αγγελάκη
Το 2018 είχα γράψει μία εργασία σε σχέση με την τεχνητή νοημοσύνη. Μέσα στην εργασία υπήρχε ένα τμήμα σε σχέση με τον ρόλο των social media και την ανάπτυξη του prosumer, του ανθρώπου που παράγει και καταναλώνει ταυτοχρονα. Σήμερα, με αφορμή την προστασία των δεδομένων, το μοντέλο αυτό στην Ε.Ε. αναμένεται να αλλάξει αφού όλες οι μεγάλες πλατφόρμες social media θα εισάγουν μηνιαία συνδρομή. Βεβαίως, αυτή η αλλαγή έχει ήδη συμβεί στο X (πρώην twitter) δίχως την πίεση της Ε.Ε. Περνάμε σε ένα μοντέλο όπου ενώ παράγουμε το υλικό το οποίο καταναλώνουμε, θα καλούμαστε πλέον και να πληρώνουμε γι’ αυτό, εφόσον αναρτείται στις πλατφόρμες των τεχνολογικών γιγάντων.
Με αφορμή αυτή την αλλαγή παραθέτω ξανά το τμήμα αναφορικά με τις αλλαγές που ήδη διαφαινόταν από το 2018 και τις συνέπειες των οποίων βιώνουμε σήμερα με μεγαλύτερη ένταση.
Ακολουθεί το απόσπασμα:
Εξίσου σημαντική είναι η ερώτηση για το ποιο θα είναι το μέλλον της κατανάλωσης.
Το κοινωνικά μέσα δικτύωσης είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα μιας νέας σχετικά πραγματικότητας.
Το Υoutube είναι μία υπηρεσία που γιγαντώθηκε τα χρόνια της κρίσης. Με σημείο καμπής το 2007, σήμερα έχει φτάσει να έχει πάνω από 1 δισεκατομμύριο ενεργούς χρήστες. [166]
Μέσω του Youtube ένας απλός άνθρωπος μπορεί να ανεβάζει βίντεο με μηδενικό κόστος. Υπάρχουν άνθρωποι που δείχνουν απλά την καθημερινότητά τους ή που παρουσιάζουν κάποιο χόμπι τους, άλλοι που ετοιμάζουν βίντεο για μακιγιάζ ή ενημερωτικά βίντεο προσελκύοντας το ενδιαφέρον των άλλων χρηστών του μέσου.
Ο “Steve1989” έχει δημιουργήσει μία σελίδα όπου παρουσιάζει και δοκιμάζει προκατασκευασμένο φαγητό για στρατιώτες από διάφορες χώρες από το 1945 έως σήμερα. Έχει εκατοντάδες χιλιάδες subscribers ενώ κάθε του βίντεο πλησιάζει ή ξεπερνά κατά πολύ το εκατομμύριο views.
Ο συγκεκριμένος άνθρωπος παρουσιάζει το ενδιαφέρον του στο youtube με ασήμαντο κόστος και κάθε βίντεό του συγκεντρώνει το ενδιαφέρον εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που δίνουν το χρόνο τους για να παρακολουθήσουν τη δημιουργία του. Την ίδια στιγμή για να βγει μία ταινία στους κινηματογράφους τα κόστη φτάνουν τα πολλά εκατομμύρια δολλάρια και τα κέρδη πολλές φορές δεν είναι διασφαλισμένα. [167]
Η δουλειά ενός ανθρώπου, πολλών διαφορετικών ανθρώπων στο youtube με μικρό ή μηδενικό κόστος έχει κερδίσει πολύ μεγαλύτερο ποσοστό του χρόνου που δίνουν οι καταναλωτές για τη διασκέδασή τους σε σχέση με τις εξαιρετικά κοστοβόρες ταινίες του χόλιγουντ ή τις τηλεοπτικές παραγωγές, ή τις θεατρικές παραστάσεις που είναι μέσα τα οποία βασίζονται στην πληρωμένη εργασία πολλών ανθρώπων με εξειδικευμένες γνώσεις. Και η υπηρεσία αυτή προσφέρεται «ελεύθερα». [168]
Σε αυτή την εξέλιξη έχει βοηθήσει η τεχνολογική έκρηξη που εχει μετατρέψει λ.χ. τις μηχανές για καταγραφή βίντεο ή τις φωτογραφικές μηχανές σε προσιτές σε μία κλίμακα που δεν έχουμε ξαναδεί ποτέ στην ιστορία. Ακόμη πιο σημαντικό ρόλο έχει παίξει η έκρηξη χρήσης και των δυνατοτήτων των έξυπνων τηλεφώνων.
O Robert Kyncl της Youtube σημειώνει:
«Θεωρούμε ότι το μέλλον είναι στα κινητά τηλέφωνα και εκεί βάζουμε όλη μας τη δύναμη πλέον… Πιστεύουμε ότι το τηλέφωνο είναι το τηλεχειριστήριο για τις ζωές μας, και οπωσδήποτε είναι το τηλεχειριστήριο για οποιασδήποτε μορφής βίντεο»
Σύμφωνα με τα στατιστικά της εταιρείας, πάνω από το 50% των views έρχονται μέσω smart phones, με τον χρόνο που ξοδεύουν οι χρήστες για την κατανάλωση βίντεο μέσω κινητών να έχει αυξηθεί 100% σε σχέση με το 2016. Την ίδια περίοδο, ο χρόνος που ξοδεύουν οι χρήστες στο Youtube έχει αυξηθεί κατά 50%.
«Το μέλλον είναι στα κινητά» επέμεινε ο Kyncl σε συνέντευξη που έδωσε στην Guardian.
«Εδώ και 70 χρόνια οι ταινίες και τα τηλεοπτικά σόου δημιουργούνται για να προβληθούν σε μεγάλες οθόνες, είτε σε κινηματογραφικές αίθουσες, είτε σε τηλεοράσεις. Αυτά τα μέσα όμως ποτέ δεν ήταν διαδραστικά, οι χρήστες δε μπορούσαν να σχολιάσουν, δεν υπήρχε κάποια δραστηριότητα ή ανάμειξη εκ μέρους τους. Ήταν απλοί παθητικοί θεατές.”
Ο Kyncl θεωρεί πως όλα αυτά αποτελούν μέρος ενός δυσκίνητου παρελθόντος, το οποίο στο μέλλον θα έχει όλο και λιγότερο σημαντικό ρόλο. Περιγράφει τα παλιά μέσα περίπου σα δεινόσαυρους λίγο πριν την εξαφάνιση τους:
«Αυτή η επιχείρηση δε μεγαλώνει πια. Η σημασία της συρρικνώνεται. Δε δημιουργεί κέρδη! Η επιχείρηση που μεγαλώνει με τεράστιους ρυθμούς είναι η παρακολούθηση βίντεο μέσω ίντερνετ, στις οθόνες των κινητών μας τηλεφώνων. Εκεί είναι το μέλλον». [169]
Μέσα στην οικονομία διαμοιρασμού δεν υπάρχουν πια παραγωγοί και καταναλωτές, οι δύο αυτές έννοιες ενώνονται. Ο prosumer (από τις λέξεις producer, που σημαίνει παραγωγός και consumer, που σημαίνει καταναλωτής) παίζει ένα ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο στη λειτουργία της οικονομίας, αντικαθιστά προηγούμενα μοντέλα λειτουργίας όπου οι ρόλοι ήταν διάκριτοι. Είναι ένας πιο οικονομικός τρόπος, με μικρότερα κόστη για την παραγωγή περιεχομένου, που θέτει σε ευθεία αμφισβήτηση παραδοσιακά μοντέλα ενημέρωσης ή ψυχαγωγίας, όπως λ.χ. η τηλεόραση, ο τύπος ή ο κινηματογράφος. Τα κέρδη που παράγονται είναι πολλαπλάσια γιατί το κόστος της παραγωγής περιεχομένου το αναλαμβάνουν οι ίδιοι οι καταναλωτές του. Οι εταιρείες διαμορφώνουν την πλατφόρμα και διαχειρίζονται την κίνησή του.
Για τις νέες γενιές αυτό είναι το περιβάλλον που έχουν μάθει να ζουν. Παράγουν και καταναλώνουν «ελεύθερα».
Το ίδιο ισχύει σε μία σειρά άλλα κοινωνικά μέσα δικτύωσης.
Στο Facebook παράγουμε το υλικό του μέσου το οποίο μετά σπεύδουμε να καταναλώσουμε. Οι άνθρωποι ξοδεύουν ώρες από τις ζωές τους δίχως να πληρώνονται για την εργασία τους, εθίζονται στην κοινωνική αποδοχή που προκύπτει από την κατανάλωση του προϊόντος που παράγουν από άλλους ανθρώπους με τη μορφή του “like”. Αναζητούν τους όρους μίας προσέγγισης που βασίζεται στη λειτουργία αλγόριθμων τεχνητής νοημοσύνης που θα δημιουργήσει virality. Οι χρήστες μέσω της διάδρασης που είναι η βάση λειτουργίας του μέσου, δεν αισθάνονται παθητικοί δέκτες και αυτό δημιουργεί μία ψευδαίσθηση ελευθερίας και δύναμης.
Την ίδια στιγμή η χρηματιστηριακή αξία του facebook ξεπερνά τα 500 δις δολλάρια. [170]
Τα κέρδη της εταιρείας προέρχονται από τη συλλογή των δεδομένων που οι χρήστες έχουν παραδόσει οικειοθελώς ως αντάλλαγμα για την «ελεύθερη» χρήση του μέσου, τα οποία αφού επεξεργαστεί η εταιρεία μετά πουλά ως γνώση σε διαφημιστικές εταιρείες για να προβάλλουν τα προϊόντα άλλων εταιρειών στοχευμένα σε πληθυσμιακές ομάδες. Οι επιχειρήσεις από την πλευρά τους όλο και παραπάνω εξαρτώνται για την προσέγγιση των καταναλωτών από τον τρόπο λειτουργίας του facebook, προσαρμόζουν διαρκώς τη στρατηγική τους στο περιβάλλον που διαμορφώνει η «συνταγή» του αλγόριθμου της εταιρείας που διαρκώς αλλάζει και επανακαθορίζει τον τρόπο που διακινείται η πληροφορία, ώστε να επιτύχουν το μάξιμουμ της απόδοσης. [171]
Σημαντικά κέρδη προέρχονται επίσης από τα «ελεύθερα» παιχνίδια ή προγράμματα που προσφέρονται μέσω του facebook. Η εταιρεία μέσω αυτών συλλέγει έναν τεράστιο όγκο δεδομένων που μετά χρησιμοποιεί για την βελτίωση των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης. Η αξία αυτών των δεδομένων είναι (προς το παρόν) ανεκτίμητη.
Χαρακτηριστικό είναι ότι, η εταιρεία το τελευταίο διάστημα αλλάζει τον αλγόριθμο που ελέγχει ώστε να ευνοεί όλο και παραπάνω το υλικό που παράγεται από χρήστες σε σχέση με το υλικό που δημοσιεύεται, λ.χ., από μέσα ενημέρωσης.
«Μπορούμε να βελτιώσουμε τις ζωές των ανθρώπων κάνοντας αυτό, δίνοντας βαρύτητα σε αυτά που πραγματικά έχουν σημασία για τις ζωές τους», είπε ο Ζούκεμπεργκ σε μία ομάδα αναλυτών της Γουώλ Στρητ.
Η αλήθεια όμως είναι διαφορετική.
Δίνοντας ώθηση στο υλικό που παράγουν οι 1,4 δισεκατομμύρια χρήστες του μέσου διαμορφώνονται οι συνθήκες για παραγωγή μεγαλύτερου όγκου δεδομένων που έχει μεγάλη αξία ενώ με πρόφαση την καταπολέμηση της διάδοσης ψεύτικων ειδήσεων (fake news) και τη χρήση του μέσου για πολιτική προπαγάνδα, συρρικνώνεται η δυνατότητα μέσων ενημέρωσης να έρθουν σε επαφή με το αναγνωστικό τους κοινό. Το facebook συρρικνώνει τη σημασία της ενημέρωσης και αποφασίζει ποιος τη διακινεί. Αυτή η απόφαση για το πόσο και τι είδους ενημέρωση θα έχουμε, για τον τρόπο που θα διακινείται η πληροφορία παγκοσμίως, λαμβάνεται όχι από μία δημοκρατικά εκλεγμένη αρχή, όχι από τους πολίτες, αλλά από μία εταιρεία και τους λίγους ανθρώπους που την ελέγχουν.
Tα τελευταία χρόνια, η κίνηση σε ειδησεογραφικά μέσα ενημέρωσης που διακινούν πληροφορία μέσω facebook έχει πέσει κατά 40% εξαιτίας αλλαγών στη «συνταγή» του αλγόριθμου της εταιρείας, που μειώνουν τον αριθμό των αναρτήσεων από μέσα ενημέρωσης που εμφανίζονται στο news feed των αναγνωστών τους.
Την ίδια στιγμή, ο αλγόριθμος ευνοεί μεμονωμένα άτομα τα οποία αναγνωρίζονται ως “influencers” μετατοπίζοντας το ενδιαφέρον των χρηστών από τους μιντιακούς οργανισμούς σε μεμονωμένα άτομα, opinion leaders, που ασκούν όλο και μεγαλύτερη επιρροή.
Το facebook πειραματίστηκε σε Σρι Λάνκα, Βολιβία, Σλοβακία, Γουατεμάλα και Σερβία με την εξ ολοκλήρου αφαίρεση αναρτήσεων από μέσα ενημέρωσης από το “news feed” των χρηστών. [173]
«Οι άνθρωποι έχουν βαρεθεί την δίχως τέλος συζήτηση περί πολιτικής και τις διαμάχες», λέει ένας διαφημιστής.
«Τώρα, η πιο καλή στρατηγική είναι να αγοράζεις συνεχώς διαφημίσεις», πρόσθεσε ο Kyle Bunch, της R/GA.
Όσοι εξαρτώνται από το facebook το κάνουν αναλαμβάνοντας ένα μεγάλο ρίσκο, μιας και αυτός ο γίγαντας μπορεί ανά πάσα στιγμη με ένα βήμα του να τους συνθλίψει.
«Το facebook δεν είναι ένας φιλανθρωπικός οργανισμός», λέει ο κ. Steegmueller της Dublin Event Guide, «μπορούν αν θέλουν με μία απόφαση τους να αλλάξουν αυτό που προσφέρουν και από ελεύθερο να το μετατρέψουν σε μία υπηρεσία επί πληρωμή, για κερδοσκοπικούς σκοπούς» [174, 175, 176, 177]
Όταν το facebook έχει γίνει η κύρια πηγή πληροφόρησης για εκατοντάδες εκατομμύρια πολίτες σε όλο τον κόσμο, η πληρωμή ή μη για την υπηρεσία, δεν είναι πραγματικά επιλογή. Όλο και παραπάνω μέσα ενημέρωσης αναγκάζονται να πληρώνουν διαρκώς ώστε να έχουν επαφή με ένα αναγνωστικό κοινό που όλο και παραπάνω ενημερώνεται μέσα από τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης ή εξωθούνται να καταφεύγουν σε εντυπωσιακές προσεγγίσεις σε σχέση με την ειδησεογραφία που ορίζονται από τη δυνατότητα μίας είδησης να δημιουργήσει virality. Το facebook ασκεί έναν όλο και πιο ισχυρό έλεγχο στον τρόπο με τον οποιο διακινείται η πληροφορία, που ενημερώνονται και αντιλαμβάνονται την ενημέρωση οι πολίτες, ενώ μετατρέπει τους χρήστες σε μηχανές παραγωγής δεδομένων γεμάτα «νόημα». Δεδομένα που σήμερα έχουν τεράστια αξία αλλά στο μέλλον και όταν αναπτυχθεί επαρκώς η τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης, ίσως να μην είναι στον ίδιο βαθμό χρήσιμα.
Ήδη, η ανάπτυξη του αλγόριθμου AlphaGo Zero αλλά και του προγράμματος τεχνητής νοημοσύνης AutoML αποδεικνύει ότι το επόμενο στάδιο δεν είναι μακρυά. Τι θα σημαίνει λοιπόν η απώλεια αξίας των δεδομένων για τους εκατομμύρια χρήστες του μέσου που τα παράγουν; Αν συμβεί αυτό, είναι πιθανό στο μέλλον να πληρώνουμε για τη χρήση της μηχανής αναζήτησης της Google ή για τη λειτουργία λογαριασμών και την επαφή με τους friends και followers στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που πλέον έχουν ένα τόσο κυρίαρχο ρόλο στην καθημερινότητά μας; [178, 179, 180, 181]
Πολλά από αυτά που ισχύουν για το facebook ισχύουν και για το instagram, το snapchat, το twitter και άλλα κοινωνικά μέσα.
Σχετικές αναφορές:
166. History of Youtube, en.wikipedia.org
167. Youtuber Logan Paul posts video discovering a suicide victim in Japan!, worldstarhiphop.com
168. Leading multimedia websites in the United States in November 2016, based on market share of visits, statista.com
169. Stuart Dredge, Youtube trains its sights on traditional TV: It’s a no-growth business, 02.06.2015, theguardian.com
170. Matt Egan, Facebook and Amazon hit $500 billion milestone, 27.07.2017, money.cnn.com
171. Keenan Beasley, How facebook’s latest changes impact influencers and the future of social media marketing, 15.01.2018, forbes.com
172. James Vincent, Facebook admits what we all know: that social media can be bad for democracy, 22.01.2018, theverge.com
173. Stevan Dojcinovic, Hey, Mark Zuckerberg: My democracy isn’t your laboratory, 15.11.2017, nytimes.com – Julia Carrie Wong, Facebook ending News Feed experiment condemned as “Orwellian”, theguardian.com
174. Dom Galeon and Kristin Houser, Google’s Artificial Intelligence built an A.I. that outperforms any made by human, 01.12.2017, futurism.com
175. Evgeny Morozov, Will tech giants move on from the internet, now we ‘ve all been harvested?, 28.01.2018, theguardian.com
176. Sam Tranum, Facebook changes challenge small and independent publishers, 07.02.2018, dublininquirer.com
177. Rakesh Sharma, How does facebook make money, 11.12.2017, investopedia.com
178. How does facebook make its money, business-management-degree.net
179. Garett Sloane, 4 ways facebook’s news feed changes already are being felt, 31.01.2018, adage.com
180. Emily Bell, Why facebook’s news feed changes are bad news for democracy, 31.01.2018, theguardian.com
181. Julia Carrie Wong, Facebook overhauls news feed in favour of “meaningful social interactions”, 12.01.2018, theguardian.com